Morgunblaðið - 04.03.1980, Page 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐ.TUDAGUR 4. MARZ 1980
Vandi fiskvinnslunnar
Jón Ingvarsson, ísbirninum, Reykjavík:
„Frystihúsin hljóta að
stöðvast áður en langt um
líður verði ekkert að gert“
Guitnar Thoroddsen forsætisráðherra:
þAÐ hefur verið stefna stjórn-
valda undanfarin ár, að afkoma
frystihúsanna væri á núlli, en
það þýðir óhjákvæmilega að
mörg frystihús eru rekin með
tapi. Af því leiðir að frystihús,
sem rekin eru á núlli eða með
tapi árum saman, geta með
engu móti mætt kröfum tímans
hvað snertir aukna nýtingu,
hagræðingu, bættan aðbúnað
og fleira. Þau hljóta því fyrr en
síðar að gefast upp og hætta
rekstri. Þessi stefna er auk þess
þjóðhagslega stórhættuleg
vegna þess, að ef íslenzkum
frystiiðnaði er ekki búin sam-
bærileg rekstrarskilyrði og
frystiiðnaði samkeppnisland-
anna, þá getur það tæpast
endað með öðru en því, að við
hljótum að verða undir í hinni
harðnandi samkeppni í mark-
aðslöndunum, sagði Jón Ingv-
arsson framkvæmdarstjóri
ísbjarnarins i samtali við Morg-
unblaðið í gær.
Samkvæmt mati Þjóðhags-
stofnunar var afkoma frystiiðn-
aðarins í ársbyrjun, fyrir síðustu
fiskverðsákvörðun, núll. Við
fiskverðsákvörðunina gekk Þjóð-
hagsstofnun út frá því að fisk-
flök til Sovétríkjanna hækkuðu
um 5% en hækkunin varð aðeins
2%. Ennfremur taldi Þjóð-
hagsstofnun að öll fiskflök til
Bandaríkjanna, að undantekn-
Frystiiðnaðurinn betur
búinn undir timabundnal
erfiðleika en oft áður
— gengisfelling eða hratt gengissig ekki „að svo stöddu“ I
um ýsuflökum, myndu hækka
um 5 cent á hvert pund. Raunin
hefur því miður orðið önnur.
Töluverðar lækkanir hafa átt sér
stað í Bandaríkjunum á öllum
tegundum blokka svo og karfa og
ufsaflökum og engar horfur eru
taldar á hækkunum á flökum,
nema síður sé.
Samkvæmt útreikningum SH
og SÍS nemur tap eftir kaup-
hækkunina 1. marz 9% af veltu
eða um 12 milljörðum króna á
ári. Mat Þjóðhagsstofnunar er
6,6% tap af veltu, en þessi
mismunur stafar aðallega af því,
að Þjóðhagsstofnun telur vexti
vera nokkru lægri heldur en SH
og SÍS. Ef það er ekki talinn
bráðaðkallandi vandi, að undir-
stöðuatvinnuvegur þjóðarinnar
er rekinn með 9% eða 6,6% tapi
þá veit ég ekki hvað bráðaðkall-
andi vandi er, því fyrirsjáanlegt
er að frystihúsin hljóta að stöðv-
ast áður en langt um líður verði
ekkert að gert.
Greinargerð frá Sambandi fiskvinnslustöðva:
„Tekjur einungis auk-
izt til hálfs við kostnað“
Vegna þeirrar umræðu um
vanda fiskvinnslunnar, sem
fram hefur farið síðustu daga,
telur Samband fiskvinnslu-
stöðvanna óhjákvæmilegt að
gera nokkra grein fyrir stöð-
unni um þessar mundir. Sá
vandi, sem nú er staðið
frammi fyrir er tvíþættur,
annars vegar verulegir
rekstrarerfiðleikar og hins
vegar samdráttur í endur-
kaupum afurðalána, sem
áhrif hefur á greiðslugetu
fyrirtækjanna. Fyrst skal þá
vikið að rekstrarstöðu fisk-
vinnslunnar og þá sérstaklega
frystiiðnaðarins, en telja má
að rekstur saltfiskverkunar
standi nú betur, einkum
vegna hagstæðari verðþróun-
ar á erlendum mörkuðum.
Þegar gerð er grein fyrir
vanda fiskvinnslunnar er eðli-
legast að taka mið af áætlun-
um Þjóðhagsstofnunar, enda
er það jafnan gert við fisk-
verðsákvarðanir. að mati
stofnunarinnar var halli í
frystiiðnaði tæpir 5 milljarð-
ar m.v. verðlag í febrúar, og
hefur þá verið reiknað með
tæplega tveggja milljarða
króna greiðslu úr Verðjöfnun-
arsjóði. Ennfremur er í þess-
ari áætlun gert ráð fyrir að
loðnufrysting gangi jafn vel
og á síðasta ári. Nú er hins
vegar sýnt að svo verður ekki
og getur það rýrt afkomuna
um 1,3 milljarða að mati
Þjóðhagsstofnunar. Vegna
launahækkunar 1. marz
aukast útgjöld frystingar um
2,4 milljarða og þegar tekið
hefur verið tillit til gengissigs
í febrúar er hallinn orðinn 7,4
milljarðar. Hér hefur í engu
verið vikið frá forsendum
Þjóðhagsstofnunar, en viður-
kennt er að mat á vaxta-
kostnaði í framangreindri
áætlun orkar tvímælis, og af
hálfu fiskvinnslunnar hefur
verið sýnt fram á að þar
skorti 3,5 milljarða. Er
hallinn þá kominn í 11 millj-
arða króna og einnig má vekja
athygli á því að fiskverði
hefur verið sagt upp frá og
með 1. marz, en hvert prós-
entustig í því þýðir um 700
m.kr.
Sé þessi staða borin saman
við afkomu fyrri ára má sjá,
að hún jafnast helst á við
erfiðleikaárið 1974, en þá varð
eins og kunnugt er mikið
verðfall á Bandaríkja-
markaði.
Það kann að þykja ótrúlegt
að nú sé svona komið eftir
Hráefni
Laun
Umbúðir
Framlegð
Hagnaður
Nauðsynl.fram 1. 1 '
Vextir
Samband Fiskvinnslustöðvanna.
Yfirlit yfir nokkra kostnaðarliði og afkomu
frystingar 1971 — 1980.
Sem hlutfall af tekjum.
Feb. áætlun
1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1980
52.8 51.7 49.8 52.8 50.1 52.8 54.7 50.6 54.5
23.1 25.6 25.1 31.1 27.5 25.4 26,0 26.5 27.3
3.6 3.0 2.8 3.3 3.5 3.0 3.0 2.8 3.0
20.5 19.7 22.3 12.8 18.9 18.8 16.3 20.1 15.2
5.3 4.3 7.3 -6.5 -1.1 1.0 -1.3 1.2 -6.9
15.2 15.4 15.0 19.3 20.0 17.8 17.6 18.9 22.1
2.3 2.8 2.9 4,8 5.1 4.8 5.5 7.2 10.0
Skýringar: 1) Hér er átt við þá framlegð sem þarf til að ná hallalausum rekstri.
Samband fiskvinnslustöðvanna
Vísitala gengis, láuna og hráefn-
iskostnaðar
Kaup- Laun i Hrá-
gengi fisk- efnis-
Banda- vinnu kostn-
ríkja- aAur
dollars fisk-
vinnslu
1. jan. 1979 100.0 100,0 100,0
1. marz 1979 101,8 107,0 109,6
15. mai 1979 101,7 107,0 114,4
1. júni 1979 106,1 119,1 128,9
25. júni 1979 107,9 122,7 128,9
20. júli 1979 110,9 122,7 139,5
1. sept. 1979 118,2 133,8 139,5
1. ukt. 1979 119,5 133,9 139,5
1. des. 1979 123,2 151,6 148,8
1. jan. 1980 124,2 151.6 159,7
1. marz 1980 127,8 161,8
Jón Páll Ilalldórsson, Norðurtanganum, ísafirði:
„Vanmegnug að mæta
tímabundnum áföllum“
— ÉG VERÐ að láta í ljós
undrun mína á þessum ummæl-
um forsætisráðherra, sagði Jón
Páll Halldórsson, framkvæmda-
stjóri Hraðfrystihúss Norður-
tangans á ísafirði í samtali við
Mbl. í gær. — Hann hefur í
höndum allar upplýsingar Þjóð-
hagsstofnunar um stöðu þessar-
ar atvinnugreinar og á því og
hlýtur að vita betur.
— Ég trúi því varla, að það
geti verið almenn skoðun stjórn-
málamanna, að atvinnufyrirtæki
í fiskiðnaði hafi safnað í korn-
hlöður á undanförnum árum.
Um langt árabil hefur allt verið
miðað við, að þessi fyrirtæki geti
aldrei skilað hagnaði, jafnvel
ekki þegar vel árar. Þau eru því
alltaf vanmegnug til að mæta
tímabundnum áföllum eins og
þau þyrftu nauðsynlega að geta
gert.
— Forsvarsmenn fyrstihús-
anna á Vestfjörðum hafa nú
ákveðið fund hér á Isafirði á
miðvikudaginn til að ræða þá
alvarlegu stöðu, sem nú er komin
upp og hvernig brugðist verður
við þeim vanda, sagði Jón Páll að
lokum.
mesta aflaár í íslandssögunni.
Svo er þó alls ekki, þegar
málið er skoðað nánar. Frá
því í upphafi síðasta árs hafa
laun í fiskvinnu hækkað um
tæplega 62% og á sama tíma
hefur það verð, sem greiða
þarf fyrir hráefni hækkað um
tæplega 60%. Þessir tveir
þættir eru nú um 80% alls
kostnaðar við fiskvinnslu.
Tekjur fiskvinnslunnar ráðast
að mestu af gengi og hefur
verð á Bandaríkjadollar ein-
ungis hækkað um tæp 28%
frá ársbyrjun 1979. Verð fyrir
frystar afurðir á erlendum
mörkuðum er nú einungis
lítillega hærra en fyrir ári,
þannig að á þessu tímabili
hafa tekjur einungis aukist til
hálfs við kostnað.
Tregða stjórnvalda til að
horfast í augu við þessar
staðreyndir á sinn þátt í því
hvernig komið er. Þó að geng-
isfellingar séu síður en svo
endanleg lausn á vanda út-
flutningsatvinnuveganna,
verður ekki hjá því komist að
beita gengisskráningu til að
jafna misvægi í innlendri og
erlendri verðþróun. Frekari
frestanir eru einungis til þess
fallnar að auka enn vandann.
Þegar þessi mynd er höfð í
huga er óneitanlega furðulegt
að sjá því haldið fram, að
sérstakar aðgerðir nú séu ekki
bráðaðkallandi. Ennfremur er
ljóst að afkoma síðustu ára er
slík, að þar er ekki af miklu að
taka. Hefur raunar oft verið á
það bent, að þegar búið er við
svo nauma afkomu til lengd-
ar, hafa fyrirtæki ekki þá
getu, sem þarf til að laga sig
að breyttum aðstæðum eða
mæta áföllum.
Fyrir nokkru ákvað banka-
stjórn Seðlabankans að draga
úr endurkaupum afurðalána,
án þess að ljóst sé að
viðskiptabankarnir auki við-
bótarlán sín á móti. Þessi
aðgerð segir að sjálfsögðu
strax til sín í verulegum
greiðsluerfiðleikum hjá fyrir-
tækjunum. Fram hefur kom-
ið, að til þessa ráðs sé gripið
vegna minnkandi fjárráða
Seðlabankans. Talsmenn
bankans hafa sagt að þar
valdi mestu stóraukin skulda-
söfnun ríkissjóðs á síðari ár-
um. Afleiðingar óstjórnar
ríkisfjármálanna eru nú látn-
ar bitna á atvinnuvegunum
með þessum hætti. -Harðari
dómur um ríkisfjármálastefn-
una hefur varla í annan tíma
komið fram hjá opinberum
aðilum.
Um það má svo spyrja,
hvaða nauðsyn reki til að
grípa til slíkra aðgerða til
lausnar þeim vandamálum,
sem Seðlabankinn á við að
etja. Er raunar vand séð það
beina samband sem virðist
eiga að vera milli ráðstöfun-
arfjár Seðlabankans og
afurðalána í erlendum gjald-
eyri. Ljóst er þó, að við
breytingu afurðalánakjara á
síðasta ári var ekki skapaður
sá stöðugleiki, sem ætla mátti
að tryggður hafi verið að
þessu leyti. Raunar virðist
svo, að Seðlabankinn hafi
tekið upp sjálfstæða pen-
ingamálastefnu, sem ekki sé í
fullu samræmi við stefnu
stjórnvalda á öðrum sviðum.
Hermann Hansson, kaupfélagsstjóri á Hörn í Hornafirði:
„Aðgerðir vegna fisk-
vinnslunnar brýnar
— MÖNNUM veitir ekki af
öllu sínu og ég get ekki séð, að
neinn i fiskiðnaði sé undir það
búinn að taka á sig taprekstur,
þó að það sé ekki nema í stuttan
tíma, sagði Hermann Hansson
kaupfélagsstjóri Kaupfélags
A-Skaftíellinga í Höfn í Horna-
firði í gær. Þessi núll-viðmiðun
hefur ríkt í nokkur ár og það er
því ekki mikið svigrúm, sem
menn hafa og því eru aðgerðir
vegna fiskvinnslunnar brýnar
og aðkallandi.
— Við verðlagningu á hráefni
í janúar var í raun miðað við
annað tveggja, verðhækkun á
erlendum markaði eða gengissig.
í staðinn fyrir verðhækkun á
erlendum markaði hafa komið
verðlækkanir og eðlilega ætti því
þörfin fyrir gengissig að vera
enn meiri. Eða þá hitt, að þessi
lækkun á erlendum markaði nái
lengra og þá inn í íslenzkt
efnahagslíf, og til hennar verði
tekið tillit við ákvörðun fisk-
verðs.
— Þar sem verðlækkanir hafa
orðið, en ekkert gengissig, er
ljóst að við hljótum að vera í
bullandi taprekstri og við finn-
um fyrir því í okkar rekstri nú
þegar. Þessi afurðalánabremsa,
sem hefur verið, hefur valdið
erfiðleikum, og svo mega menn
ekki gleyma því, að þær verulegu
fjárfestingar, sem verið hafa í
frystiiðnaði, eru einmitt byggðar
á gengis- eða vísitölutryggðum
lánum, þannig að greiðslubyrðin
fylgir verðbólgunni. Framlegð-
arútreikningar sýna okkur, að
staðan er miklu verri en á sama
tíma í fyrra, sagði Hermann
Hansson á Hornafirði að lokum.

m