Morgunblaðið - 19.10.1980, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 19. OKTÓBER 1980
53
í fanginu hélt hann á bresku sprengjuhylki úr
síðari heimsstyrjöldinni sem hafði verið hlaðið
sprengiefni að nýju (Sjá: Fjöldamorð og gyðingahatur)
VAGESTUR
í nágrenni við eilífðina
VETNISSPRENGJAN, sem var í
eldflauginni. sem sprakk í neð-
anjarðarbyrKÍnu í Arkansas. hef-
ur verið flutt til afskekkts staðar
í Texas. Sprengjan er geymd í
Kríðarstórum blýhólki, sem á er
letrað: „Do not drop“, sem eÍKÍn-
lega verður að útleggjast:
-Gloprið ekki niður“.
Vetnissprengjan, sem er 9
megatonn að stærð, laskaðist
nokkuð og er nú geymd í stein-
steyptu byrgi í Pantex-verksmiðj-
unni, sem er stærsti kjarnorku-
sprengjuframleiðandi á Vestur-
löndum. Og vísindamenn og for-
ingjarnir í hermálaráðuneyti
Bandaríkjanna rífast um, hvað
skuli gert við hana.
Opinberlega hefur verið skýrt
frá því, að blýhólkurinn verði ekki
opnaður fyrstu 45 dagana. Á
meðan hefur sérstakri olíublöndu
verið dælt inn í blýhólkinn til að
minnka líkurnar á því, að
sprengjukveikjan taki við sér.
Mikil leynd hvílir yfir verk-
smiðjunni, sem er um 16 mílur
norður af bænum Amarillo, en þar
eru öll kjarnorkuvopn Bandaríkj-
anna sett saman. Pantex-verk-
smiðjan hefur 9 þúsund ekrur
fyrir starfsemi sína og er rekin af
einkafyrirtæki fyrir herstjórnina.
Svæðið er varið af hitasæknum
„Eins og á jarðskjálftasvæði"
eldflaugum. Þarna eru einnig
geymd geislavirk efni, sem fallið
hafa til í öðrum „kjarnorkuslys-
um“ Bandaríkjamanna.
Þarna er grafið plútóníum úr
fjórum vetnissprengjum, sem
varpað var fyrir slysni úr flugvél í
grennd við Palomares á Spáni árið
1966, svo og leifar eftir svipað slys
við Thule á Grænlandi tveimur
árum síðar.
í Amarillo búa um 127 þúsund
manns og íbúarnir þar verða nú
þeim mun áhyggjufyllri sem
meira fréttist af hættunum sem
felast í því að búa í grennd við
kjarnorkustöðvar. Við sprenging-
una í eldflaugabyrginu í Arkansas
þurfti að flytja fólk á stóru svæði
á brott í öryggisskyni og vitna-
leiðslur fyrir nefndum Banda-
ríkjaþings um slysið undirstrik-
uðu enn hættuna.
Ibúarnir í Amarillo eru miklir
föðurlandsvinir og styðja flestir
Reagan til forseta, en þeir eru
ekki ýkja hrifnir af komu lask-
aðrar vetnissprengju, sem er 700
sinnum öflugri kjarnorkusprengj-
unni sem varpað var á Hiroshima.
I tvo áratugi hafa íbúar Amarillo
reynt að víkja öllum áhyggjum á
braut og reyna að sætta sig við
starfsemi Pantex-verksmiðjunn-
ar, en það hefur reynst sífellt
erfiðara.
„Þetta er eins og að búa á
jarðskjálftasvæði," segir Stanley
March. „Maður er skíthræddur, en
samt ekki nógu hræddur til að
flýja á brott.“
- WILLIAM SCOBIE.
FJÖLDAMORÐ
„Ilann bara var ekki þannig.“
Þetta var dómur furðulostins
skólastjóra um fyrrverandi nem-
anda sinn. Gundolf Köhler. sem
dag einn tók sig upp og hélt á
bjórhátíðina í Múnchen i bíl
föður sins með dauðann i far-
angrinum.
Allt, sem lögreglan veit með
vissu, er, að hinn rúmlega tvítugi
Köhler lét lífið þegar hann olnbog-
aði sig í gegnum manngrúann, sem
var að halda heim frá hátíðinni. í
Með
dauðann
t a • Lík eins fórnarlambanna fjarlœgt:
i iarangrmum
fanginu hélt hann á bfesku
sprengjuhylki úr síðari heimsstyrj-
öldinni, sem hafði verið hlaðið
sprengiefni að nýju. Ellefu manns,
sem næstir voru Köhler, létust
samstundis og tólfta fórnarlambið,
17 ára gamall drengur, lést í byrjun
mánaðarins. Sumir þeirra 93ja sem
liggja slasaðir á sjúkrahúsum
Miinchenar, misstu útlimi og verða í
framtíðinni að takast á við lífið sem
örkumla menn.
Síðan þessi hörmulegi atburður
gerðist hafa Þjóðverjar og dagblöð-
in þar í landi reynt að finna
einhverja skýringu á honum. Var
þessi hægrisinnaði jarðfræðistúdent
einn að verki eða var hér um að
ræða þátt í samsæri nýnasista til að
valda skelfingu á síðustu dögum
kosningabaráttunnar? Svo virðist
sem Köhler hafi ætlað að sprengja
sprengjuna með fjarstýribúnaði í bíl
föður síns, sem hann hafði lagt
skammt frá hátiðarsvæðinu. Sprakk
hún of snemma eða var hún
sprengd, viljandi eða óviljandi, af
einhverjum sem var í bílnum?
Eða ætlaði Köhler kannski að
sprengja sprengjuna í aðalsalnum á
bjórhátíðinni, sem var fullur af
lífsglöðu fólki klingjandi glösum í
takt við síðustu tónana frá hljóm-
sveitinni? Ef svo var hefði orðið um
að ræða miklu stórkostlegra fjölda-
morð. Eða ætlaði hann að bíða með
að sprengja sprengjuna þar til
fólkið hefði yfirgefið hátíðarsvæðið?
Köhler var ekki einn af þeim
mönnum, sem vekja á sér athygli
þar sem þeir fara, og umgekkst fáa
utan fjölskyldunnar. Faðir hans er
uppgjafabóndi, ákveðinn fylgismað-
ur Kristilega demókrataflokksins á
staðnum en tók þó ekki mikinn þátt
í flokksstarfinu. Köhler var yngstur
þriggja bræðra, hlédrægur náttúru-
unnandi, sem safnaði steingerfing-
um og gróðursetti tré. í skóla virtist
hann ekki hafa áhuga á neinu nema
efnafræði og slasaði sig einu sinni í
sprengingu, þegar hann var með
einhverjar tilraunir úti í skógi.
Hann átti sér enga vinstúlku eða
nána vini.
En ef til vill var það hvað
skuggalegast við Köhler, að hann
sagði engum frá því, sem honum bjó
í brjósti. Hann virðist hafa verið
fullur fyrirlitningar á tillitslausu
fólki, sem engu eirir í náttúrunni, og
kannski hefur það valdið löngun
hans til að koma fram hefndum á
háværum og hugsunarlitlum
mannfjölda. Máske hefur hann verið
í litlum metum hjá nýnasistunum,
kunningjum sínum, og viljað sýna
þeim að hann væri alveg einfær um
að standa fyrir hryðjuverki, sem
væri miklu skelfilegra en nokkuð
annað, sem þeir hefðu verið að
bollaleggja.
Hryðjuverkið á bjórhátíðinni í
Múnchen hefur kennt Þjóðverjum
það, að þeir verða að skoða að nýju
hver markalínan er á milli þeirra
nýnasistasamtaka, sem eiga að
heita meinlaus, og þeirra, sem eru
til alls vís. Einhver einfeldningur-
inn getur hvenær sem er haldið til
einhverrar hátíðarinnar með dauð-
ann í aftursætinu.
-r- ROBIN SMYTH.
Eitt hofanna í Angkor
SPELLVIRKI
Að ganga milli
bols og höfuðs
á höggmyndum
Þar sem trjágróður heyr baráttu við harðan stein vill
Pich Keo una um ævi sinnar daga. Steinninn er í raun
réttri um 600 höggmyndir á u.þ.b. 40 fermílna svæði.
sem nefnt er Angkor. Trjágróðurinn er risastór
fíkjutré, vínviðúr. runnar og safamiklar hitabeltisjurt-
ir. er leitað hafa á Angkor frá því að hámenningar-
skeiði Khmera tók að hnigna fyrir 500 árum.
Pich Keo er yfirumsjónar-
maður í Angkor. Hann stundaði
á sínum tíma nám í franska
skólanum í Austurlöndum fjær
og er á meðal fimm „sérfræð-
inga“ sem tókst að lifa af
ógnarstjórn Pol Pots ‘í Kam-
pútseu. — Ég þóttist vera verka-
maður — segir hann. — Ég er
sannfærður um, að ég hefði
verið skorinn á háls að öðrum
kosti.
Þegar Frakkinn Alexandre
Henri Mouhout fann Angkor
Wat fyrir 120 árum, skrifaði
hann eftirfarandi í dagbók sína:
— ... það er stórfenglegra en
nokkuð, sem Grikkir og Róm-
verjar eftirlétu. Ennfremur
skrifaði hann: — Við fyrstu sýn
fyllist maður djúpstæðri að-
dáun, og getur ekki íátið hjá líða
að spyrja sjálfan sig, hvað hafi
orðið um hinn volduga kynflokk,
sem skóp þessi ofurmannlegu
verk, og hefur búið yfir fádæma
menntun og menningu.
Þessi spurning er enn í fullu
gildi. Svarið við henni er á þá
lund, að þeir stríðandi aðilar,
sem eftir eru af kynflokki
Khmera berjast nú um steinana
í Angkor og hið táknræna gildi
þeirra fyrir sögu þjóðarinnar.
Ég hitti Pich Keo nýlega og þá
skýrði hann mér frá því, að
daginn áður hefði höfuð af
styttu Hindúaguðs verið sagað
af bolnum og numið á brott.
Talið er, að hermenn úr hópi
hægri sinnaðra Khmera, sem
hafast við skammt frá landa-
mærum Thailands, bjóði hugs-
anlegum viðskiptavinum sínum
„pöntunarlista" með menjum
þeim, sem enn eru fáanlegar frá
Angkor. Fylgir það sögunni, að
sé gengið að kaupunum, ábyrg-
ist Khmerarnir afhendingu vör-
unnar innan mánaðar.
Leiðsögumaður i Angkor
skýrði mér svo frá, að á síðustu
þremur misserum hefðu 100
styttur eða höfuð horfið frá
Angkor Wat og Angkor Tihom,
sem þar er skammt frá. Klukku-
tímum saman gekk ég um hofin
tvö í Angkor Wat, og öll
Búddhalíkneskin, sem ég sá þar,
höfðu verið gerð höfði styttri.
En það er ekki aðeins þessi
þjófnaður og skemmdarverk,
sem gerir Pich Keo lífið leitt.
Hann hefur líka þungar áhyggj-
ur af því, hversu lítt miðar
endurreisnarstarfinu á þessu
forna menningarsetri. Árið 1970
störfuðu 500 menn að viðgerðum
og endurbótum í Angkor. Nú eru
þeir aðeins 25. Enda þótt við-
gerðarmennirnir fái aðeins um
15 þúsund krónur í mánaðar-
laun, er ekki unnt að ráða fleiri
til þessara starfa að svo stöddu.
Raunar vonast menn til, að
yfirvöld veiti aukið fé til endur-
reisnarstarfs á næsta ári.
En þó svo verði, á Pich Keo
við tröllaukið vandamál að
glíma. Myndir, skjöl og áætlanir
um endurreisnarstarfið fengu
ekki náð fyrir augum Pol Pots
og manna hans, þegar þeir
gengust fyrir bókabrennunum,
sem áttu að útrýma öllum
„borgaralegum“ bókmenntum í
Kampútseu.
- BRIAN EADS.