Morgunblaðið - 17.05.1981, Qupperneq 4

44
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 17. MAÍ 1981
“U
SALTVERKSMIÐJA
A REYKJANESI
Nú liggur fyrir Alþingi frumvarp þess efnis að
reist verði saltverksmiðja á Reykjanesi. Mál þetta
hefur verið í athugun áratugum saman en nefnd á
vegum iðnaðarráðuneytisins fjallaði um málið allan
síðastliðinn vetur. Undirbúningsfélag um saltverk-
smiðjuna var stofnað í hlutafélagsformi fyrir
nokkrum árum og tilraunasaltverksmiðja hefur
verið starfandi á Reykjanesi í rúmlega 2 ár. Eru
margir, ekki síst hluthafar í Undirbúningsfélaginu,
sem eiga hagsmuni undir hver framtíð þessa
fyrirtækis verður. Nú líður að þinglokum og mun
það sennilega ráðast á næstu dögum hvort af
framkvæmdinni verður.
En hverskonar fyrirtæki er saltverksmiðjan? Er
hún smáfyrirtæki eða stóriðja? Er hún samkeppnis-
fær og er traustur grundvöllur fyrir rekstri
hennar?
Til að fá svör við þessum spurningum og mörgum
fleiri sneri blaðamaður Morgunblaðsins sér til
tveggja manna sem báðir eru þaulkunnugir málefn-
um saltverksmiðjunnar, þeirra Baldurs Líndals,
efnaverkfræðings, sem starfað hefur að verkefnum
tengdum saltvinnslu hérlendis um áratugi og er
raunverulega höfundur þess kerfis sem saltvinnslan
á Reykjanesi kemur til með að byggjast á, og
Finnboga Björnsson, framkvæmdastjóra Undirbún-
ingsfélags að saltverksmiðju á Reykjanesi hf.
— Hugmyndin um saltverk-
smiðju á Reykjanesi og bygging
tilraunaverksmiðju þar á sér
nokkra sögu að baki sem vert er að
hafa í huga, sagði Baldur Líndal,
er ég bað hann að greina frá
aðdraganda hugmyndarinnar um
að starfrækja saltverksmiðju á
Reykjanesi.
— Sú hugmynd að framleiða
salt hér á landi er alls ekki ný —
þegar á landnámsöld voru forn-
menn með saltbrennslur hér, eins
og mörg örnefni frá þeim tímum
vitna um. Það hefur alla tíð verið
þörf fyrir salt. Á Reykjanesi við
Djúp starfaði meira að segja
saltvinnsla í nokkur ár um 1780 og
var þar notað hveravatn til að
sjóða salt úr sjó.
I skýrslu er samin var fyrir
stríð og oft er nefnd „rauðka" í
gamni, er fjallað um ýmsa kosti til
að nýta auðlindir landsins. Þar er
töluvert fjallað um þann mögu-
leika að vinna salt á Reykhólum
og fleiri stöðum.
Rannsóknir á mögu-
leikum til saltvinnslu
Þegar ég tók til starfa hjá
Raforkumálaskrifstofunni vann
ég þar í jarðboranadeild. Eitt
fyrsta verkefnið sem ég fékk var
að kanna möguleika á saltvinnslu
í Hveragerði sem starfa skyldi
með þeim hætti að sjónum væri
dælt uppeftir og eimaður þar við
hverahita. Þetta virtist þó ekki
geta orðið hagkvæmt. Næst könn-
juðum við möguleika á framleiðslu
salts í Krýsuvík og gerðum um-
fangsmikla athugun á því hvort
saltvinnsla væri möguleg þar.
Þessi kostur þótti ekki heldur
nógu arðvænlegur og var ekki
talið rétt að verja meira fé til að
halda athugunum áfram og féllu
þær niður 1959.
En á þessum árum var gerð
önnur athugun sem átti eftir að
verða afdrifarík. — Salt hvera-
vatn rennur úr hverum á Reykja-
nesi og virtist hugsanlegt að nýta
það beint til saltvinnslu. En á
þessum árum var lítið sem ekkert
vitað um jarðhitasvæðið á Reykja-
Mögulejít að reisa 250.000
tonna saltverksmiðju
Árið 1966 hóf Rannsóknarráð
ríkisins rannsóknir varðandi sjó-
efnavinnslu á víðtækari grundvelli
en áður hafði verið, og þar á meðal
möguleikum til efnavinnslu úr
hveravatninu á Reykjanesi, sem
kallað var jarðsjór þegar hér var
komið. Um sama leyti fór svo
fram mjög víðtæk jarðfræðileg
könnun á svæðinu á vegum
Orkustofnunar og stóð hún nokkur
ár. Voru niðurstöður lagðar fram í
skýrslu sem kom út 1972.
Samkvæmt niðurstöðum Rann-
sóknarráðs virtist bæði jarðfræði-
lega og tæknilega mögulegt að
reka saltverksmiðju á Reykjanesi
er framleiddi allt að 250.000 tonn
nesi og almennt talið að saltvatnið
væri yfirborðsvatn og því í alltof
litlu magni fyrir saltvinnslu í
stórum stíl.
Árið 1956 var gerð þarna bor-
hola, 156 metra á dýpt. Niðurstöð-
ur athugana sem gerðar voru í
tengslum við þessa borholu og
aðra er boruð var á aðalhvera-
svæðinu skömmu síðar, voru þær,
að saltvatnið væri hið eðlilega
frástreymi svæðisins og þarna
væri því unnt að fá verulegt magn
af því.
Eg fylgdist sjálfur með fyrstu
borholunni í ein 10 ár og kannaði
hvort um breytingu yrði að ræða á
efnasamsetningu frárennslisins
en svo reyndist ekki vera. Vatnið
er 40 prósent efnaríkara en venju-
legur sjór og inniheldur einnig
nokkuð önnur efni. Hlutfallslegt
magn natríumklóríðs — salts —
er samt álíka og í sjó, eða um 4
prósent í þessu tilviki. Þá inni-
heldur jarðsjórinn kalsíumklóríð í
stað þess að í sjó er magnesíum-
klóríð — þessi efnabreyting verð-
ur er sjórinn sem seytlar inn í
jarðlög undir Reykjanesinu kemst
í snertingu við mjög heit berglög.
Jarðsjórinn hefur um fjórum
sinnum meira í sér af kalí en sjór
og auk þess er í honum meira
magn af ýmsum snefilefnum s.s.
lítíum.
Borholan sem tilraunasaltverksmiðjan fær jarðsjó og gufu frá. Liggur
röriö til hennar til hægri. Þessi hola mun aö verulegu leyti standa undir
framleiðslu fyrirhugaðrar saltverksmiðju. Hljóödeyfir hefur verið settur
þar sem gufan kemur út úr rörinu til aö draga úr þeim feikna hávaöa
sem myndast er gufan losnar.
á ári. Slík verksmiðja myndi opna
nýjar leiðir til iðnþróunar á ís-
landi og gæti haft mjög jákvæð
áhrif á efnahagslífið. Hins vegar
skyldi það haft í huga við upp-
byggingu fyrirtækisins, að
áhættuminna og ef til vill hag-
kvæmara væri að byggja það upp í
þrepum en í einum áfanga.
Á þessu stigi var málinu visað
til iðnaðarráðuneytisins sem eftir
að hafa kannað það gaumgæfilega
frá ýmsum hliðum, gekkst fyrir
því árið 1976 að sett voru sérstök
lög um Undirbúningsfélag salt-
verksmiðju á Reykjanesi hf. og
var það stofnað ári síðar, hinn 15.
febrúar 1977.
Tilgangur félagsins var í stuttu
máli sá að kanna nánar aðstæður
til að reisa og reka saltverksmiðju
á Reykjanesi og annast undirbún-
ing þess að slíku fyrirtæki yrði
komið á fót. Ríkið á stóran hluta
hlutafjár en alls eru hluthafar um
500. Formaður er Guðmundur
Einarsson verkfræðingur og fram-
kvæmdastjóri Finnbogi Björns-
son.
Tilraunasaltverksmiðjan
tekur til starfa
Undirbúningsfélagið lét byggja
tilraunasaltverksmiðju á Reykja-
nesi, og tók hún til starfa 1979.
Verksmiðjan stendur í svonefnd-
um Sýrfellsdrögum norðan við
hverasvæðið á Reykjanesi og er
fyrirhugað að saltverksmiðjan
verði reist á þessum sama stað.
Skammt þaðan er öflug borhola,
sem boruð var 1970 og fær til-
raunasaltverksmiðjan bæði gufu
og jarðsjó þaðan.
Við rekstur tilraunaverksmiðj-
unnar komu þegar í byrjun fram
miklir erfiðleikar í samþandi við
kísiiskeljun í eimingartækjum en
okkur tókst fljótlega að ráða bót á
því.
Saltvinnslan er í aðalatriðum
fólgin í því að vatn er fjarlægt úr
saltlegi þar til hann mettast —
þegar því stigi er náð fer saltið að
kristallast út ef vatnsuppgufun er
látin halda áfram. Stærð salt-
kristallanna ræðst af því hversu
hratt uppgufunin er látin ganga
fyrir sig. I tilraunaverksmiðjunni
er saltið unnið úr hveravatninu,
sem er sjór umbreyttur að efna-
innihaldi sökum snertingar .við
berglög undir háum hita, eins og
ég vék að áðan.
Við uppgufun á þessum saltlegi
fellur út fleira en salt — það er
kísillinn sem fellur út fyrstur og
olli það okkur töluverðum erfið-
leikum, því hann vildi setjast fyrir
í eimunum, eins og ég minntist á
áðan. Þegar kistöllun saltsins lýk-
ur byrjar kalí að falla út við
frekari eimingu og lokalögurinn er
mestmegnis kalsíumklórið. Hlut-
föll þessara salta eru þau, að á
móti 100 hlutum af salti fást 10
hlutar af kalí og 17 hlutar kalsí-
umklóríðs. Kísill sem fellur út
nemur um 4 prósentum saltsins.
Sú aðferð sem notuð er til að
vinna salt í tilraunasaltverksmiðj-
unni er í stórum dráttum sú sama
og notuð verður í saltverksmiðj-
unni sem reist verður ef frum-
varpið nær fram að ganga á
Alþingi. Saltvinnsla fer hvergi
annarsstaðar í heiminum fram
með þessum hætti — það má segja
að við höfum þróað aðferðina og
þreifað okkur áfram með tilraun-
um og rannsóknum.
Helztu þættir salt-
vinnslu úr jarðsjó
Tilraunaverksmiðjan fær
jarðsjó og gufu úr einni stórri
borholu sem gefur ríflega 50
sekúndulítra en afl hennar er
trúlega um 8 megawött. Þessi eina
borhola gæti staðið undir 30
Baldur Líndal, efnafræðingur.
Hann hefur starfaö aö rannsókn-
arverkefnum tengdum salt-
vinnslu um áratuga skeiö og er
raunverulega höfundur þess
kerfis er saltvinnslan mun byggj-
ast á.
Rætt við Baldur
Líndal efnafræðing
og Finnboga Bjöms-
son framkvæmda-
stjóra um fyrirhug-
aða saltverksmiðju á
Reykjanesi og vænt-
anlegan
hennar.
rekstur
Finnbogi Björnsson fram-
kvæmdastjóri Undirbúningsfé-
lags saltverksmiðju á Reykjanesi
hf.
þúsund tonna saltframleiðslu á ári
þannig að tilraunaverksmiðjan
nýtir aðeins um einn hundraðasta
af henni en framleiðslugeta henn-
ar er 1 til 2 tonn af salti á dag
miðað við stöðuga keyrslu.
Starfsemi tilraunasaltverk-
smiðjunnar er í stórum dráttum
þannig að jarðsjór og gufa frá
borholunni eru skilin að í gufu-
skilju fyrir utan verksmiðjuhúsið.
Jarðsjórinn, sem er um 140°C
heitur, er tekinn inn á eima, en
gufan, sem er allt að 180°C heit og '
þrýstingurinn allt að 10 kg á
fersentimetra, notuð til að hita
upp sjóinn í eimunum. í eimunum