Morgunblaðið - 04.04.1982, Blaðsíða 8

56
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. APRÍL 1982
Hallvarður Einvarðsson:
Fjárskortur háir mjög
allri starfeemi RLR
Hallvarður Einvarössun tók við
stjórn Rannsóknarlögreglu ríkisins
við stofnun embættisins þann 1. júlí
1977. Hann vann að undirbúningi
stofnun RLR um nokkurra mánaöa
skeið og hefur öðrum fremur mótaö
starfsemi RLR. Hallvarður var
skipaður í embættið af forseta ís-
lands að tillögu Ólafs Jóhannesson-
ar, sem þá gegndi embætti dóms-
málaráðherra, og lét hann af emb-
ætti vararíkissaksóknara þegar
hann tók við stjórn RLR.
„Við Rannsóknarlögreglu ríkis-
ins starfa 38 rannsóknarlögreglu-
menn,-4 lögfræðingar og svo er
hér starfsfólk við vélritun, nætur-
vörzlu, símavörzlu, skráningu,
mötuneyti og ræstingu. Þegar í
upphafi féll mikill fjöldi mála
undir RLR, þ.á m. ýmis stórbrot
og umfangsmikil á sviði refsi-
löggjafar; mál sem kröfðust mikils
mannafla og langs tíma í vinnslu.
Málafjöldi hefur verið á bilinu
3500 til 4000 á ári þau 4‘A ár sem
RLR hefur starfað og óhætt er að
fullyrða að umfangsmiklum fjár-
málabrotum hefur farið mjög
fjölgandi, en stærsti málaflokkur-
inn eru þjófnaðarmál," sagði Hall-
varður Einvarðsson.
Hver voru tildrög að stofnun
RLR?
„Á undanförnum áratugum hef-
ur mikið verið unnið að endur-
skoðun réttarfarslaga um opinber
sakamál og einkamál. Að því er
varðar sakamál, hefur endurskoð-
unin ekki hvað sízt beinzt að skip-
an rannsóknarvalds. Að þessu
hafa ýmsir unnið á liðnum árum.
Þáttaskil urðu og verulegum
áfanga var náð í þessari endur-
skoðun árið 1948 þegar lagt var
fram frumvarp á Alþingi um með-
ferð opinberra mála.
í því voru m.a. ákvæði um skip-
an rannsóknarvalds og meðferð
ákæruvalds. Þá var lagt til að sér-
stakur embættismaður, rannsókn-
arstjóri, færi með yfirstjórn rann-
sókna sakamála, svo og sérstakur
embættismaður, saksóknari, er
færi með ákæruvaldið. Þessi
ákvæði í frumvarpinu frá 1948
náðu þá ekki fram að ganga, eink-
um af kostnaðarástæðum.
Frumvarp þetta var að öðru
leyti lögtekið í meginatriðum og
samþykkt sem lög nr. 27 5. marz
1951 og tók gildi 1. júlí 1951. Þar
með var lokið vissri heildarend-
urskoðun og mikilvægum áfanga
náð í endurskoðun réttarfars-
reglna um meðferð opinberra
mála. Áður voru ákvæði í þessu
efni alldreifð og vissrar réttar-
óvissu gætti á þessu sviði. Áfram
var unnið að endurskoðun þessara
þátta réttarfarsins, það er um
skipan rannsóknarvalds og
ákæruvalds.
Tíu árum síðar, 1. júlí 1961, var
sett á stofn embætti saksóknara
og var það gert með breytingum á
lögum nr. 27/1951. Byggt var á
vissum hugmyndum frumvarpsins
frá 1948. Jafnframt kom fram, að
rétt væri að vinna áfram að
endurskoðun reglna um skipan
rannsóknarvalds. Þýðingarmikið
þótti, að hafa í huga að rækilega
yrði greint milli dómsvalds og
lögregluvalds eða rannsóknar-
valds.
Áfram hélt þessi endurskoðun
og voru uppi ýmsar hugmyndir um
leiðir, sérstaklega um skipan mála
á höfuðborgarsvæðinu. Á Alþingi
1968 var m.a. samþykkt þings-
ályktun sem fól í sér ráðagerðir
um að rannsóknarlögreglan í
Reykjavík yrði felld undir emb-
ætti lögreglustjórans í Reykjavík
og nokkur athugun fór fram á því,
hvaða ákvæðum þyrfti að breyta
til að svo gæti orðið og var lagt
fram frumvarp þess efnis á Al-
þingi. Það náði ekki fram að ganga
af ýmsum ástæðum.
Þessi endurskoðun, ekki aðeins
um meðferð opinberra sakamála,
heldur líka í einkamálum, hvíldi á
herðum réttarfarsnefndar, sem
skipuð var af dómsmálaráðherra
árið 1972. Hún var undir forsæti
Björns Sveinbjörnssonar, hæsta-
réttardómara, en aðrir í nefndinni
voru Björn Fr. Björnsson, sýslu-
maður, Sigurgeir Jónsson, bæjar-
fógeti, nú hæstaréttardómari, og
Þór Vilhjálmsson, prófessor, nú
hæstaréttardómari.
Það féll í hlut réttarfarsnefndar
að rannsaka þessi málefni og
árangurinn af því starfi varð sá,
að réttarfarsnefnd samdi 3 laga-
frumvörp ásamt greinargerð og
var eitt þeirra frumvarp til laga
um Rannsóknarlögreglu ríkisins,
sem skyldi hafa með höndum
rannsókn allra meiri háttar af-
brota í Reykjavík og að stofnuð
skyldi sérstök rannsóknardeild við
embætti lögreglustjórans í
Reykjavík, sem hafa skyldi með
höndum rannsóknir tiltekinna
málaflokka, svo sem umferðarslys,
brot á umferðarlögum, brot á
lögreglusamþykktum, brot . á
áfengislögum öðrum en þeim er
varða við ólögmætan innflutning
áfengis, brot á lögum um tilkynn-
ingar aðseturskipta og fleira.
Frumvarpið var lagt fyrir Al-
þingi árið 1976 og með því var lagt
til að komið yrði á fót sérstakri
stofnun, Rannsóknarlögreglu
ríkisins. í greinagerð nefndarinn-
ar segir m.a.: „Með þessu frum-
varpi er Rannsóknarlögreglu
ríkisins ætlað að rannsaka meiri
háttar afbrot, sem varða við
hegningarlög. Ætlazt er til, að
hún hafi á að skipa hinum hæf-
ustu mönnum, sem völ er á, sér-
fróðum á ýmsum sviðum rann-
sókna. Ekki er sízt nauðsynlegt, að
þar séu menn sérfróðir um bók-
haldsrannsókn, en rannsókn mála
dregst oft úr hófi fram, þegar
bókhaldsrannsókn þarf að fram-
kvæma. Rannsóknarlögreglustjóri
á að geta sent sérfræðinga sína til
aðstoðar lögreglustjórum hvar
sem er á landinu þegar þörf kref-
ur. Einnig er eðlilegt að Rann-
sóknarlögregla ríkisins hafi með
höndum rannsóknir í þeim mál-
um, sem spanna yfir mörg lög-
sagnarumdæmi, svo sem oft er t.d.
í smyglmálum.
Þá segir í greinargerð réttar-
farsnefndar, að eðlilegt væri að
Rannsóknarlögregla hefði með
höndum rannsóknir í ávana- og
fíkniefnamálum. Gæti sérstök
deild innan Rannsóknarlögreglu
ríkisins haft þau mál með hönd-
um. Skapaðist þá möguleiki til
þess, að unnt yrði að leggja ávana-
og fíkniefnadeild lögreglunnar í
Reykjavík niður.
Frumvarpið tók vissum breyt-
ingum í meðferð þingsins. Upp-
haflega var gert ráð fyrir að
starfssvið RLR næði eingöngu til
Reykjavíkur en þróaðist : þá átt,
að ná yfir Reykjavík, Kópavog,
Seltjarnarneskaupstað, Garða-
kaupstað, Hafnarfjörð og Kjósar-
sýslu.
Frumvarpið var lagt fyrir alls-
herjarnefnd neðri deildar og ég
hlýt að vekja sérstaka athygli á
nefndaráliti allsherjarnefndar, en
í því er líka fjallað um hin frum-
vörpin tvö, sem lögð voru fram
vegna þessara ráðagerða, það er
að því leyti sem breytinga var þörf
á iögum um meðferð opinberra
mála nr. 74/1974 og lögum nr.
74/1972 um skipan dómsvalds í
héraði, lögreglustjórn, tollstjórn
og fleira.
í fyrrgreindu nefndaráliti koma
fram athyglisverð ummæli um
viðhorf Alþingis til þessara fyrir-
huguðu breytinga, sem fólust í
frumvarpinu. Með álitinu eru birt
sem fylgiskjöl álitsgerðir ýmissa
aðila, sem kvaddir voru til um-
sagnar um þessar ráðagerðir, svo
sem Sakadóms, lögreglustjóra,
lagadeildar Háskóla íslands og
fleiri.
í nefndarálitinu er fallizt í meg-
inatriðum á þessar ráðagerðir og
meðal þeirra ummæla sem ég vil
undirstrika er það meginatriði að
RLR er falin rannsókn allra
meiriháttar afbrotamála á aðal-
starfssvæði RLR, en í álitinu segir
m.a.: „Nú má deila um hvað teljist
til meiri háttar brota en það er
eindregin skoðun allsherjarnefnd-
ar að þeirri stefnu verði fylgt í
framkvæmd, að sú verkaskipting
komist á milli viðkomandi lög-
reglustjóra og rannsóknarlög-
reglu, að þeir fyrrnefndu annist
minni háttar afbrotamál og þá
málaflokka sem ekki gefa tilefni
til ítarlegra rannsókna vegna
smæðar þeirra eða einfaldleika,"
og í lokin leggur allsherjarnefnd
ríka áherzlu á þann skilning sinn
og vilja, að RLR geti þegar frá
upphafi einbeitt sér að raunveru-
legum rannsóknarmálum og því
verði öllum minni háttar brota-
málum beint til almennra lög-
reglustjóra samkvæmt reglugerð
þeim sem dómsmálaráðherra set-
ur.
Þetta viðhorf hafði tímælalaust
nokkur áhrif á efni þeirrar reglu-
gerðar, sem sett var um samvinnu
og starfsskiptingu milli lög-
reglustjóra og RLR nr. 253/1977.
En frumvarpið um RLR varð að
lögum nr. 108/1976 en með lögum
nr. 107/1976 voru gerðar tilteknar
breytingar á lögum nr. 74/1974 um
meðferð opinberra sakamála og
nr. 109/1976 á fyrrgreindum lög-
um nr. 74/1972.
Megininntak laga nr. 108/1976
um RLR er, að því er varðar
starfssvið, í 3. og 4. grein laganna.
I 3. grein segir: Rannsóknarlög-
regla ríkisins hefur með höndum
lögreglurannsóknir brotamála í
Reykjavík, Kópavogi, Seltjarnar-
neskaupstað, Garðakaupstað,
Hafnarfirði og Kjósarsýslu, að því
leyti sem þær eru ekki í höndum
lögreglustjóra þar, samkvæmt
Þórir Oddsson:
Þórir Odd.sson, vararannsóknar-
lögreglustjóri, starfaði um níu ára
skeið í sakadómi sem fulltrúi og að-
alfulltrúi. Hann gekk til liðs við
RLR áður en stofnunin var formlega
sett á laggirnar. Hann starfaði með
Hallvarði Kinvarðssyni um nokkurra
mánaða skeið að undirbúningi að
stofnun RLR.
„Deildaskipting sú, sem komið
var á við stofnun Rannsóknarlög-
reglu ríkisins árið 1977, hefur
haldist í meginatriðum. Ég veiti 1.
deild forstöðu, Erla Jónsdóttir 2.
deild og Arnar Guðmundsson 3.
deild. Ragnar Vignir veitir tækni-
deild forstöðu og Borgþór Þór-
ákvæðum þessara laga eða ann-
arra réttarreglna. Með sama hætti
skal Rannsóknarlögregla ríkisins
hafa með höndum rannsóknir
brotamála í Keflavík, Grindavík,
Njarðvíkum, Gullbringusýslu og á
Keflavíkurflugvelli þegar dóms-
málaráðherra ákveður.
í 4. grein segir: Rannsóknar-
lögregla ríkisins skal veita
lögreglustjórum og sakadómurum,
hvar sem er á landinu, aðstoð við
rannsókn brotamála, þegar þeir
óska og rannsóknarlögreglustjóri
og/eða ríkissaksóknari telja það
nauðsynlegt. Ríkissaksóknari get-
ur og falið Rannsóknarlögreglu
ríkisins rannsóknir einstakra
mála hvar sem er á landinu, þegar
hann telur þess þörf. Loks getur
rannsóknarlögreglustjóri að eigin
frumkvæði tekið í sínar hendur
rannsókn máls utan þeirra um-
dæma, sem upp eru talin í 3. gr.,
en tilkynna skal viðkomandi lög-
reglustjóra um málið svo fljótt
sem verða má, enda ber honum að
veita Rannsóknarlögreglu ríkisins
alla nauðsynlega aðstoð. Ríkis-
saksóknari sker úr ágreiningi, sem
rísa kann milli rannsóknarlög-
reglustjóra ríkisins og viðkomandi
lögreglustjóra í sambandi við
lögreglurannsókn." RLR hefur all-
oft verið kvödd til rannsóknar
samkvæmt framansögðu á liðnum
árum.
Við setningu fyrrgreindrar
reglugerðar nr. 253/1977, var alla
tíð stefnt að því, að taka hana til
endurskoðunar í ljósi nokkurrar
reynslu og af hálfu RLR hefur ver-
ið lögð áherzla á að slík endur-
skoðun færi fram, en til þess hefur
ekki komið þrátt fyrir ítrekuð til-
mæli mín til dómsmálaráðuneyt-
isins þess efnis.
Þegar hinar nýju lagareglur
tóku gildi þann 1. júlí 1977 lágu
því fyrir ýmis nýmæli um rann-
sókn sakamála hér á landi. Til
RLR réðust þegar í upphafi margt
góðra manna, þeirra á meðal flest-
ir þeirra rannsóknarlögreglu-
manna sem störfuðu í rann-
sóknarlögreglunni í Reykjavík. Þá
átti rannsóknarlögreglustjóri og
því láni að fagna að honum til að-
stoðar réðust lögfræðingar með
mikla reynslu og þekkingu á sviði
opinberra sakamála. I upphafi
hallsson boðunardeildinni. I hlut
1. deildar koma rannsóknir mann-
drápa, líkamsmeiðinga, voveif-
legra dauðsfalla, slysa, vinnu-
slysa, þjófnaða, innbrota og brota
á 10., 11., 12. og 13. kafla almennra
hegningarlaga. Það eru ákvæði
varðandi landráð, brot gegn
stjórnskipan ríkisins og æðstu
stjórnvöldum þess, brot gegn vald-
stjórninni og brot á almannafriði
og allsherjarreglu," sagði Þórir
Oddsson.
„Sem betur fer hafa brot sem
varða við landráð og brot gegn
stjórnskipan ríkisins og æðstu
stjórnvöldum þess ekki komið til
hafði RLR ekkert húsnæði til að
starfa í og um tíma var embættið
á þremur stöðum í Reykjavík. Það
má segja að sérstök saga sé af
húsnæðismálum embættisins og
rekur sjálfsagt ýmsa minni til
þess. Ljóst var að RLR varð að
hafa húsnæði til að starfa í en um
tíma virtist sem svo, að af hálfu
fjármálayfirvalda mætti hvorki
kaupa, taka á leigu né byggja yfir
starfsemi RLR; eða reyna ein-
hverja þessara leiða með venju-
legum hætti og var því um tíma
vandséð hvernig úr þessu yrði
leyst. Tafði þetta að sjálfsögðu
mjög fyrir öllum undirbúningi að
starfsemi RLR.
En loks leystist úr húsnæðis-
vanda RLR og keypt var húsnæði
að Auðbrekku 61 í Kópavogi, sem
var óinnréttað. Hafizt var handa
um að innrétta það til afnota fyrir
RLR. Það var svo þann 4. sept-
ember 1978 að RLR flutti starf-
semi hingað.
Þetta staðarval olli verulegum
deilum á sínum tíma og víst er, að
mjög miður var, að eigi skyldi tak-
ast að finna stofnuninni hentugt
húsnæði í Reykjavík, svo sem að
var stefnt og þá í nágrenni við þær
stofnanir sem RLR á helzt sam-
skipti við, svo sem ríkissaksókn-
ara, Sakadóm og lögregluembætt-
ið.
Auðvitað hafði legið beinast við,
að embættið hefði aðsetur í lög-
reglustöðinni við Hverfisgötu, en
þá var búið að leggja stóran hluta
þess húsnæðis undir stjórnar-
ráðsskrifstofur og var ekkert far-
arsnið á þeim, sem þar höfðu kom-
ið sér fyrir, enda þótt áður hefði
verið látið í veðri vaka, að aðeins
væri um bráðabirgðaráðstöfun að
ræða, það er að segja á meðan ver-
ið væri að byggja eitt lítið stjórn-
arráðshús.
I meginatriðum er það svo, að
rannsóknarlögreglustjóri fer með
yfirstjórn embættisins og rann-
sókn mála, sem til RLR er skotið,
en honum til aðstoðar við rann-
sóknarstjórn eru vararannsókn-
arlögreglustjóri og deildarstjórar.
Þá felur rannsóknarlögreglustjóri
yfirlögreglumönnum tiltekin mál
til rannsóknar auk þess sem þeir
hafa með höndum tiltekin stjórn-
sýslustörf.
Að öðru leyti er um deilda;
skiptingu að ræða innan RLR. í
meginatriðum eru hér 3 deildir og
yfir þeim eru deildarstjórar. Hver
deild hefur tiltekin rannsóknar-
svið. Þórir Oddsson, vararann-
sóknarlögreglustjóri, stjórnar 1.
deild, Erla Jónsdóttir, sem er í fríi
um þessar mundir, stjórnar 2.
deild og Arnar Guðmundsson 3.
deild.
Nú eru rösk 4 xk ár síðan RLR
tók til starfa og ýmsu hefur þokað
vel áfram. Ég er meðal annars
ánægður með að samhliða tíma-
frekum störfum, hefur tekizt vel
til með námskeið og þjálfunar-
okkar kasta. Rannsóknarlögregla
ríkisins er sæmilega í stakk búin
til að fást við þessa málaflokka en
ekki má mikið út af bera. Þess
verður strax áþreifanlega vart ef
menn eru bundnir við viðamikil
störf og tímafrek verkefni vikum
og mánuðum saman og á þetta
jafnt við um allar deildir. Þess er
skemmst að minnast þeirrar rösk-
unar sem varð þegar 10—11 menn
voru bundnir mánuðum saman í
Geirfinns- og Guðmundarmálum.
Við erum ekki nógu vel í stakk
búnir til að taka á mörgum stór-
um verkefnum samtímis, nema til
komi liðsstyrkur til að sinna dag-
Betur í stakk búnir að
fást við alvarleg mál
en fyrir stofnun RLR