Morgunblaðið - 07.12.1979, Qupperneq 15

ÁALDARÁRTÍÐ
JÓNS &IGURÐSSONAR
42
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 7. DESEMBER 1979
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 7. DESEMBER 1979
43
Einar Laxness cand. mag.:
Reisn hans og framganga mikið for-
dæmi löndum hans um langa framtíð
„Baráttan fyrir að koma á
alþingi og gera að lýðræðis-
legu fulltrúaþingi, skv. kenn-
ingum frjálslyndrar borgara-
stefnu á þeim tíma, en þó
sniðið eftir þörfum íslendinga,
þ.e.a.s. að eignaréttarskilyrði
máttu ekki vera of ströng, því
landsmenn eru þá að mestu
eignalausir bændur. í því sam-
bandi leggur hann áherzlu á,
að Alþingi sé fyrir alþýðuna
og það eigi að koma henni að
gagni“ sagði Einar Laxness
cand mag er MBl. spurði hann
hvað hæst bæri í starfi Jóns
Sigurðssonar, annars vegar í
stjórnmálum og hins vegar
fræðistörfum, og þýðingu ævi-
starfs hans fyrir íslendinga.
„Grundvallarkjarninn í kenn-
ingum hans er baráttan fyrir
landsréttindum íslendinga þar
sem hann leggur línurnar þegar
danakonungur afsalar sér einræði
1848. Þá setur hann stefnuskrá
sína fram í ritgerðinni „Hugvekja
til Islendinga" í Nýjum félagsrit-
um. Kjarninn í henni er, að þá
fengju íslendingar sín fornu rétt-
indi skv. Gamla sáttmála, sem
þýðir að þjóðin er „frjálst land“ í
sambandi við konung einan og við
hann einan sé að semja um stjórn
landsins en ekki danskt þing.
Grundvallarhugsunin er, að jafn-
rétti Islendinga við Dani sé viður-
kennt og ekkert jákvætt vinnist
fyrir íslendinga fyrr en byggt sé á
jöfnum réttindum beggja þjóð-
anna. Jón krefst löggjafarvalds
fyrir Alþingi og innlenda lands-
stjórn, sem hafi framkvæmdavald
í sínum höndum. Auk þess má
nefna kröfur hans um fjárforræði
til handa íslendingum, að þeir fái
einhvern sjóð til eigin nota. t>á
taldi hann, að við ættum stórfé
hjá Dönum en værum engir ómag-
ar á Danmörku.
Á grundvelli þessara kenninga
sinna verður hann til þess að berja
kjark í þjóðina og vekja hana til
vitundar um þrótt hennar og
mátt. Hann hvetur til lýðræðis-
legra funda um kröfurnar og
samstöðu. Það hljómar e.t.v. und-
arlega að hvetja hafi þurft til
samstöðu um sjálfstæði þjóðar-
innar en menn þessa tíma voru
aldir upp í einveldisanda og undir-
gefni við konungleg yfirvöld og
þjóðin var frumstæð í pólitískum
efnum, eftir margra alda niður-
níðslu. Þorri íslendinga vaknaði
til meðvitundar og fylgdi honum,
þó starf hans hafi ekki skilað
árangri fyrr en 1874 með stjórn-
arskránni og síðar heimastjórn og
þá fullveldi.
Fræðistörfin
aðalatvinna Jóns
I raun og veru voru fræðistörfin
aðalatvinna hans og hafði hann
sitt lífsviðurværi af þeim. Ég held
að hann hafi þó ætíð þurft að
halda vel á spöðunum til að
komast sæmilega af, því hann bjó
ætíð með rausn og var höfðingleg-
ur heim að sækja.
Það er engan veginn hægt að
gera tæmandi upptalningu á
fræðistörfum Jóns en fljótlega
eftir að hann kom til náms í
Kaupmannahöfn 1833 varð hann
styrktarþegi í Árnasafni og síðar
ritari í stjórn Árnasafns og þess
vegna helzti stjórnandi safnsins
og nákunnugur þeim þjóðararfi,
sem þar var geymdur. Verður
hann síðar vandvirkur og gagn-
rýninn vísindamaður sem bar höf-
uð og herðar yfir aðra á því sviði.
Menn leituðu ráða hjá honum og
hlíttu hans dómi.
Auk þess vann Jón fyrir Kon-
unglega fornfræðafélagið undir
stjórn Kristjan Rafn, en hann
hafði mikið álit á Jóni. Jón var
skjalavörður Fornfræðafélagsins í
nokkur ár og sá um nýja útgáfu á
fornritunum þ.á m. tvö fyrstu
bindin, sem hefjast á íslendinga-
sögu og Landnámu.
Þá má einnig nefna forystu- og
útgáfustörf í Hinu ísl. bókmennta-
félagi. Hann var kjörinn forseti
þess félags 1851 og af því hlaut
hann titilinn forseti. Fyrir bók-
menntafélagið gaf hann út „Safn
til sögu íslands" og fleiri rit, s.s.
íslenzkt fornbréfasafn, sem hann
sá einn um útgáfu á fyrsta bindi
og lagði með því undirstöðu að
þessu merka sagnfræðilega verki.
Eitt af stórverkum hans var
lagasafnið „Lovsamling for Is-
land“ en meiri hluta þess efnis
safnaði hann og annaðist einnig
útgáfu sumra bindanna.
Má af þessu sjá þekkingu hans
og innsýn. Sjálfur safnaði hann
fjölmörgum merkum bókum og
ritum og segir safn hans einnig
sína sögu.
Mynd hans allrík
í hugum manna
— Telur þú að íslendingar meti
störf Jóns Sigurðssonar sem
skyldi í dag. Hver er mynd
æskunnar og nútímans af honum?
„Jón Sigurðsson er áreiðanlega
fjarlæg persóna í vitund nútím-
ans. Hann er sögulegt fyrirbæri
sem menn læra um í skólum,
kannski af skyldurækni og illri
nauðsyn. Ef til vill er það eðlilegt
í rás tímans, er upp koma ný
sjónarmið og vandamál. Æskan í
dag sér hann mest í sögulegu ljósi.
En af því hversu stutt er síðan við
urðum sjálfstæð þjóð og uppskár-
um af hans starfi þá finnst mér
mynd hans allrík í hugum manna
og skilningur á því starfi sem
hann gegndi.
Hitt er annað mál að honum
hefur á liðnum áratugum verið
lyft hátt á stall af þeim mönnum
sem rituðu um lokabaráttuna við
Dani og þá átti helzt ekki að sjást
blettur né hrukka á ferli hans.
Þessi mynd ríkti lengi og er þá
e.t.v. ekki óeðlilegt að viðbrögðin
verði svolítið öðru vísi hjá næstu
kynslóð, sem er ekki uppnæm
fyrir þjóðhetjum og dýrkun og
efast um að allt hafi verið eins og
sagt er.
Stundum verður maður var við
slíkar hugmyndir þar sem reynt er
að draga Jón af stallinum og skoða
hann sem venjulegan mann með
holdi og blóði. Ég tel þetta ofur-
eðlilegt mál, ef ekki er farið út í
fullkomið virðingarleysi gagnvart
minningu hans.
Vísaði veginn
en var jafnframt
mannlegur
— Hvað ætti að þínu mati að
bera hæst í huga samtímans af
störfum hans?
„Ríkur skilningur á forystuhlut-
verki hans og hvað hann gerði
fyrir þjóðina, og rétt mat á
verkum hans. Hann vísaði veginn,
en jafnframt var hann mannlegur
og lifði sínu persónulega lífi og
hafði sína kosti og galla. Hann gat
verið ráðríkur og þungur á bár-
unni ef honum var misboðið og
fjarri því að allir hafi þolað
forystuhlutverkið sem hann
gegndi. Þetta eru mannlegir þætt-
ir, sem auðga myndina sem við
eigum af honum. Eftirfarandi
saga gefur innsýn inn í þá þykkju
sem gat komið í huga hans, ef
honum mislíkaði. Það eru orð sem
hann lét falla í einkabréfi, en
sagði ekki opinberlega og lýsa
nokkuð eðli hans. Þegar honum
fannst landar sínir fara inn á
rangar brautir í kláðamálinu 1858,
sem var óskaplegt hitamál, — með
því að krefjast niðurskurðar fjár,
en sjálfur var hann mikill „lækn-
ingamaður", þá komst hann svo að
orði: „Þið eruð enn einfaldari en
forfeður vorir í Kópavogi 1662 en
stjórnin verður nú að hafa vit
fyrir ykkur, og ég er blóðrauður út
undir eyru af að sjá til ykkar og
hugsa um, að maður getur varla
fyrir Guði og samvizku sinni beðið
um löggjafarvald handa slíkum
mönnum."
— Er kannski gert of mikið úr
Jóni og starfi hans á spjöldum
sögunnar?
„Nei, það er af og frá. Við að
kynna sér náið lífsstarf hans og
feril, þá sannfærist maður um að
hann var á margan hátt yfir-
burðamaður og langt á undan
sinni samtíð í mörgum efnum.
Hann var hámenntaður og víð-
sýnn með mikla þekkingu, ekki
aðeins í stjórnmálum, sögu og
bókmenntum, heldur einnig í at-
vinnumálum og ég held að hann
hafi verið afar raunsær maður og
praktískur í viðhorfum sínum.
Við umfjöllun á lífi hans og
starfi, sem ég hef gert mér svolítið
far um undanfarið að taka saman
þá sannfærist ég betur og betur
um að hann rís undir merkjum.
Reisn hans og framganga var og
verður áreiðanlega mikið fordæmi
löndum hans um langa framtíð,
svo stór var hann í allri sinni gerð.
„Komið þér nú
bráðum upp á
harðan fisk“
„Þáttur Ingibjargar verður vita-
skuld aldrei ofmetinn fremur en
þáttur hverrar eiginkonu, sem
kann að meta störf manns síns,
hvetja og styrkja til góðra hluta
enda sé það gagnkvæmt. I þessu
tilfelli skipti það afar miklu máli
að hjónin væru samhent. Jón
Sigurðsson hafði mörgum störfum
að sinna bæði á heimili og utan,
ýmis erindrekstur, sem kostaði
bæði tíma og fjármuni. Hann var
fremsti fulltrúi Islendinga í Dan-
mörku og á heimili hans komu
fjölmargir landar, bæði ættingjar,
vinir og vandalausir, til lengri og
skemmri dvalar. Heimili hans var
opið fyrir öllu slíku fólki og a.m.k.
einu sinni í viku hafði hann opið
hús fyrir landa sína og var þar oft
fjölmennt. Einhvers staðar hef ég
séð að t.d. hafi eitt kvöld verið 13
manns til borðs hjá þeim hjónum
og áreiðanlega ekki einsdæmi.
Þegar á þetta er litið má sjá, að
ekki hefur lítið mætt á húsmóður-
inni og hvergi eru að finna
heimildir aðrar en þær, að hún
hafi staðið vel í stöðu sinni, verið
rausnarleg húsmóðir og gætt
sóma heimilis þeirra hjóna. Þegar
hún hitti landa sína á förnum vegi
þá sagði hún oft „Komið þér nú
bráðum upp á harðan fisk“. Þann-
ig bauð hún mönnum til samfunda
á heimili þeirra hjóna.
Þá má þess geta, að hún sigldi
með manni sínum heim til íslands
í hvert einasta sinn, þegar hann
fór til Alþingis, oftast annað hvert
ár. Hefur það vafalaust verið
honum mikill styrkur að vita
eiginkonu sína sér við hlið til
halds og trausts.
Ekki er annars getið af þeim
sem voru heimagangar hjá Jóni og
Ingibjörgu en að sambúð þeirra
hafi verið hin bezta alla tíð og Jón
kunnað að meta konu sína og virt
það fullkomlega þó hún hefði
aðrar skoðanir á mönnum og
málefnum en hann og sagði slíkt
umbúðalaust, enda var hún sögð
hreinskilin og hreinlynd. Haft er
eftir fóstursyni þeirra hjóna og
frænda, Sigurði Jónssyni, að þeim
hafi aldrei orðið sundurorða svo
hann heyrði, þótt mismunandi
skoðanir kæmu fram.
Ég hygg því, að með þeim hafi
verið góðar ástir og gagnkvæm
virðing. Hún hafði verið honum
stoð og stytta í lífinu og skapað
honum það skjól á heimilinu, sem
hlaut að gera honum mögulegt að
sinna sínum fjölmörgu verkefnum
og áhugamálum á þann hátt sem
hugur hans stóð til. Og af því má
álykta, að hennar þáttur í lifi hans
og örlögum hafi verið mikill og
góður.
Skrýplapabbi
veröur gestur okkar í hljóm-
plötudeildinni í dag. — Hann
afgreiöir frá kl. 5—7 og áritar plötu
sína.
Austurstræti 22,
2. hæö. Sírrti 8505S.
Nú erum viö búin aö
fá mikið úrval af alls-
konar herra- og
dömuskóm.
er nu eitt
glæsilegasta
fataúrval
landsins.
Allt þaö bezta
á börnin
UNGLINGADEILD
ypp KARNABÆR
FRAKKAR,
PFYRIJR
SPORTFÁTNAÐUR
SKYRTUR
O.FL. O.FL.
SKODEILD
HLJOMDEILD

ssm
'**VC>**:***<,'*>*4,>>'
i hjarta borgarinnar
aö Austurstræti 22.

Leitiö ekki
langt yfir skammt
»v,<S-
Austurstræti 22 Sími frá skiptiboröi 85055