Morgunblaðið - 12.01.1980, Side 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 12. JANÚAR 1980
Minningarorð:
Hákon Guömundsson fyrr-
verandi yfirborgardómari
Fæddur 18. okt. 1901.
Dáinn 6. jan. 1980.
Hákon Guðmundsson, fyrrum
yfirborgardómari í Reykjavík, lést
hinn 6. janúar 75 ára að aldri. Með
honum er góður drengur á braut
genginn. Hann fæddist að Hvoli í
Mýrdal, sonur hjónanna Guð-
mundar Þorbjarnarsonar og
Ragnhildar Jónsdóttur. Guðmund-
ur var mikill athafnamaður og
landskunnur á sinni tíð fyrir
forustu sína í búnaðarmálum. Var
hann við verslunarstörf í Vík á
unga aldri en kvæntist heimasætu
á Hvoli 1895, þar sem þau hófu
búskap og bjuggu um 15 áræskeið.
Árið 1907 keyptu þau Stóra-Hof á
Rangárvöllum af Einari Bene-
diktssyni og bjuggu þau þar stóru
rausnarbúi upp frá því. Þar uxu
börn þeirra úr grasi og vandist
Hákon því við venjuleg sveitastörf
framan af árum. Þaðan var hann
sendur til náms í Flensborgar-
skóla er hann hafði aldur og
þroska til, og síðar settist hann í 4.
bekk Menntaskólans í Reykjavík
haustið 1922.
Snemma á þessu hausti var
tekið þéttingsfast í hönd mína á
skólaganginum af hávöxnum pilti,
sem sagði: Veist þú að við erum
nafnar. Þótti mér vænt um að
eignast nafna og nokkur upphefð
því að hann var einum bekk ofar,
en nafnið var þá svo fágætt, að
mér var raun að. Stúdentsprófi
lauk Hákon vorið 1925 en lög-
fræðinámi á því merkisári 1930.
Að því loknu réðst hann sem
fulltrúi til lögmannsins í
Reykjavík og var þar í starfi uns
hann var skipaður ritari hæsta-
réttar þann 1. júní 1936. Því starfi
gegndi hann í 28 ár með ágætum.
Munu margir minnast hinna fróð-
legu þátta hans um dómsmál, sem
hann flutti um langt skeið í
útvarpið. Málin voru skýrð á svo
greinargóðan hátt og skýran að
allir urðu nokkurs fróðari í lögum
og um almennan réttargang sam-
tímis því að hæstiréttur varð að
lifandi stofnun í hugum manna
um land allt.
Hinn 1. ágúst 1964 urðu enn
þáttaskil í embættisframa hans er
hann var skipaður yfirborgardóm-
ari í Reykjavík, en því embætti
gegndi hann uns hann lét af
störfum nokkru fyrir sjötugt í
árslok 1973. Þetta er aðeins þurr
upptalning á embættisferli hans.
Sakir kunnáttu, reynslu og
mannþekkingar Hákonar Guð-
mundssonar gat ekki hjá því farið
að margs konar aukastörf hlæðust
á hann á lífsleiðinni. Verður fæst
af því nefnt hér, en hann var
skipaður í Félagsdóm við stofnun
hans 1938 og sat hann þar fram í
ársbyrjun 1974. Þá starfaði hann í
sáttanefndum og gerðardómum og
var til kvaddur til margs fleira. Þá
hefur hann skrifað margar rit-
gerðir um lögfræðileg efni, sem of
langt væri upp að telja. Um
nokkurt skeið var hann formaður
Flugmálafélagsins og sæti átti
hann í Náttúruverndarráði í nokk-
ur ár.
Hugðarmál Hákonar Guð-
mundssonar utan starfssviðs og
embættis var skógrækt, gróður-
vernd og landgræðsla, og í þágu
þeirra mála varði hann miklu af
frítíma sínum og kom mörgu góðu
til leiðar. Hann var einn af
stofnendum Skógræktarfélags
íslands árið 1930 ásamt Guðmundi
föður sínum og eftir að hann
fluttist að Birkihlíð á Digranes-
hálsi 1939 átti hann tíðförult í
gróðrarstöðina í Fossvogi, en það-
an lá leið hans að Skógræktarfé-
lagi íslands. Sat hann alla aðal-
fundi félagsins frá 1949, oftast
sem ritari, en 1957 var hann
kosinn í stjórn þess og varð strax
varaformaður þess.
Þegar heilsa Valtýs Stefánsson-
ar brast hlaut hann að taka að sér
formannsstörfin, og 1961 varð
hann formaður félagsins. Því
starfi gegndi hann til ársins 1972.
Þá baðst hann undan endurkosn-
ingu þrátt fyrir beiðni samstarfs-
manna og lét svo um mælt, að
menn mættu ekki verða mosa-
grónir í störfum því að slíkt tefði
ósjálfrátt eðlilega þróun félaga, ef
ungir og áhugasamir menn væru
of lengi vonbiðlar og kæmust ekki
að til að beita kröftum sínum. En
formannsstarf Skógræktarfélags
Islands var og er tímafrekt starf,
og hefur það aldrei verið launað
nema með starfsgleðinni og fé-
lagsskap góðra manna.
Á því 15 ára tímabili, sem
Hákon Guðmundsson sat í stjórn
félagsins, voru mörg mál til lykta
leidd og miklu komið í verk af
skógræktarfélögum landsins. Að
vísu starfa félögin sjálfstætt, en
það er Skógræktarfélag íslands,
sem markar stefnuna og leggur
félögunum allt það liðsinni, sem
kostur er á. Þegar horft er um öxl
kemur í ljós, að á því tímabili, sem
Hákon Guðmundsson stýrði félag-
inu, færðu skógræktarfélögin
mjög út kvíarnar og juku bæði við
lönd sín og gróðursetningu til
mikilla muna. Á þetta eftir að
skýrast betur þegar saga félagsins
verður skráð og trén teygja úr sér.
Ár eftir ár höfðu gróðurvernd-
armál verið mjög ofarlega á baugi
á stjórnar- og aðalfundum Skóg-
ræktarfélags íslands og rædd
fram og aftur, en langtímum
saman miðaði undur hægt í þeim
málum. Þörf var orðin á að vekja
meiri athygli á yfirþyrmandi
gróðureyðingu hvarvetna um land
allt, enda var og er gróðurlendi
landsins enn að fara forgörðum.
Því voru stofnuð samtök um
landvernd og náttúruvernd árið
1969 til að vinna á þessu sviði.
Hópar þeir, sem að þessu stóðu,
voru ærið sundurleitir, og þurfti
því að bræða þá saman á skyn-
samlegan hátt til sameiginlegra
átaka í rétta átt. Fyrir þrábeiðni
stofnenda samtakanna lét Hákon
Guðmundsson til leiðast að taka
að sér forustuna fyrstu árin en
með því skilyrði þó, að hann
gegndi ekki þessu starfi nema um
hríð. Ég tel mig segja rétt frá, að
honum tókst að beina samtökun-
um á rétta braut, gera þau að
fræðslu- og upplýsingastofnun en
ekki framkvæmdastofnun, sem
margir ætluðu í upphafi og reyndu
til lítils gagns. En allt þetta tók
langan tíma og samtökin máttu
ekki við því að missa Hákon frá
starfi fyrr en kraftar hans voru að
þrotum komnir. Honum var ekki
undankomu auðið frá því að starfa
að landbótum og gróðurvernd.
Ævistarf Hákonar var á tveim
ólíkum sviðum. Annars vegar voru
embættis- og skyldustörfin, sem
hann leysti af hendi með einstakri
prýði og samviskusemi að dómi
allra þeirra, sem til þekktu. Hins
vegar vann hann meira en meöal-
mannsverk í þágu gróðurs og
þjóðar um marga tugi ára fyrir
hugsjónina eina saman. Við áttum
mjög náið samstarf um mörg ár
og allan þann tíma minnist ég
ekki að okkur hafi orðið sundur-
orða þótt greint hafi á í fáein
skipti. Mjög var gott að vinna með
honum að vandasömum málum
því þár naut athygli hans og
réttsýni sín vel, og þótt hann vildi
miðla málum í lengstu lög var
hann þó fastur fyrir og sló ekki af
því, sem hann taldi réttast í
hverju máli. Ljúfmennska hans og
hjartahlýja var með eindæmum,
þannig að öllum leið vel í návist
hans. Því er það með sárum
söknuði að hann er kvaddur í dag.
Hákon Guðmundsson kvæntist
Ólöfu Árnadóttur prests Jónsson-
ar á Skútustöðum og Auðar Gísla-
dóttur árið 1933, hinni ágætustu
konu, sem bjó honum gott og
friðsælt heimili. Bjuggu þau
lengst af í Birkihlíð þar sem þau
græddu ófrjóa móa og grýtt holt
við hin erfiðustu ræktunarskilyrði
með þrautseigju og þolinmæði
þannig að landið er að mestu vaxið
trjám. Átti húsfreyjan ekki síður
hluta að máli í öllum ræktunar-
störfunum. Dætur þeirra eru
þrjár, Inga Huld, Auður Hildur og
Hjördís Björk, dugmiklar konur
hver á sínu sviði. Þegar dæturnar
voru af höndum komnar og að
landi þeirra í Birkihlíð var þrengt
og af því tekið sakir útþenslu
borgarinnar námu þau hjónin nýtt
land á bökkum Ölfusár árið 1972,
þar sem þau byggðu sér hús við
hæfi og hófu nýja ræktun. Þar
nutu þau hjónin góðra stunda um
nokkur ár sem ljúft mun að
minnast.
Hákon Bjarnason.
Hákon Guðmundsson lauk laga-
prófi frá Háskóla íslands í júní
1930 og gerðist þegar fulltrúi
lögmannsins í Reykjavík. Emb-
ætti lögmanns hafði þá nýlega
verið stofnað, og undir verksvið
þess féllu störf, sem nú eru unnin
hjá embættum borgarfógeta og
borgardómara. Hákon var á lög-
mannsskrifstofunni í 6 ár, en 1.
júní 1936 varð hann hæstaréttar-
ritari. Því embætti gegndi hann í
28 ár, uns hann var skipaður
yfirborgardómari í Reykjavík frá
1. ágúst 1964. Hann lét af embætti
um áramótin 1973—74, er hann
var kominn fast að sjötugu og
fluttur austur fyrir fja.ll.
Embættisferill Hákonar var
langur og störf hans á þéssum
vettvangi viðamikil og ágætlega
vel af hendi leyst. Þó voru mikil-
vægustu lagastörf hans ekki hluti
af embættisrekstrinum heldur
tengd Félagsdómi. Eftir talsverð-
ar deilur samþykkti Alþingi vorið
1938 lög um stéttarfélög og vinnu-
deilur. Efni laganna var mörgum
viðkvæmt mál, og var því ljóst, að
vel þurfti að vanda til allrar
framkvæmdar þeirra. I lögum
þessum, sem enn eru að miklu
leyti gildandi réttur hér á landi,
var og er kafli um sérstakan
dómstól, Féiagsdóm. Dómstólinn
fjallar um kærur vegna meintra
brota á lögunum, um kærur vegna
meintra brota á vinnusamningum,
um ágreining um skilning á
slíkum samningum og fleiri atriði
þessu skyld. Félagsdómur er
skipaður með sérstæðum hætti.
Svipar honum til gerðardóma að
því leyti, að samtök á vinnumála-
sviðinu tilnefna sum dómaraefnin.
Hæstiréttur velur forseta Félags-
dóms. Sú varð niðurstaða dóm-
enda í Hæstarétti 1938, að þeir
báðu Hákon að taka þetta starf að
sér. Hann varð við þeirri ósk og
var síðan endurskipaður á þriggja
ára fresti, eins og lög standa til,
uns hann óskaði að fækka starfs-
skyldum sinum haustið 1974. Sú
staðreynd, að Hákon var í 36 ár
falið það erfiða verkefni að vera
forseti Félagsdóms, ber þess ljóst
vitni, að hann naut mikils trausts.
Eru og því til staðfestu ummæli
forystumanna Alþýðusambands-
ins og Vinnuveitendasambands-
ins, sem vel eru kunnugir sögu
dómsins. Má fullyrða, að í Félags-
dómi hafi glöggt komið fram
ríkustu eðliskostir Hákonar, rétt-
sýni, heilbrigð skynsemi og vel-
vild. Þessir kostir einkenndu og
önnur lögfræðistörf hans. Um
Félagsdóm má þess geta til við-
bótar, að hann fékk mörg og
mikilvæg verkefni. Dómarnir frá
starfsárum Hákonar hafa verið
prentaðir í 7 bindum, sem hann sá
um útgáfu á. Dómar þeir, sem
hann samdi eru á ljósu máli og
skipulegir.
Áuk embættisverka og forseta-
starfa í Félagsdómi sinnti Hákon
Guðmundsson fleiri lögfræðileg-
um verkefnum. Hann fékkst all-
mikið við fræðilegar rannsóknir í
vinnumálarétti og skrifaði um
þær ritgerðir allt fram á síðustu
ár. Þá kannaði hann atriði í
réttarfari, og beindist áhugi hans
á því sviði mest að aðstöðu fólks
til að reka mál fyrir dómstólum,
en kostnaður við málarekstur er
mörgum áhyggjuefni. Hákon var
aðalframsögumaður um „einstakl-
inga og málskostnað" á 21. nor-
ræna lögfræðingaþinginu í Hels-
ingfors 1957. Um ýmis fleiri lög-
fræðileg atriði samdi Hákon
greinar fyrir almenning. Þá flutti
hann í 15 ár, frá 1949, útvarpser-
indi, sem nefndust „Af vettvangi
dómsmála" og fjölluðu um störf
Hæstaréttar. Kom hin glögga
framsetnig hans því til leiðar, að
mörgum voru ljós lögfræðileg
álitaefni, sem ella hefðu hvergi
verið rædd opinberlega. Þá var
Hákon síðustu 15 árin prófdómari
við lagadeild Háskólans, og vafa-
laust hefur lagaþekking hans og
lagaþjálfun komið að góðum not-
um í mörgum fleiri störfum. Þau
voru æði mörg störfin, sem hann
tók að sér. M.a. var hann, eins og
álþjóð veit, brennandi í áhuga
sínum á skógrækt og landvernd.
Sá sem þetta ritar kynntist
Hákoni Guðmundssyni vegna fjöl-
skyldutengsla fyrir hálfum
fimmta áratug, og hafði af honum
góð kynni alla tíð síðan. Hann og
kona hans, Ólöf Dagmar Árna-
dóttir frá Skútustöðum, voru
frændum sínum góðir gestgjafar
og elskulegir vinir. Margir minn-
ast Hákonar þessa daga, og von-
andi er það nokkur harmabót
konu hans og öðru skylduliði, að
hann var maður, sem allir virtu,
er við hann áttu skipti.
Þór Vilhjálmsson.
Hákon Guðmundsson er dáinn
— og við því er víst ekkert að
segja. Haustblómin fölnuðu um
leið og hann — og við því er víst
ekkert að segja. Lífskveikur hans
slokknaði í jólalok — og við því er
víst ekkert að segja.
Hann er alltaf á norðan þegar
sól er hér fyrir sunnan. Það var á
þess konar degi að Ólöf bauð upp á
kaffi og koníak í skeifunni við
slotið á bökkum Ölfusár. Þá var
hugurinn heitur og hjörtun hlý.
Stelpurnar stungu tánum í sand-
inn og strákarnir stungust koll-
hnís. Svona gat borgardómur tek-
ið hús á bóndanum.
„Hann er oft harður á norðan,"
sagði Hákon, „og þá er að snúast
til varnar." Limgerðið í hlaðinu
var lágvaxið en „það lofar góðu,“
sagði Hákon. Eins og hann um-
lukti okkur ástúð sinni, bjó hann
hús sitt skjólviði. Eins og hann
stappaði í okkar stálinu, skoraði
hann á trén að vaxa.
Við munum hann hnarreistan í
Hekluferð með staf í hendi, og
stjórnaði för. Við munum hann
bretta upp buxnaskálmar og bera
konur yfir lækinn heim að Stöng.
Þá var gaman í Þjórsárdal. I
vinnunni kom virðingin af sjálfu
sér. Þar var hann húsbóndi eins og
heimilisfaðir, en fyrst og fremst
Hákon Guðmundsson.
En eitt sinn skal hver deyja —
og við því er víst ekkert að segja.
Og þó. Hann átti skilið að sitja
oftar á lognkyrru kvöldi og horfa
yfir fullgróinn ævigarð. Þess
vegna er þetta ekki sanngjarnt.
En nú er hann genginn annan
veg — góður maður.
Það er ekki ofsagt að ég sakna
hans.
BÞG
Mætur maður er genginn og
öllum er þekktu hann harmur í
sinni. Þeir, sem nutu leiðsagnar
hans og góðvildar, hefðu viljað
njóta þess eilíflega.
Mér sjálfum finnst enginn mér
óskyldur hafi haft meiri áhrif 4
mig til góðra, skapandi verka en
hann. Ávallt var hann sá er gaf,
yfirlætislaus og hlýr í senn og
tjáði skoðanir sínar af alvöru og
festu.
Ég hugsa nú til fyrstu áranna
þegar ég kom til starfa hjá
sKþgræktinni hér í Reykjavík og
kynntist þá Hákoni sem eldlegum
áhugamanni í samtökum skóg-
ræktarmanna. Ég hreifst af heill-
andi framkomu hans og ræðu-
snilld. Hann hafði þá löngu áður
haslað sér völl á vettvangi félags-
mála á fjölmörgum sviðum.
Þau störf öll leysti hann af svo
mikilli prýði að þjóðarathygli
vakti. Störf hans sem stjórnar-
manns í Skógræktarfélagi Islands
og síðar sem formanns í áraraðir
eru mér hugstæðust, því ómetan-
legt var að fá tækifæri til að
starfa með honum í stjórn þess
félags. Þau ár lifa skýr í minning-
unni. Framlag hans á þeim vett-
vangi ætti að vera okkur öllum
hvatning til öflugra starfa meðan
heilsa og kraftar endast. Við hér í
minni fjölskyldu þökkum af alhug
eftirminnilegar samverustundir
og sendum Ólöfu, dætrunum og
öðru venzlafólki innilegar samúð-
arkveðjur.
Kristinn Skæringsson.
Kveðja frá starfsfólki Borgar-
dóms Reykjavíkur.
Við, sem áttum því láni að fagna
að starfa með Hákoni Guðmunds-
syni í Borgardómi Reykjavíkur,
eigum honum eflaust stærri þökk
Ávarp Björns Svein-
björnssonar forseta
Hæstaréttar á dómþingi
Hæstaréttar 7. janúar
1980.
Hákon Guðmundsson, fyrrver-
andi yfirborgardómari, lézt í
gærmorgun á Borgarspítalanum
eftir erfiða sjúkdómslegu.
Hann var hæstaréttarritari
full 28 ár frá 1. júní 1936 til 1.
ágúst 1964. Þá var hann
skipaður yfirborgardómari og
því embætti gegndi hann unz
hann lét af störfum fyrir aldurs
sakir í árslok 1973. Hann var
forseti Félagsdóms frá stofnun
þess dóms 3. desember 1938 til 1.
október 1974.
Hákon átti fjölmörg áhugamál
önnur en embættisstörfin og er
þá fyrst og fremst að geta starfa
hans að náttúruverndarmálum,
sér í lagi skógræktarmálum, og á
þessum vettvangi var hann í
fylkingarbrjósti meðan heilsan
leyfði.
Hákon var mikilhæfur maður,
sem naut hvarvetna óskoraðs
trausts. Því voru honum falin
óvenju mörg og vandasöm störf
bæði af hálfu opinberra aðila og
ýmiss konar félagssamtaka. Öll
þessi störf leysti hann af hendi
með mikilli prýði. í einkalífi sínu
var hann og mikill gæfumaður.
Hákon Guðmundsson var ein-
staklega hlýr maður í viðmóti og
yfirlætislaus en þó fyrirmann-
legur og virðulegur í allri fram-
göngu. Embættisstörf sín vann
hann með reisn og virðuleika.
Hann hefur nú lokið þeim störf-
um, sem honum voru falin hérna
megin grafar og lagt upp í þá
ferð, sem við eigum allir eftir að
fara. Hæstiréttur vottar ekkju
hans, dætrum og öðrum að-
standendum innilega hluttekn-
ingu.
Ég bið dómara og lögmenn að
votta Hákoni Guðmundssyni
virðingu með því að rísa úr
sætum.