Morgunblaðið - 17.05.1981, Qupperneq 5

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 17. MAI 1981
45
Gufustrókurinn frá borholunni skyggir á sólu en jöröin umhverfis hana er hvít af kísilútfellingu.
Ljósmyndir: Emilia Björg Björnsdóttir
Texti: Bragi Óskarsson
Saltiö skafiö úr saltkristöllunarpönnum tilraunaverksmiöjunnar meö helJur frumstsaöri aðferö. í
fyrirhugaöri saltverksmiöju veröur þessi þáttur vinnslunnar að sjálfsögöu vélvæddur.
Gunnar Hásler verkstjóri í til-
raunasaltverksmíöjunni stendur
þarna fyrir framan eimana tvo en
umhverfis hann liggja einangraö-
ar gufupípur.
Efnafræðingarnir Siguröur V. Hallsson og Sigurður Rúnar Guö-
mundsson voru aö gera titraunir varöandi meöferö kísils í fyrirhugaðri
8.000 tonna saltverksmiöju er Morgunblaösmenn bar að. Sigurður V.
hefur haft umsjón meö rekstri tilraunaverksmiðjunnar og gert
veigamiklar tilraunir með hann. Sigurður Rúnar hefur annast
efnafræöilegt eftirlit í verksmiðjunni og séö um ýmsar efnarannsóknir.
Hann hefur starfaö mjög lengi að þessu verkefni meö Baldri Líndal og
á verulegan þátt í þeim árangri sem náöst hefur.
gufar venjulegt magn vatns upp af
jarðsjónum en leginum sem eftir
verður er hleypt í svokallaðar
kísilþrær — þar sem hiti hans
lækkar niður fyrir hundrað gráður
og kísillinn sest til.
Úr kísilþrónum fer lögurinn,
sem á þessu stigi er orðinn 15
prósent saltur, í útiþró þar sem
mettun saltlagarins er náð. Frá
útiþrónum er ieginum dælt í
saltkristöllunarpönnur inni í
verksmiðjuhúsinu þar sem saltið
fellur út. Veigamikið atriði við
rekstur tilraunaverksmiðjunnar
voru einmitt athuganir í sam-
bandi við þetta síðasta stig — að
finna út hvaða hitastig og uppguf-
unarhraði gæfi þá kristalsstærð
salts sem æskilegust væri.
Þannig starfar tilraunasalt-
verksmiðjan í stórum dráttum.
Hluti saltframleiðslunnar hefur
verið prófaður við saltfiskverkun
og gefist vel. Þá höfum við einnig
framleitt þarna matarsalt fyrir
innanlandsmarkað. Tilraunum er
því lokið þarna hvað varðar fram-
leiðslu á salti en rekstri tilrauna-
verksmiðjunnar þó verið haldið
áfram. Er það bæði til að öðlast
meiri reynslu varðandi tæknileg
atriði, kanna betur gæði fram-
leiðslunnar og frekari vinnslu-
möguleika.
40.000 tonna
saltverksmiðja
Nú liggur frumvarp fyrir Al-
þingi um heimild til að reist verði
þarna saltverksmiðja er framleiði
40.000 tonn af salti á ári og auk
þess 9.000 tonn af kalsíumklóríði
og 4.000 tonn af kalí, ásamt fleiri
efnum í minna mæli. Við þessa
verksmiðju verður væntanlega um
50 manna starfslið. Gert er ráð
fyrir að þarna yrði framleidd sú
raforka sem verksmiðjan þarf til
eigin nota, um 1200 kílówött.
Saltverksmiðja af þessari stærð
er töluvert viðamikið fyrirtæki —
samanlögð stærð verksmiðjuhús-
anna verður til dæmis um 3000
fermetrar og bora verður aðra
borholu í viðbót við þá sem við
höfum. Þar sem hönnun og bygg-
ing slíkrar saltverksmiðju tekur
allavega nokkur ár er gert ráð
fyrir því í frumvarpinu að byrjað
verði á að koma upp 8.000 tonna
áfanga sem gæti tekið til starfa
næsta vor. Með því móti verður
rekstur saltverksmiðjunnar sam-
felldari og okkur gæfist tækifæri
til að kynna saltið frekar á
markaðinum áður en 40.000 tonna
áfanginn tæki til starfa en 8.000
tonna áfanginn kemur að fullum
notum sem hluti hans.
Jafngott salt og
sennilega betra
Áætlað er að salt verði um 50
prósent af framleiðsluverðmæti
verksmiðjunnar til að byrja með.
Sá markaður fyrir salt sem mik-
ilvægastur verður í byrjun er að
sjálfsögðu fisksöltunarmarkaður-
inn. Hefur því verið lögð mikil
áhersla á að gera tilraunir með
söltun á fiski með Reykjanessalti
— jafnframt því að við höfum
verið með umfangsmiklar tilraun-
ir um hvers konar salt henti bezt
til fisksöltunar. Það er alls ekki
sama hvernig saltið er blandað
innbyrðis — hversu mikið af
aukasöltum s.s. kalsíumklóríði er
blandað í það. Með verksmiðjunni
höfum við mikla möguleika til að
stjórna þessu og getum raunveru-
lega framleitt nær hvaða gerð af
salti sem óskað er eftir. í saltfisk-
verkun skiptir miklu máli að
notuð sé rétt tegund salts — það
ræður útliti fisksins, áferð og eins
hversu mikið los verður í honum.
Auk þess er það salt sem
verksmiðjan framleiðir tandur-
hreint. Það er einnig framleitt við
mikinn hita og þar af leiðandi
gerilsnautt. Venjulegt sólarsalt,
sem innflutt er, inniheldur mikið
af svonefndum roðagerlum sem
geta valdið miklu tjóni. Fiskur
sem saltaður er með Reykjanes-
salti verður yfirleitt ljósari, en
slík vara er eftirsótt á sumum
mörkuðum erlendis.
Ég held að mér sé óhætt að
segja að þær prófanir sem gerðar
hafa verið með Reykjanessalt hafi
lofað góðu um að við getum
framleitt að minnsta kosti jafn
gott og sennilega heppilegra salt
til fiskverkunar en nú er flutt inn.
Við kvíðum því engu hvað varðar
markaðinn hér þar sem sýnt hefur
verið fram á að saltverksmiðjan
getur framleitt á samkeppnishæfu
verði.
Þá mun verksmiðjan einnig
framleiða kalí og kalsíumklóríð í
töluverðu magni, eins og ég tiltók
áðan. Kalí er notað sem áburður
— Áburðarverksmiðjan notar
tæplega 6.000 tonn af því á ári og
mun saltverksmiðjan ekki geta
annað þeirri þörf í fyrsta áfangan-
um.
Kalsíumklóríð er í töluvert háu
verði. Það er m.a. notað til ryk-
bindingar vega, við olíuboranir og
í efnaiðnaði. Sú framleiðsla salt-
verksmiðjunnar verður að mestu
seld úr landi. Hvað varðar önnur
efni þá mun saltverksmiðjan
framleiða bæði vítissóda og klór
til eigin nota í töluverðu magni —
þá framleiðslu verður alltaf hægt
að auka ef eftirspurn reynist vera
fyrir hendi.
Gruhdvöllur að fjöl-
breyttari stóriðju
Ef litið er til framtíðarinnar þá
er grundvöllur fyrir geysimikinn
efnaiðnað á Reykjanesi sem salt-
verksmiðjan gæti orðið grundvöll-
ur að. Þarna er nær ótakmörkuð
orka og aðstæður allar mjög
ákjósanlegar. Eins og kom fram í
skýrslu Rannsóknarráðs væri
hægt að framleiða þarna a.m.k.
250.000 tonn af salti á ári. Það er
að sjálfsögðu miklu meira magn
en þörf er fyrir á innanlands-
markað eins og nú horfir en salt er
hjálparefni við margháttaðan
efnaiðnað, sem hugsanlegt væri að
reka í tengslum við saltframleiðsl-
una, og væri hægt að stækka
saltverksmiðjuna í áföngum eftir
því hversu mikið salt þyrfti til
efnaiðnaðarins.
Við getum tekið magnesíum-
vinnslu til dæmis. Salt er hjálpar-
efni við vinnslu magnesíummáims
— en hún fer fram í tveim
þrepum. Fyrra þrepið er fram-
leiðsla magnesíumklóríðs og væri
þá notað salt sem hjálparefni til
að framleiða það úr sjó sem dælt
yrði til verksmiðjunnar. Magnesí-
ummálmur er svo unninn úr
magnesíumklóríði með rafgrein-
ingu sem er tiltölulega raforku-
frek.
Kostnaður við forvinnslu — þ.e.
vinnslu magnesíumklóríðs — er
venjulega talinn um helmingur af
endanlegu verði málmsins en hún
gæti að öllum líkindum orðið mjög
hagkvæm þarna. Til framleiðslu á
þessum málmi þyrfti væntanlega
engin efni að flytja inn til lands-
ins og hann er í tiltölulega háu
verði — 2.500 dollarar tonnið.
Það mætti nefna fjöldamörg
efni og málma sem hagkvæmt
gæti reynst að framleiða þarna og
ýmsan iðnað tengdan þessari
vinnslu — eftir að saltverksmiðj-
an verður tekin til starfa. Hugsan-
legt yrði að stór hluti af fram-
leiðslu hennar færi til slíks efna-
iðnaðar og þarna yrði í framtíð-
inni um fjölþætta stóriðju að
ræða.
Þessi sjóefnavinnsla er þó að-
eins á athugunarstigi ennþá en
þetta eru allt möguleikar sem
opnast fyrst eftir að saltverk-
smiðjan hefur tekið til starfa. Það
sem skiptir máli nú er að við
vitum að 40.000 tonna saltverk-
smiðja hefur traustan grundvöll
— það stendur aðeins á fram-
kvæmdinni.
Finnbogi Björnsson hefur verið
framkvæmdastjóri Undirbúnings-
félags saltverksmiðju á Reykja-
SJÁ NÆSTU SÍÐU