Morgunblaðið - 17.05.1981, Qupperneq 10

50
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 17. MAÍ1981
VER#LD
HORFNAR HETJUR
Togast á
um líkams-
leifar
Stjórnmálamenn þurfa stund-
um að glima við erfið úrlausnar-
efni ok þannig er það iíka með
William Whitelaw. breska inn-
anrikisráðherrann, þessa dag-
ana. Honum hefur nefnilega ver-
ið falið að skera úr um hvort
siðustu líkamsleifar eða aska
pólska hershöfðingjans Wlady-
slaw Sikorskis. sem var leiðtoKÍ
þjóðar sinnar i síðustu heims-
styrjöld. skuli áfram geymast í
Bretlandi eða verða send til
Varsjár.
Flestir veðja á, að Whitelaw
muni tefja tímann og fara sér að
engu óðslega, enda olli það ekki
alliítilli furðu þegar pólsk stjórn-
völd fóru skyndilega fram á það
við Breta, að líkamsleifar Sikorsk-
is yrðu sendar til Póllands fyrir
SIKORSKI: endurreistur
20. maí nk., en þá verða 100 ár
liðin frá fæðingu hershöfðingjans.
Wladyslaw Sikorski lést í
flugslysi skammt frá Gibraltar
árið 1943. Pólsk stjórnvöld hafa
alla tíð, eða frá því að kommúnist-
ar komust til valda í Póllandi,
úthrópað þennan mann sem gagn-
byltingarsinna og nefnt hann öðr-
um þeim ónöfnum, sem kommún-
istum eru tiltæk, en nú hefur það
undarlega gerst, að ákveðið hefur
verið að snúa við blaðinu og gera
Sikorski að þjóðhetju. Gefið hefur
verið út frímerki til að minnast
aldarafmælisins og gata í Varsjá
og flutningaskip hafa verið heitin
eftir honum.
Pólskir útlagar hafa tekið þess-
um tíðindum allt annað en vel,
eins og við mátti líka búast, og
tengdasonur Sikorskis, sem nú
býr á Kýpur, hefur opinberlega
mótmælt þessari kröfu við bresku
stjórnina.
Kazimierz Sabbat, forsætisráð-
herra pólsku útlagastjórnarinnar,
sagði fyrir nokkru, að „aska Sik-
orskis er grafin í kirkjugarði
pólska flughersins í Newmark í
Cambridge-skíri. Við getum fallist
á, að hún verði flutt í kastala
konungsfjölskyldunnar í Wawel í
Kraká þegar Pólland er orðið
frjálst. Nú er þjóð okkar hins
vegar undir járnhæl Sovét-
mailna".
OFSTÆKI
Tvennt dæmt til
dauða af þjónkun
við „sanntrúaða“
I>róun bandarísku geimskutl-
unnar hefur vakið ýmsar spurn-
ingar um. hvernig koma megi á
alþjóðlegum reglum úti í geimn-
um, sem hingað til hefur staðið
utan við lög og rétt. Víst er um
það að tilkoma þessa nýstárlega
farartækis mun valda breyttum
viðhorfum úti i ómælisgeimnum.
Innan tíðar munu menn færir um
að framkvæma ýmislegt úti í geimn-
um, sem engir alþjóðlegir sáttmálar
ná til. Raunar eru til drög að
sáttmála, sem gæti orðið mikils-
verður áfangi að alþjóðlegri „geim-
stjórn". Er þar gert ráð fyrir að
auðlindir tunglsins og reikistjarn-
anna verði yfirlýstar sameiginleg
eign mannkyns og að allar þjóðir
eigi jafnan aðgang að þeim. Hins
vegar hafa of fáar ríkisstjórnir
undirritað sáttmálsdrögin, og hann
hefur ekki enn öðlazt gildi.
Það er vel líklegt að bandarískar
tunglstöðvar, sem reisar verða fyrir
atbeina geimskutlunnar, verði farn-
ar að grafa eftir járni og öðrum
málmum á yfirborði tunglsins áður
en nokkur „tunglsáttmáli" gengur í
gildi.
Það er fleira, sem getur átt sér
stað úti í geimnum utan ramma
alþjóðlegra laga en hagnýting auð-
lindanna. Aætlanir bandaríska her-
málaráðuneytisins um nýtingu
geimskutlunnar hafa vakið
áhyggjur á alþjóðavettvangi um að
geimurinn verði átakasvæði stór-
veldanna.
Rússar hafa lýst yfir að ráðagerð-
ir Bandaríkjamanna með geim-
skutluna séu upphaf vígbúnaðar-
kapphlaups úti í geimnum. Raunar
eru Rússar sjalfir önnum kafnir við
gerð vígvéia til að nota úti í
geimnum, t.d. á langdrægum geisla-
byssum og árásarhnöttum, sem
granda öðrum gervitunglum.
Skutlan getur flutt gervitungl á
braut umhverfis jörðu og gert er ráð
fyrir, að hún verði einkum notuð til
þess að koma njósnahnöttum á loft.
Af hálfu hernaðarsérfræðinga hefur
einnig komið fram að hún verði ef
til vill notuð til þess að byggja
skutlu hefðu rétt til handtöku og
valdbeitingar úti í geimnum, ef þeir
álitu nauðsynlegt. Embættismenn
stofnunarinnar sögðu að aukin
ferðalög út um geiminn gerðu það
að verkum að slíkar reglur væru
nauðsynlegar.
Fjórir fjölþjóðlegir samningar
hafa nú verið gerðir um ferðalög úti
í geimnum. Sovétríkin og Bandarík-
in hafa undirritað þá alla.
Sá fyrsti er frá árinu 1967. Þar er
kveðið svo á, að engin þjóð geti
krafizt eignarhalds úti í geimnum
eða á hnöttum þar. Jafnframt er þar
lagt blátt bann við, að gereyðingar-
vopn verði höfð úti í geimnum.
I samningi frá 1968 er geimförum
gert að skyldu að gera allt sem í
þeirra valdi stendur til að koma
öðrum geimförum til hjálpar í
nauðum án tillits til þjóðernis
þeirra.
Þriðji samningurinn öðlaðist gildi
árið 1973. Þar segir, að þjóð sem
kemur af stað geimfari sé ábyrg
fyrir þeim skemmdum sem verði,
falli eitthvað til jarðar af þess
völdum. Loks er til samningur frá
árinu 1976, þar sem kveðið er á um
að þær þjóðir, sem sendi geimför á
braut, tilkynni um þau til aðalritara
Sameinuðu þjóðanna.
- CHARLES J. IIANLEY
CASTRÓ:
skýrslurnar
ætla hann
lifandi
að drepa
Castró
vakti
yfir
Dracula
fram á morgun
Gabriel García Márquez, rit-
höfundur frá Kólombíu, hefur
skýrt fá því hvaða bækur Fídel
Castró hafi helzt með sér í
háttinn, og þar er Dracula
ofarlega á blaði. Reyndar eru
einnig ýmis sígild verk að finna
á náttborðinu hjá honum,
þ. á m. bækur eftir Tolstoi,
Dostojevskí, Cervantes, Kafka,
Balzac og helzta bókmenntajöf-
ur Kúbumanna, Alejo Carpent-
er. Félagi Castró á það einnig
til að kíkja í bækur eftir Ilarold
Robbins, svona til þcss að fá
smjörþefinn af auðvaldsheimin-
um.
García Márques er gamall vinur
Castrós og gerir sér tíðförulla til
forsetans en nokkur annar útlend-
ur gestur, að því er hann segir
sjálfur frá. Að jafnaði fer hann til
Havana fjórum sinnum á ári og er
þar í bezta yfirlæti sem persónu-
legur gestur Castrós megnið af
dvalartíma sínum.
Hann segir, að Castró hafi verið
mjög víðlesinn í æsku og haft
góðan bókmenntasmekk. Síðar
þurftu bókmenntirnar að lúta í
lægra haldi fyrir öðrum viðfangs-
efnum. García Márques segir:
„Eitt sinn spurði Fídel mig hvað
ég væri að lesa. Ég svaraði því, en
man ekki lengur hvaða bók ég
nefndi. Þá sagði hann: Mikið
óskaplega áttu gott að geta lesið
bækur. Ég verð hins vegar að sitja
við að lesa skýrslur alla mína ævi.
Svo fórum við að tala um bækur
og mér varð fljótt ljóst, að hann
hafði alveg frábært bókmennta-
skyn. Eftir þetta fór ég að koma
með bækur til hans. Síðan eru
liðin sex ár.“
Ætla má, að Castró hafi borizt
álitlegur bókastafli frá vini sínum
á þessu árabili, því að í hvert sinn
sem García Márques fer til Kúbu
hefur hann meðferðis ferðatösku
fulla af bókum. Um það bil
helmingur þeirra hefur að geyma
sígild bókmenntaverk, hinn helm-
ingurinn eru reyfarar og annáð
afþreyingarefni.
García Márques segir, að Castró
hafi vakað heila nótt við að lesa
Draeula. Hafi hann fært vini
sínum bókina að gjöf að kvöldi og
klukkan fjögur næsta morgun hafi
hann verið niðursokkinn í lestur-
inn.
„Sjáið til, það er ekki hægt að
hugsa sér betri og þægilegri vin-
áttu,“ sagði García Márques ný-
lega í viðtali við kólombískt tíma-
rit. „Við tölum mjög sjaldan um
stjórnmál beinlínis vegna þess að
hann lítur þannig á vináttu okkar,
að hún sé hvíld og afslöppun frá
því álagi sem stjórnmálavafstrið
hefur í för með sér.“
En þessi þægilega vinátta hafði
óþægilegar afleiðingar fyrir
García Márques fyrr á þessu ári,
er ríkisstjórn Kolombíu sleit
stjórnmálasambandi við Kúbu og
lýsti yfir, að Castró léti þjálfa
félaga úr M-19-skæruliðasamtök-
unum í Kólombíu. Um þær mundir
var ekkert sérlega hagstætt að
vera í vinfengi við Castró og
García Márquez fékk pata af því
að herinn ætlaði að láta handtaka
hann og yfirheyra. Hann brá á það
ráð að leita til sendiráðs Mexíkó í
Bogota og þar var honum veitt
pólitískt hæli. Síðar fór hann
flugleiðis til Mexíkó, en þar hefur
hann og fjölskylda hans átt sitt
annað heimili árum saman.
- GEOFFREY MATTIIEWS
„Tunglsáttmáli”
aðkallandi
risastórar stöðvar úti í geimnum,
t.d. njósnastöðvar eða stjórnstöðvar
í bardaga á jörðu niðri.
Þessi nýja þróun í geimferðum
getur einnig snarlega fært Banda-
ríkjamönnum upp í hendur einokun-
araðstöðu í ábatasömum fjarskipta-
viðskiptum með gervitunglum. Með
tilkomu geimskutlunnar er unnt að
reisa úti í geimnum stöðvar til
beizlunar sólarorku og jafnvel verk-
smiðjur. Þar væri hægt að vinna
steinefni frá tunglinu og annars
staðar frá í ýmiss konar fram-
leiðslu, svo sem byggingarefni, en
þyngdarleysið úti í geimnum hefði
ómetanlega kosti fyrir slíka starf-
semi.
Geimskutlan gæti reynzt þýð-
ingarmikill áfangi að stórfelldri
uppbyggingu úti í geimnum.
Hugmyndin um „landnám" í
geimnum kom skýrt fram á sl ári er
bandaríska geimferðastofnunin
NASA kunngerði nýjar reglur, er
kváðu á um, að stjórnendur geim-
ALHEIMURI
Glimdroðinn í geimn-
um fer dagvaxandi
Stjórnvöld í arabfsku fursta-
dæmunum, sem hingað til haía
verið undir sterkum áhrifum frá
Vesturlöndum, virðast nú reyna
að friðmælast við íslamska bók-
stafstrúarmenn með því að taka
upp á ný ýmsa forna hætti í anda
trúarbragða þeirra. Þetta kom
glögglega f ljós í aprflmánuði sl.
með hörmulegum og villimanns-
legum hætti, er maður og kona
frá Omani voru dæmd til þess að
verða grýtt tii bana fyrir að hafa
drýgt hór og bankaræningi var
dæmdur til opinberrar aftöku.
Ilér er um að ræða fyrstu dóma
sinnar tegundar frá stofnun
Sameinuðu arabfsku furstadæm-
anna.
Þessir líflátsdómar eru báðir í
fullu samræmi við Sharia-lögin,
hinar fornu reglur um hegðan
Múhameðstrúarmanna. Þessar
reglur hafa ávallt verið til, en ekki
ævinlega verið notaðar. I stjórn-
arskrá Sameinuðu arabísku fursta-
dæmanna eru önnur ákvæði, Já-
kvæða refsilöggjöfin, sem um
margt er sameiginleg réttarfari
Vesturlanda.
íslamskir bókstafstrúarmenn
virðast hins vegar farnir að sækja í
sig veðrið og knýja á um breytingu
á stjórnarskránni. Þar segir að
einkum skuli dæmt samkvæmt
Sharia-lögunum. Hinir bókstafs-
trúuðu vilja fremur, að þar standi,
að eingöngu skuli dæmt eftir þeim.
Dómar þeir, sem hér um ræðir og
þá einkum sá sem kveðinn var upp
yfir bankaræningjanum, eru álitn-
ir vera tilraun stjórnvalda til að
friða bókstafstrúarmenn. Mjög
rækilega var skýrt frá gangi rétt-
arhaldanna í fjölmiðlum við Persa-
flóa og þykir það nokkrum tíðind-
um sæta, þar sem fregnir af
glæpum og dómsuppkvaðningum
eru oft þaggaðar niður.
Dómarinn, sem kvað upp dóm
vegna hórdómsbrotsins, átti ekki
annarra kosta völ en að haga
dómsorðum á þá lund, er hann
gerði, því að hin ákærðu viður
kenndu sekt sína þrisvar sinnum
fyrir rétti! Hefðu þau þrætt fyrir
sakargiftir hefði því aðeins verið
unnt að dæma þau, ef fjórir
karlmenn hefðu orðið vitni að broti
þeirra, eða svo segir í Sharia-
reglunum.
öðru máli gegndi um bankaræn-
ingjann. Hann hefði getað hlotið
fangelsisdóm eða dóm um aftöku í