Morgunblaðið - 21.08.1980, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 21. ÁGÚST 1980 29
Ari T. Guðmundsson:
Staða Islands
og stríðshættan
• Hver er staða íslands í
stríðsbrölti risaveldanna?
Ilvaða varnarstefnu ættu
stjórnvöld á íslandi að hafa?
Björn Bjarnason hefur reif-
að þessi atriði og önnur skyldi
á síðum Morgunblaðsins und-
anfarið. Hann nefnir fimm
atriði sem hann telur skýra
stöðu Islands í síðustu grein
sinni. Þau vil ég skoða nánar
og vona að Björn svari mér.
Raunar hef ég skrifað nokkra
pistla um stríðshættuna og
varnarmál undanfarið í dag-
blöð en enginn haft fyrir því
að krukka í neitt sem þar er að
finna. Það hlýtur að vera
viðkvæmri varnarmáiaum-
ræðu til framdráttar ef menn
talast við í gegnum dagblöð —
jafnvel þótt þeir séu ósam-
mála um æði margt.
Við Björn erum a.m.k. sam-
mála um eitt. Stríðshættan er
meiri nú en áður og Sovétríkin
í framsókn á þeirri hnífsegg-
inni. Um eðli Sovétríkjanna,
vináttu Bandaríkjamanna við
sér minni þjóðir eða gagnsemi
NATO-varna erum við hins
vegar ósammála.
Skoðum þá nánar greiningu
Björns.
1. Kafbátahernaður
Björn segir að hvorugt risaveld-
anna myndi þola tómarúm á
íslandi vegna þess að landið liggur
í leið kafbáta í N-Atlantshafi.
Rétt er það, en þetta á ekki
síður við ferðir venjulegra skipa
og jafnvel flugvéla að nokkru
leyti. Fullkomnari tæknihlið
vopna getur ekki komið í stað
þeirrar sérstöðu sem sterk hern-
aðaraðstaða á Islandi veitir stríð-
saðila. Þess vegna er það ljóst að
hernaðarlegt mikilvægi íslands er
síst ofmetið og útilokað að landið
fái að nvera í friði“ eins og menn
vona helst.
En hvað getur þá gerst ef
styrjöld milli stórbandalaganna
brýst út? Mér finnst rangt að
ræða varnarmálin án þess að
hugsa þær hugsanir til enda sem
hljóta að vakna þegar menn velta
fyrir sér stöðu ísíands. Er það
feimnismál?
Áleitin er sú hugmynd að Kefla-
víkurstöðin dragi að sér kjarna-
sprengju þegar í upphafi stríðs.
Vissulega ber ekki að hafna mögu-
leikanum. En hann er lítill vegna
þess að stríðsaðilum ber nauðsyn
til að nota landið til eftirlits-
starfa, árása- eða verndaraðgerða
fyrir eigin hertæki. Helstu mögu-
leikar eru því bandarísk herseta,
eða hernám ef íslensk yfirvöld
hafna samvinnu, eða þá sovéskt
hernám. Báðir kostirnir hefðu í
för með sér hernaðarátök í land-
inu og umhverfis það.
Ég held því fram að íslendingar
séu alls vanbúnir til þess að mæta
svona atburðarás, hvað varðar
stefnumörkun, almannavarnir og
hvers kyns andóf ef þörf er á. Um
hervarnir liggur allt á huldu eins
og sýnt skal fram á síðar.
2. Sameiginlegt
varnarkerfi NATO
Björn segir að herstöðvar hér
séu bæði nauðsynlegur hlekkur í
sameiginlegum vörnum NATO-
þjóðanna og öryggistrygging fyrir
okkur.
Fyrri staðhæfingin er vafalaust
rétt frá bæjardyrum NATO að sjá.
En það hefur hvílt hættuleg leynd
yfir því hvað NATO hyggst fyrir
með Island í stríði. Á að nota
hlekkinn lífsnauðsynlega til þess
eins að fá viðvaranir og gefa svo
allt á bátinn sem er norðar en
línan S-Grænland — Bretlands-
eyjar eins og svartsýnir NATO-
menn segja stundum? Eða á að
fljúga í skyndingu með léttvopn-
aða fótgönguliða til Islands eins
og stundum er ýjað að?
Seinni staðhæfing Björns, er
vafasöm. Augljóslega er hverfandi
vörn að núverandi NATO-búnaði á
íslandi umfram viðvaranirnar til
NATO í heild. Og eins og áður
segir er allsendis óljóst hvernig
NÁTO ætlar að verja ísland eftir
að viðvaranirnar hafa borið til-
ætlaðan árangur. Veit Björn það?
Öryggistryggingin er fölsk af
a.m.k. tveimur orsökum, vil ég
staðhæfa. í fyrsta lagi hafa hug-
myndir NATO um sameiginlegar
heildarvarnir gert það að verkum
að hver NATÓ-þjóð hefur misst
allt frumkvæði og sjálfstæði í
varnarmálum. Hver NÁTO-liður á
að hafa sérstakt hlutverk. Ef
andstæðingurinn snýr sér að þeim
lið og gerir eitthvað óvænt, hrynur
kerfið og viðkomandi land er
ófært um að verjast. Noregur er
gott dæmi. Þar er allt byggt á
vörnum N-Noregs og hjálparleið-
öngrum NATO. Ef Varsjárbanda-
lagið snýr sér að S-Noregi líka eða
sker á hjálparsveitaferðirnar,
hvað þá? í öðru lagi er um að ræða
rangar staðhæfingar um að er-
lendir aðilar, fámenn eftirlitsstöð
og vopnin ein veiti íslandi öryggi.
Hið rétta er að íslendingar sjálfir
verða að vera viðbúnir og búa til
varnarkerfi sem byggist á góðum
almannavörnum, birgðasöfnun í
landinu, margþættum hindrunum
fyrir hernámslið og skipulögðu
andófi. Ekki vil ég útiloka sam-
vinnu við aðra á einhverjum
öðrum grunni en stefnu NATO.
3. Vogarstöngin
Björn segir að ekki sé hægt að
greina milli Mið-Evrópu og N-Atl-
antshafsins. Hættuástand í norðri
myndi leiða til þess sama í
Mið-Evrópu. Þess vegna leggi ís-
land nú lóð á vogarskálar friðar í
Evrópu.
Hér er sjónsvið Björns allt of
þröngt. Það bendir allt til þess að
friður sé að fjarlægjast hröðum
skrefum. Þrátt fyrir jafnvægi
óttans í Evrópu eru Sovétríkin í
stórsókn annars staðar um leið og
Bandaríkin missa sín illa fengnu
ítök. Þrátt fyrir sáttmála og
yfirlýsingar, sem eru kannski jafn
innantómar og Munchenar-sátt-
máli Þjóðverja og Breta, stóreykst
vígbúnaður risaveldanna. Það er
því til lítils að einblína á Evrópu.
Island gæti miklu fremur lagt sitt
af mörkum fyrir frið með því að
vinna gegn blekkingum, vígbúnaði
og fallbyssupólitík risaveldanna
um leið og landið kemur á sínum
eigin vörnum — ef svo hátíðlega
má til orða taka. Friðarvinnan
felst með öðrum orðum í því að
hægja á núverandi þróun eða snúa
henni við, ekki með því að við-
halda ógnarjafnvægi. Hún felst
líka í því að efla eigin varnargetu
í stað ósjálfstæðis og trausts á
gereyðingarvopnum.
Þessi þversögn er til komin af
því að menn mega ekki taka þá
áhættu að stríð geti ekki brotist út
enn um sinn.
4. Ocean Safari
og annað glingur
Björn segir Island nauðsynlegt
til þess að tryggja að liðsafli og
birgðir komist frá Ameríku til
Evrópu — en án slíks sé varnar-
stefna NATO einskis virði.
Þetta er að sumu leyti rétt. En
mergurinn málsins er sá að fyrir-
hugaðir flutningar NATO eru út í
bláinn hvort sem bandalagið notar
ísland eða ekki.
Á tímum fullkomins hernaðar
ætlar NATO nefnilega að flytja
um 1.2 milljónir hermanna og 12
milljónir lesta af birgðum til
Evrópu í styrjöld! Til þess á að
nota nær allan kaupskipa- og
almenningsflugflota Bandaríkj-
anna undir hervernd. Þetta hefur
komið fram í svonefndum Ocean
Safari-æfingum NATO. Mótleikur
Varsjárbandalagsins felst í því að
mynda tangarsókn frá tveimur
hliðum, norðan og sunnan að, og
skera á þessa skrúðgöngu NATO.
Það hafa austanmenn æft með
Okean-æfingum síðan 1970. í ein-
hver skiptin virðist hluti flota og
flugvéla hafa átt að æfa árás á
herstöðvar á Islandi sem varla
geta breytt miklu í annarri eíns
aðgerð og þarna er um að ræða.
Mér er nær að halda að áætlanir
NATO í þessum efnum séu ónot-
hæfar og löngu úreltar. Það setur
allt talið um NATO-varnir í Evr-
ópu í nýtt ljós og styrkir það sem
ég sagði um hættuna af því að
gera hvert land að tannhjóli í
brothættri hernaðarvél í stað
sjálfs sín herra.
5. Óskastaða íslands
Björn segir að lokum að núver-
andi samvinna N-Ameríku og
Evrópu sé óskastaða og skuli
Islendingar berjast fyrir því að
viðhalda núverandi skipan.
I ljósi vaxandi stríðshættu og
ónothæfrar hernaðarstefnu NATO
tel ég núverandi skipan ekki
óskastöðu. Hún var það enn síður
áður en Sovétríkin urðu ríki arð-
ráns og kúgunar.
Veður skipast oft skjótt í lofti
og óskastöður geta orðið harla
ólíkar í hvert sinn.
Núna sýnist mér viðbúnaður
Islendinga stærsta vandamálið,
það næst stærsta er NATO-aðildin
og gerfivarnir þær sem NATO
stendur fyrir. Að fremur lítt
athuguðu máli sýnist mér per-
sónulega óskastaðan vera þessi:
— Island vinnur gegn stríðsbrölti
og stríðsundirbúningi beggja
risaveldanna.
— Island eflir sinn eiginn viðbún-
að við styrjöld.
— ísland tengir þessa stefnu við
úrsögn úr NÁTO í takti við
ávinninga sína.
— ísland lýsir yfir því markmiði
að það vilji skipa sér í sveit
hlutlausra ríkja í hvers kyns
stórveldaátökum.
Allavega verða menn að taka
stríðshættuna og nauðsyn viðbún-
aðar alvarlega. Þegar ég fletti
dagblöðum frá 1938 og 1939 mætti
halda að styrjöldin hefði hafist
áratug síðar en raun varð á.
Samtök er mót-
mæla vildu
töku pólitískra
fanga í Dyfl-
inni báru eld að
sex almenn-
ingsvögnum
borgarinnar
aðfaranótt
þriðjudags með
þeim afleiðing-
um sem myndin
sýnir.
Simamynd AP.
GENERAL
ÆlQID
ELECTRIC
[hIhekiahf
; J Laugavegi 170 -172 Sími 212 40
<
5