Morgunblaðið - 24.08.1980, Síða 7

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 24. ÁGÚST 1980
7
Umsjón: Gísli Jónsson
Herra Guðbrandur Þor-
láksson (1542—1627) segir í
formála sálmabókarútgáfu
sinnar (1589) að móðurmál
okkar sé í sjálfu sér bæði
Ijóst og fagurt og þurfi ekki
að þiggja bögur eða brákað
mál úr öðrum tungumálum.
Svona gömul að minnsta
kosti er íslensk málvöndun-
arstefna. Hitt er svo annað
mál, hversu Guðbrandi og
samstarfsmönnum hans
tókst að komast hjá því að
taka til láns orð úr öðrum
tungumálum.
Enn eru menn brennandi í
andanum að halda tungunni
hreinni, búa til nýyrði yfir
hvaðeina, sem okkur berst og
áður var óþekkt, svo og að
glæða gömul orð nýrri
merkingu.
Tryggvi Helgason á Akur-
eyri var ekki fyrr búinn að
gera orðið þeysa í staðinn
fyrir rally (rall), en það var
komið í blöðin og útvarpið og
virðist ætla að festast fljótt í
málinu. Tryggvi hefur ekki
látið við þetta sitja, og er
fleiri nýyrða hans áður getið.
Enn hefur hann nokkuð til
málanna að leggja. Útlenda
orðið effekt er mikið notað
um þessar mundir, ekki síst í
sambandi við ýmsar list-
greinar. Ég var einhvern
tíma beðinn að reyna að
finna gott íslenskt orð í þess
stað, en gat ekki. Ég var því
harla feginn, þegar Tryggvi,
Helgason stakk upp á orðinu
brigði sem einkum yrði þá
notað í samsetningum.
„Sound effect" í músík væru
þá nefnt tónbrigði, hljóm-
brigði, raddbrigði eða því-
umlíkt og á öðru sviði mætti
tala um leikbrigði o.s.frv.
Þá minnist Tryggvi einnig
á hljóðfráar þotur og þótti
þetta nokkuð þunglamalegt.
Fyrir kemur í fornum þulum
orðið þura = ör. Varla fer hjá
því að það orð, eins og þurs,
sé skylt sögninni að þyrja
(þátíð þurði), en hún merkir
að geysast fram af miklum
krafti. Nú er það uppástunga
Tryggva, sem mér líst vel á,
að „hljóðfráa" þotan sé
greind frá hinni með þessu
ágæta gamla orði, þura. Hún
þýtur áfram eins og ör,
vægast sagt.
Lengi hef ég ætlað mér að
taka upp bréfkafla sem birt-
ist hér í blaðinu 27. júní sl.
og læt nú af því verða, ekki
vegna þess að um efni bréfs-
ins hafi ég ekki áður fjallað,
heldur vegna hins að góð vísa
er seint of oft kveðin. Þórunn
skrifar:
„Ég hef orðið þess vör
(auðkennt hér) í seinni tíð að
ýmsir menn sem koma fram í
fjölmiðlum — þar á meðal
skólastjórar, sjónvarpsmenn,
blaðamenn og þingmenn,
hafa áráttu til nýrrar breyt-
ingar kvenkynsorða sem
enda á -ing. Þeir segja: Til
eflingu, til lendingu, til bylt-
ingu, til setningu í stað: Til
lendingar o.s.frv., eins og
tíðkast hefur hingað til.
Nú ætla ég ekki slíkum
mönnum að þeir kunni ekki
algengar fallbeygingar, held-
ur hljóta þeir, af einhverjum
óskiljanlegum ástæðum, að
gera þessa breytingu af
ráðnum hug. Ef slíkir menn
leggjast á eitt, kemst þessi
breyting á. Ef svo fer, tel ég
rökrétt að samræma þann
urmul af samsettum orðum
sem þessi nafnorð eru hluti
af. Tek ég hér nokkur dæmi:
Kerlingufjöll, Drekkinguhyl-
ur, hegninguhús, rigningu-
dagur, þekkinguskortur og
63. þáttur
virðinguleysi. Ég vona að
fyrrnefndir framámenn
komi þessari breytingu sem
fyrst á framfæri í fjölmiðl-
um.“
Ég undirstrikaði orðið vör
í bréfkafla Þórunnar, því að
hún heldur áfram og ekki að
ástæðulausu:
„Ýmislegt fleira þykir mér
kynlegt í útvarpi og blöðum.
Iþróttafrömuður gat þess
nýlega um sig og nokkra
aðra að þeir hefðu orðið
„var“ við eitthvað. Skyldi
hann halda að orðið sé
óbeygjanlegt...?“
Von er að Þórunn spyrji,
því að mjög mikið er nú um
þess konar notkun orðsins.
Mér þykir þetta mjög undar-
legt og hef ekki getað látið
mér detta í hug aðra skýr-
ingu en þá, að þetta séu áhrif
frá lýsingarorðinu snar, þeg-
ar það er stytting úr snar-
vitlaus, því að þá er sagt við
konu eða barn ekki síður en
karl: Ertu bara alveg orðin
snar? Hins vegar er ég ekki
með þessari skýringartilraun
að reyna að afsaka þá mál-
fátækt sem Þórunn vakti
athygli á.
Eggert Hauksson Fögru-
brekku 45 í Kópavogi sendir
mér ljósrit úr Lögbirtinga-
blaðinu, þar sem hvað eftir
annað kemur fyrir að ráðu-
neyti veitir hinum eða þess-
um leyfi „til þess að mega
starfa sem sérfræðingur" eða
„til þess að mega stunda
almennar lækningar" o.s.frv.
Eggert spyr síðan: „Er ekki
orðinu að mega ofaukið í
orðasambandinu „leyfi til
þess að mega stunda"?
Þessari spurningu hlýt ég
að svara játandi.
Nú þarf enginn að fara
í hurðalaust...
Inni- og útihurðir i
úrvali, frá
64.900.-
fullbúnar dyr með
karmalistum
og handföngum
Vönduð vara við
vægu verði.
HBÚSTOFN
Aðalstræti 9
(Miðbæjarmarkaði)
Símar 29977 og 29979
anœ
r Urvalsferðir 1980
5. sept. Ibiza 1 og 3 vikur. Laus sæti.
12. sept. Mallorca 2 og 3 vikur. 10 sæti laus.
3. okt. Mailorca 3 vikur. Laus sæti.
3. okt. Mallorca eldri borgara ferð. Örfá sæti laus.
Allir farseðlar: flugfarseðlar, skipafarseölar,
járnbrautafarseðlar.
FERDASKRIFSTOFAN
URVAL
VIÐ AUSTURVÖLL SÍMI 26900
l
INTERNAnONAL
Véladeild
Sambandsins
S-SERIES
CARGOSTAR
IH Diesel 170 og 210 hö.
CO 1850 13,5 t heildarþyngd.
CO 1950 16,5 t heildarþyngd.
Sjálfskipting. 777 afgreiðslu strax.
IH Diesel 160 og 210 hö.
10,0 og 22,5 t heildarþyngd.
Framdrif fáanlegt.
Afgreiðslufrestur 4—5 mánuðir.
AUGLYSINQASTOfA SAMBANDSINS
Ármúla 3 Reyk/avik Simi 38900
Höfum kaupendur að eftirtöldum verðbréfum:
VERÐTRYGGÐ SPARISKÍRTEINI
RÍKISSJÓÐS: Innlauanarverö
24. ágúst1980 Seölabankanm
Kaupgengi m.v. 1 éra Yfir-
pr. kr. 100.- tímabil (rá: gengi
1968 1. flokkur 6.241,83 25/1’80 4.711.25 32,5%
1968 2. flokkur 5.634,73 25/2 '80 4.455,83 26,5%
1969 1. flokkur 4.506,96 20/2 '80 3.303,02 36,4%
1970 1. flokkur 4.127,08 25/9 '79 2.284,80 80,6%
1970 2. flokkur 2.977,65 5/2 '80 2.163,32 30,3%
1971 1. flokkur 2.739,99 15/9 '79 1.539,05 78,0%
1972 1. flokkur 2.388,86 25/1 '80 1.758,15 35,9%
1972 2. flokkur 2.044,20 15/9 '79 1.148,11 78,1%
1973 1. flokkur A 1.531,35 15/9 '79 866,82 76,7%
1973 2. flokkur 1.410,79 25/1 '80 1.042,73 35,3%
1974 1. flokkur 973,69 15/9 '79 550,84 76,8%
1975 1. flokkur 794,49 10/1 '80 585,35 35,7%
1975 2. flokkur 598,92
1976 1. flokkur 568,10
1976 2. flokkur 461,37
1977 1. flokkur 428,48
1977 2. flokkur 358,91
VEÐSKULDA- Kaupgengi m.v. nafnvexti
BREF:* 12% 14% 16% 18% 20% 38%
1 ár 65 66 67 69 70 81
2 ár 54 56 57 59 60 75
3 ár 46 48 49 51 53 70
4 ár 40 42 43 45 47 66
5 ár 35 37 39 41 43 63
*) Miöað er viö auömeljanlega famteign.
Höfum seljendur að eftirtöldum verðbréfum:
1978 1. flokkur 292.46
1978 2. flokkur 230.85
1979 1. flokkur 195.22
1979 2. flokkur 151,47
1980 1. flokkur 117,41
fNÍRKffHKMPáM ÍMADf Hft
VERÐBRÉFAMARKAÐUR, LÆKJARGÖTU 12 R.
lönaðarbankahúsinu. Sími 2 05 80.
Oplö aila virka daga tré kl. 9JO—1«.