Morgunblaðið - 24.02.1982, Qupperneq 19

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 24. FEBRÚAR 1982
51
Leiklistarstarfsemin verður ekki rekin
án tillits til fjárhagslegra takmarkana
Svarbréf ríkisendurskoðunar við
bréfi Leiklistarráðs rfkisins

-SÆSXS&'
»f om*OKn l***
UlkáMM «f H***
.„.kU.u.rrtó h^r ‘ *SS,
»SStó
mpnn»ng»r*J® , hendur
leiUlí«nuin ,.ilr„u
h»ldi« frÞc.'rM tordímnr
eMi »u.rí»minn*r n«
i svihi atíUrn.yn'n -
hv, mihnr hrtnr "riM«t4^
tsa
SSLhSíÆS 5—
r»n**r
nu»'
.6 sihnr trnistast M*.
er um •»”* verf'S„ þ^su til
tUlk* sveltlur . *»«'** , Jttrt
ssnnunsr. '“* " ,j6„.rmi» Ul-
' h41t”u,'£ta£
„eK”. st»Un bUkmmmt.- »BjU«l
\isUrra^‘r'>utA^—^—
e»£á£Tí5
~&rzssi«~.
land'nu. leiklist-
Fr.mk..md«iUU iiut
srrUhs ***." ^.Oto.
*jr.l.ver».l»«<' “^,„ d.iid.
Ukvarh.n* 1 y w bihur
um Stjumker h ^.mdum
*"’k ”^a.v,m.dm,tl til
1,'kli.urrtó. v'r<“ it hst.
Jlr. be,rr* i. tj.ll.
---^•‘Sr.i.j
JST»S3i "
.Mi vili Ul ».m.?*y
bens
Ríkisendurskoðun barst þ. 12.
janúar sl. bréf frá leiklistarráði
ríkisins dags. 8. janúar, sem fól í
sér athugasemdir við skýrslu
ríkisendurskoðunar um stjórn-
sýsluendurskoðun á Þjóðleikhús-
inu. Bréf þetta birtist síðan í
Morgunblaðinu 21. janúar sl.
Stjórnsýsluendurskoðun hefur
að markmiði að reyna að stuðla að
betri stjórnun og stjórnsýslu í
opinberum stofnunum. Þessi
endurskoðun takmarkast ekki við
athugun á bókhaldslegri hlið
rekstrar, heldur miðar að því að
gera alhliða úttekt á skipulagi og
stjórnunarháttum í stofnunum og
koma með tillögur til úrbóta.
Reynt er með opnu en þó gagn-
rýnu hugarfari að leiða þá þætti í
ljós, sem hafa afgerandi áhrif á
árangur viðkomandi stofnunar.
I bréfi sínu frá 8. þ.m. virðist
framkvæmdastjórn leiklistarráðs
falla i gryfju sérfræðihyggju og
þröngsýni. Vanmáttur kemur
fram í því, að bréfið felur einungis
í sér stuttar órökstuddar athuga-
semdir, án þess að með nokkru
móti sé hægt að líta á það sem mat
á skýrslu ríkisendurskoðunar. Allt
það umtal sem orðið hefur um
þessa skýrslu sýnir þó, að þar var
hreyft við einhverjum vandamál-
um. Því skyldi maður ætla að hún
verðskuldi ítarlega meðhöndlun
og rökstudda gagnrýni.
I bréfinu segir að skýrslan
hljóti að vera „marklaus a.m.k. i
augum leiklistarfólks", og vegna
skorts á sérþekkingu á sviði leik-
listar séu „niðurstöður skýrslunn-
ar í besta falli takmarkaðar, oft
barnalegur og jafnvel beinlínis
rangar". Því miður fer lítið fyrir
rökstuðningi, þessum ábendingum
til staðfestingar. Erfitt er því um
Ef engum „vitringi" dettur það
aldrei í hug að segja allt i einu
stopp: „Ég vil bara enga hækkun á
mín laun,“ með þeirri afleiðingu
að allir fylgdu á eftir, þá heldur
verðbólgan áfram að blómstra og
dafna með sömu myndbreyting-
um, skemmtilegheitum og réttlæti
eins og hún hefir gert. Viljum við
það eða viljum við eitthvað ann-
að? Hver svari fyrir sig.
Og svo koma ein skringilegheit-
in í viðbót: Ef við endilega viljum
nú hafa þetta svona, af hverju er-
um við þá alltaf að skamma aum-
ingja stjórnmálamennina, sem eru
bara alltaf að berjast við að rétta
af alla vitleysuna, sem stafar af
því, að við erum alla tíð að færa
mælistokkinn niður. Segja má að
þeir séu misjafnlega góðir í öllum
jöfnunaraðgerðunum og barátt-
unni við mælikerfið, sem mælir
afleiðingarnar af kröfugerðinni,
sem koma út í niðurfærslu á mæli-
stokknum: genginu. Sumir gera
þetta til að bæta þjóðfélagið og
hreinsa til, aðrir til að rífa niður
ríkjandi stjórnunarkerfi, lýðræð-
ið, svo hneppa megi mannskapinn
í eina alsherjar spennitreyju. Og
svo eru aðrir sem eru svona ein-
hversstaðar á milli. En hvað vilj-
um við? Með lýðræðinu, eins og
það er rekið er bara ekki hægt að
hafa neinn hemil á mannsskapn-
um. Með einræði fara öll réttindi í
vaskinn, og ófrelsið færir samfé-
laginu meiri eymd en tárum tekur,
hvað sem sagt er um frelsi, jafn-
rétti og bræðralag.
Þegar mannskapurinn er nú í
öllu baxinu við að hver reyndi að
pota sér og sínu og ota sínum tota,
gerir hann sér þá nokkra grein
fyrir heildarsýninni? Hvar vill
hann vera? Vill hann rífa allt
niður með kröfugerðinni og kalla
yfir sig einræði og harðstjórn, því
afleiðingin sýnist varla geta orðið
„Sérfræðingnum er
mjög á móti skapi að
þurfa að athafna sig inn-
an þess þrönga fjár-
hagsramma, sem stofn-
un hans er búinn, ef þau
fjárhagslegu markmið
hindra framgang eigin
markaða.“
svör. Þó er í bréfinu tæpt á þrem-
ur dæmum: Um sveiflur í aðsókn,
kostnað við leikmyndagerð og
stöðu bókmennta- og leiklistar-
ráðunautar. Nánar verður fjallað
um þessi dæmi hér á eftir.
Ekki efast ríkisendurskoðun um
að meðal leikara og aðila leiklist-
arráðs séu margir sérfræðingar í
leiklist. Þeim er þar af leiðandi án
efa ljóst, að leiklist verður ekki
slitin úr samhengi við vandamál
Iíðandi stundar, hvort sem þau eru
efnahagsleg, félagsleg eða af öðr-
um toga. Sama gildir um rekstur
leiklistarstofnunar.
Eitt af erfiðustu vandamálum
við stjórnun þess efnahags- og
stjórnsýslukerfis sem byggt hefur
verið upp hérlendis, er stjórnun
hins opinbera þjónustugeira.
Sömu sögu hafa frændur okkar
t.d. í Danmörku og Svíþjóð að
segja. Einn veigamikill angi þessa
stjórnunarvandamáls er að hver
stofnun fyrir sig telur að hún hafi
meiri tilverurétt en þann, sem
endurspeglast í fjárveitingum rík-
issjóðs hverju sinni. Því beri sá
að lyktum neitt annað? Eða vill
hann fórna einhverju af kröfu-
gerðinni til að halda í lýðræðið,
sem er þó með sínum mörgu ágöll-
um, það bezta sem við enn þekkj-
um?
Ef hann vil það, þá er ekki hægt
að halda áfram gegndar- og
hömlulaust á þeirri braut sem við
erum á. Lýðræði getur því aðeins
haldið áfram að vera til, að við
reynum að skilja að við þurfum
sjálf að vernda þad. Slíkt gerist að-
eins með því að allir skilji og legg-
ist á eitt um það markmið. Og að-
ferðinm til þess er í raun einföld:
Aðeins agnarlítill snefill af sjálf-
stjórn. Og er það ekki einmitt
sjálfstjórn í kröfugerðinni ein,
sem getur stöðvað þetta? Og er
það ekki nóg, ef bara hver og einn
byrjar á þessu hjá sjálfum sér og
segir það við aðra, og gerir það,
þar sem þarf? Félög, kröfuhópar,
hagsmunasamtök o.s.frv. eru þetta
ekki bara við? Þetta er samsafn af
okkur, sem höfum ekki enn getað
haldið aftur af okkur í að heimta
meira og meira, meira en hinn, og
svo ruglast í réttlætinu.
Vill ekki einhver reyna sjálfur
að byrja? Ætli það gæti ekki orðið
til að kveða niður drauginn? Og
ætli það geti svo ekki orðið til að
minnka allt óréttlætið með því að
stjórnvöld geti slakað á og hætt
„að stjórna- svona mikið, að ekki
verður þverfótað fyrir ofstjórn í
einu og öllu, og allt fer óvart í
óstjórn og ruglast í allri þessari
risavöxnu „stjórn" á öllum hlut-
um?
Væri þetta ekki þess vert að
reyna og að allir leggðust nú á
eitt? Ætli þá gæti ekki orðið auð-
veldara að vera allt: stjórnmála-
maður, leiðtogi, launþegi, atvinnu-
rekandi og almennt séð borgari í
landinu? Ætli gæti ekki orðið létt-
ara að lifa í landinu ef vindmillum
fækkaði?
„þröngi" stakkur, sem stofnuninni
er sniðinn, vott um óréttlæti,
skilningsleysi og þekkingarleysi yf-
irvalda á málefnum viðkomandi
stofnunar.
Annar angi stjórnarmyndun-
arvandamála í hinum opinbera
þjónustugeira er fagmennska eða
sérfræðihyggja. Yfirleitt er þetta
atferli skýrt þannig, að sérfræð-
ingur, hvort sem er á sviði nátt-
úruvísinda, félagsvísinda eða
bókmennta- og lista, telur eigið
svið mikilvægast. Þannig sýnir
"sérfræðingurinn t.d. fagi sínu
meiri hollustu en þeirri stofnun
sem hann vinnur hjá. Stofnunin er
aðeins tæki án markmiða, —
markmiðin eru hans eigin. Sér-
fræðingnum er mjög á móti skapi
að þurfa að athafna sig innan þess
þrönga fjárhagsramma, sem
stofnun hans er búinn, ef þau fjár-
hagslegu markmið hindra fram-
gang eigin markmiða. Þar sem
lögmál skortsins er nær ætíð án
undantekninga, má ljóst vera
hvaða stjórnunarvandamál þessi
sérfræðihyggja hefur í för með
sér.
Stofnunum hins opinbera er
með lögum og ákvörðunum stjórn-
valda sniðinn ákveðinn fjárhags-
legur stakkur. Þjóðleikhúsið fær
framlag á fjárlögum til starsemi
sinnar, og hefur að auki til ráð-
stöfunar tekjur af aðgöngumiða-
sölu. Ivögum samkvæmt á leikhús-
ið að ná jöfnuði tekna og gjalda á
ofnagreindum grunni. Því má ljóst
vera að leiklistarstarfsemin verð-
ur ekki rekin án tillits til fjár-
hagslegra takmarkana. Einnig má
ljóst vera að ekki er sama á hvern
hátt staðið er að rekstri leikhúss-
ins, svo að sem mest og best þjón-
usta sé af hendi látin innan
ramma ráðstöfunarfjárins. Ráð-
stöfunarféð getur og aukist eða
minnkað eftir því, hvaða aðsókn
leiksýningar leikhússins fá.
Niðurstaðan er sú, að áhrifarík
stjórnun og stjórnsýsla verður að
skipa veglegan sess í rekstri leik-
húss, — hvort sem leiklistarfólki
líkar það betur eða verr.
Ríkisendurskoðun vill með
skýrslu um stjórnsýslu í Þjóð-
leikhúsinu leggja sitt af mörkum
til að efla stjórnun og stjórnsýslu,
þannig að stjórnendum leikhúss-
ins auðnist að ná sem bestum ár-
angri innan þess fjárhagsramma
sem fyrir hendi er hverju sinni.
Það er misskilningur hjá fram-
kvæmdastjóra leiklistarráðs, að
tilraun sé gerð til að leggja list-
rænt mat á starfsemina. En ríkis-
endurskoðun telur sér hins vegar
fært að koma með ábendingar,
sem út frá forsendum stjórnunar
og stjórnsýslu þykir þörf á að
koma með. Skal nú vikið að þeim
þremur dæmum, sem tæpt er á í
bréfi ráðsins.
Framkvæmdastjórn leiklistar-
ráðs þykir það bera vott um til-
raun til listrænnar matsgerðar að
sýna fram á og reyna að skýra
sveiflur í aðsókn. Á síðu 12 í
skýrslu ríkisendurskoðunar er
sýnd tafla um sætanýtingu á aðal-
sviði Þjóðleikhússins:
Ár Sætanýting (seldir
aðgöngumiðar)
1980 53,5%
1979 62,5%
1978 65,9%
1977 68,9%
1976 61,7%
Meðaltalsaðsókn á tímabilinu
1976-1979 er 64,7%. Árið 1980 er
aðsóknin 11,4 prósentustigum
lægri en þetta meðaltal. Þar er um
að ræða u.þ.b. 16.000 áhorfendur.
Ef aðsóknin 1980 er einungis borin
saman við árin 1976 og 1979, þar
sem árin 1977 og 1978 voru metár,
munar eftir sem áður 8,8 pró-
sentustigum, eða u.þ.b. 12.400
Fólk lýsti óánægju sinni með
seinagang varðandi óendurskoð-
aða reikninga félagsins frá 1969-
1978, en þá var síðasti fundur
haldinn í félaginu. Sigfinnur
Karlsson tók að sér reikninga fé-
lagsins, þegar félaginu var slitið á
sínum tíma og voru þeir teknir til
endurskoðunar. Má geta þess, að
gjaldkeri félagsins á tímabilinu
1974-1978 skilaði sínum reikning-
um í fullkomnu lagi. Hins vegar
eru það reikningar félagsins frá
áramótum 1969 til 1973, sem eru í
ólestri.
Sigfinnur Karlsson boðaði til
framhaldsaðalfundar eftir tvo
mánuði og eiga reikningar að
liggja frammi á þeim fundi.
Á fundinum var kosin ný stjórn.
I framboði til formanns voru þrír
menn, Bóas Hallgrímsson, sem
var formaður félagsins, Haukur
Þorleifsson og Þorsteinn Þórh-
allsson. Kosningin fór þannig, að
áhorfendum. Þegar haft er í huga
að efnahagsástand hér á landi var
tiltölulega gott á árinu 1980,
starfsemi annarra leikhúsa í sama
farvegi og áður og fáar íslenskar
leiksýningar í sjónvarpi, verður
ofangreint frávik varla skýrt með
tilvísun til ytri áhrifa. Því er
spurt: Er aðsókn að leiksýningu
enginn mælikvarði á gæði henn-
ar?
Varðandi listræn sjónarmið og
kostnað við leikmyndagerð er á
það bent í skýrslunni, sem leikar-
ar og stjórnendur Þjóðleikhússins
virðast almennt vera sammála
um, að fastráðnir leikmyndateikn-
arar leikhússins geri ódýrari
leikmyndir en utanaðkomandi
leikmyndateiknarar. Enginn hefur
viljað fullyrða að listrænt gildi
leikmynda sé mismunandi eftir
því hvort listamaðurinn er starfs-
maður leikhússins eður ei. Þessi
staðreynd ein sér gefur óyggjandi
til kynna, að ekki er sama hvernig
að leikmyndagerð er staðið.
Leikmynd gamanleiksins „Hótel
Paradís" var gerð af enskum
leikmyndateiknara. Kostnaður
þeirrar leikmyndar fór langt út
fyrir eðlileg kostnaðarmörk, og
hefur orðið fjárhag leikhússins
byrði, sérstakiega af því að þetta
leikrit varð ekki það „kassastykki"
sem vonast var eftir.
í skýrslu ríkisendurskoðunar er
sett fram sú tillaga, að bætt verði
úr þörf fyrir leiklistar- og bók-
menntaráðunaut með ráðningu
leikara í það starf að hálfu leyti.
Allt frá upphafi hefur enginn
leiklistar- og bókmenntaráðunaut-
ur verið starfandi við leikhúsið.
Ekki hefur fengist heimild til að
ráða í þá stöðu, þó svo lög um
Þjóðleikhús frá 1978 kveði á um,
að slíkur starfsmaður skuli vera í
starfsliði leikhússins. Litlar líkur
eru á, ef mið er tekið af stöðu og
ríkjandi stefnu í fjármálum ríkis-
ins, að á næstu árum fáist heimild
til að ráða í þessa stöðu. Það var
því „barnaleg" hugmynd ríkisend-
urskoðunar að betra væri að stíga
eitt fet áfram með ráðningu leik-
ara í lA starf sem bókmennta- og
leiklistarráðunautur, í stað þess
að standa í sömu sporum um ófyr-
irsjáanlega framtíð. Sú forsenda
lá til grundvallar tillögunni, að
forráðamenn leikhússins teldu, að
til væru hæfir og vel menntaðir
leikarar í leikarahópi Þjóðleik-
hússins, sem gætu tekið slíkt verk-
efni að sér.
Að lokum skal tekið fram, að
það er ekki að frumkvæði ríkis-
endurskoðunar að efni skýrslu um
stjórnsýsluendurskoðun í Þjóð-
leikhúsinu hefur verið til umfjöll-
unar í fjölmiðlum.
F.h.r.
Halldór V. Sigurðsson,
Rúnar Bj. Jóhannsson.
Haukur hlaut 51 atkvæði Þorst-
einn Þórhallsson 22 atkvæði og
Bóas Hallgrímsson 14 atkvæði.
Þrír seðlar voru auðir og einn var
ógildur. Aðrir í stjórn félagsins
eru Guðrún Rúnarsdóttir, vara-
formaður, Helga Aðalsteinsdóttir,
gjaldkeri, Arnþór Þóroddsson, rit-
ari, og Þorsteinn Þórhallsson,
meðstjórnandi.
Hinn nýkjörni formaður félags-
ins, Haukur Þorleifsson, er ættað-
ur frá Hofsá í Svarfaðardal, og er
starfsmaður hjá kaupfélaginu á
staðnum. Á fundinum var sam-
þykkt, að félagsgjöld skyldu vera
7% af öllum greiddum vinnulaun-
um, þó skal hámarksgjald vera 900
krónur og lágmarksgjald vera 300
krónur. Það er svo vonandi, að
málin komist í rétt horf hér í
verkalýðsfélaginu eftir tvo mán-
uði og megi félagið blómstra, svo
allir verði ánægðir.
Gréta
Verkalýðsfélagið end-
urvakið á Reyðarfirði
Heydarfirdi, 17. febrúar.
FUNDIIR VAR haldinn í verkalýðsfélaginu sunnudaginn
U.febrúar sl. í félagsheimilinu. Fjöldi manns sótti fundinn,
en í félaginu eru yfir 150 manns. Sigfinnur Karlsson, forseti
Alþýðusambands Austurlands, mætti á fundinn, sem var
nokkuð stormasamur.