Morgunblaðið - 04.04.1982, Blaðsíða 16

04 MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. APRÍL 1982
Gísli Guðmundsson:
Mikið atriði
eignast ekki
Gísli Gudmundsson
(iísli Guómundsson er aðstoðaryf-
irlögregluþjónn hjá Rannsóknarlög-
reglu ríkisins. liann gekk í lögregl-
una í október 1953 og vann almenn
lögreglustörf fram til 1. janúar 1965,
þegar hann hóf störf hjá rannsókn-
arlögreglunni i Reykjavík og saka-
dómi Reykjavíkur. Síðan hóf hann
störf hjá KLK þegar hún var stofnuð
1. júlí 1977.
Starf Gísla hjá RLR er marg-
þætt. Vinnudagurinn hefst oft á
því að hann kemur við á lögreglu-
stöðinni í Reykjavík og ræðir þar
við yfirlögregluþjón rannsóknar-
deildar. Þeir skiptast á skoðunum
um mál, sem hafa skotið upp koll-
inum eftir nætur eða helgar. Þá
taka við dagleg störf, hann sér um
að greinar eða fréttir sem snerta
málefni RLR séu klipptar úr
dagblöðunum. Þær úrklippur eru
síðan límdar inn í bók. „Það er
gott að geta flett upp á frétt í
blaði,“ segir Gísli, „ef mál eru far-
in að eldast og rifja þarf upp at-
burði." Einn af þáttunum í starfi
Gísla er að gera grein fyrir at-
burðum við fréttamenn sé ástæða
til og í fjarveru yfirlögregluþjóns.
— Hvernig er samstarfið við fjöl-
miðlana?
„Það er ákaflega mikilvægt að
hafa gott samstarf við fjölmiðlana
og ég held það megi segja að það
samstarf hafi verið gott í gegnum
árin. Það var um tíma nokkur æsi-
fréttabragur á fréttum um lög-
reglumál, í sumum blaðanna, en
þetta hefur minnkað mjög í seinni
tíð. Ég leyfi mér að halda því fram
að hér leggi menn sig fram um að
samstarfið sé eins gott og mögu-
legt er. Við teljum okkur skilja
duglegan fréttamann sem reynir
að afla frétta fyrir blað sitt eða
fjölmiðil og við viljum aftur á
móti njóta skilnings um að oft
verður að halda leyndum upplýs-
ingum sem ekki er talið æskilegt
að berist út, á meðan viðkvæm-
ustu þættir rannsóknar fara fram.
Það er líka lagt mikið upp úr
góðum samskiptum við hinn al-
menna borgara. Ég held að menn
hljóti alltaf að gæta þess að það
samband sé gott, því ef svo er ekki
er mikil hætta á að ekki náist góð-
ur árangur í þessu starfi. Það er
alveg óhætt að halda því fram að
samskiptin við borgarana hafa
verið góð til þessa og vonandi
verður þar engin breyting á.“
Drjúgur hluti af starfstíma
Gísla fer í málefni sem snerta
stofnun RLR og störf lögreglu-
manna. Hann raðar niður yfir-
vinnunni, skráir niður fjarvistir,
frí og annað sem máli kann.að
skipta. Ætlast er til að aukavinna
komi sem jafnast niður á menn-
ina, en Gísli segir að í þessu starfi
sé það mjög erfitt vegna eðli
starfsins. Ekki verði séð fyrir hver
verkefnin verða og þegar mál
koma upp sem verður að vinna í
án tafar, þá vill þetta fara úr
að
óvini
böndum. Enginn skilur þetta bet-
ur en lögreglumennirnir sjálfir og
því verða ekki alvarlegir árekstrar
þótt yfirvinnutímar verði misjafn-
ir á milli þeirra þegar upp er stað-
ið.
— Hvað er það helst að þínu mati
sem bæta mætti hjá RLR?
„Það sem einkennir þessi störf
er að þau eru seinunnin og tíma-
frek. Lögreglumenn vita að þeir
verða að vanda vel öll vinnubrögð
og sýna hlutleysi og samviskusemi
í sínum störfum. Geri þeir það
ekki er ekki hægt að sjá fyrir af-
leiðingarnar. Þetta leiðir það af
sér, þegar málafjöldinn er eins
mikill og raun ber vitni, að allt of
mörg mál fá ekki þá fyrirgreiðslu
sem þyrfti. Að mínu mati er
tvennt til ráða, annaðhvort að
stórauka við mannskap eða létta á
því vinnuálagi sem nú er lagt á
rannsóknarlögreglumenn. Það er
vel hægt að hugsa sér að minni-
háttar mál í þeim málaflokkum
sem RLR er nú ætlað að vinna í
séu tínd úr, en þá verður auðvitað
að hafa það í huga að þau lenda þá
á einhverjum öðrum. Ég held að
það væri líka vel athugandi að
létta á einhverri þeirri pappírs-
vinnu sem lögð er á lögreglumenn
við skrifborðið. Það myndi flýta
mjög fyrir ef lögin heimiluðu
skýrslutökur inn á segulbönd og
skrifstofustúlkur tækju síðan við
og vélrituðu skýrslurnar.
Ohætt er að segja að öll aðstaða
hafi batnað með tilkomu Rann-
sóknarlögreglu ríkisins. Lögreglu-
menn geta betur en áður sérhæft
sig við ákveðna málaflokka, sem
þýðir að öll vinnubrögð eiga að
verða vandaðri. Hinu má ekki
gleyma að vegna fámennis verða
lögreglumennirnir alltaf að vera
reiðubúnir að grípa inn i mál sem
tilheyra hinum ýmsu mála-
flokkum, t.d. á aukavöktum."
— Hvaða menntun þurfa rann-
sóknarlögreglumenn að hafa?
„Góð menntun er ákaflega þýð-
ingarmikil í þessu starfi. Flestir
lögreglumenn sem hér starfa hafa
áður verið í hinni almennu lög-
reglu um lengri eða skemmri tíma.
Ég held að það sé almennt viður-
kennt, að reynsla í almennum
lögreglustörfum sé mjög þýð-
ingarmikil undirstaða fyrir þá
sem fara í rannsóknarlögreglu-
störf. Þeir þekkja mikið betur
hvað upphaf mála geta verið mis-
munandi og borið margvíslega að
garði hjá lögreglunni.
Inntökuskilyrði í þetta starf eru
þau sömu og í almennu lögregl-
unni. Samkv. reglugerð um veit-
ingu lögreglustarfs, lögregluskóla
o.fl., sem nýlega hefur öðlast gildi,
eru menntunarskilyrðin þau að
umsækjandi skal hafa lokið
grunnskóla og tveggja ára al-
mennu námi í framhaldsskóla.
Sérstök áhersla er lögð á góða
kunnáttu í íslensku. Umsækjandi
skal hafa vald á einhverju Norður-
landamálanna, ensku eða þýsku.
Hann skal og hafa almennt bif-
reiðastjórapróf. Hann skal kunna
að synda. Auk þessa þarf rann-
sóknarlögreglumaður að hafa
staðist próf í lögregluskóla ríkis-
ins, sem samkv. reglugerðinni tek-
ur tvö ár sem skiptist í grunnnám
og starfsnám. I lögreglustörf hafa
valist menn úr öllum stéttum, þar
á meðal úr röðum bænda.
Síðan RLR tók til starfa hafa
rannsóknarlögreglustjóri og
dómsmálaráðuneyti stuðlað mjög
að aukinni menntun rannsóknar-
lögreglumanna, með námskeiðum
Njörður Snæhólm:
Hluti starfsins aðstoð við
þá er lent hafa á villigötum
Njorður Snæhólm
Njörður Snæhólm, yfirlögreglu-
þjónn Kannsóknarlögreglu ríkisins
er margreyndur í starfi sínu og á að
baki langan og gifturíkan feril. Lög-
regluferill hans hófst á stríðsárunum
og bar öðru vísi að en flestra. Njörð-
ur kvæntist norskri konu og áttu þau
eitt barn er síðari heimsstyrjöldin
skall á. „Ég kom hingað til lands í
byrjun apríl en konan mín, sem er
norsk og sonur okkar urðu eftir í
Noregi. Þjóðverjar hernámu Noreg
og þau urðu innlyksa. Ég gat ekki
setið aðgerðalaus og gekk í norska
flugherinn sem stofnaður var í
Kanada. Gekk til liðs við flugsveit
330. í Kanada var ég þjálfaður sem
skytta og sprengjukastari og
siglingafræði nam ég einnig. En
hingað kom ég í maí 1941. Það æxl-
aðist svo, að þar sem ég einn kunni
íslensku og þar sem vantaði
flugsveitarlögreglu, þá tók ég að mér
starfið og varð lögreglustjóri flug-
sveitarinnar. Síðar dvöldumst við í
Skotlandi, á Shetlandseyjum og eftir
að Noregur var endurheimtur á Sol-
arflugvelli í Stafangri," sagði Njörð-
ur Snæhólm í samtali viö blaða-
mann.
„Ég fluttist með fjölskyldu mína
til íslands í júlí 1946 og hóf störf í
lögreglunni, en rannsóknarlög-
reglumaður varð ég 1950. Þá var
rannsóknarlögreglan til húsa á
Fríkirkjuvegi 11. Jú, mikil ósköp
— það hefur orðið mikil breyting,
en þó er starfið í meginatriðum
hið sama. Húsnæðið var þröngt og
ég man, að ég hafði aðsetur í her-
bergiskytru, sem fara þurfti í
gegnum til að komast í saka-
skrána. Þarna var verið að hlaupa
í gegn í tíma og ótíma, og ekki
ósjaldan þegar ég var með menn í
yfirheyrslum.
Menn spekúleruðu ekki í hvort
aukavinna væri lítil eða mikil í þá
daga, það var ekki spurt hvort
greitt væri, heldur unnu menn
eins og þurfti. Svipað og bóndi við
bú sitt. Það sem gera þurfti var
gert. Þá þótti goðgá að hafa ritvél
á borði sínu, aðeins nokkrir okkar
höfðu ritvél. En þrengslin höfðu
sínar góðu hliðar. Menn kynntust
nánar — andrúmsloftið var heim-
ilislegra.
En starfið í meginatriðum var
hið sama og nú. Það er að úpplýsa
afbrot. Hluti af okkar starfi hefur
verið að aðstoða þá sem lent hafa
á villigötum. Til að mynda að
reyna að koma unglingum í vinnu.
Það hefur gengið misjafnlega. Mér
er minnisstætt að ungur maður
lenti á villigötum. Hann var ágæt-
lega gefinn og hafði stýri-
mannspróf, en var án vinnu. Hann
lenti af og til í kasti við lögin og
svo bar til, að í gegnum kunn-
ingsskap gat ég útvegað honum
pláss sem stýrimanni á 150 tonna
báti. Ég leitaði mannsins í tvo
daga og um síðir fann ég hann og
bauð honum starfið. Hann sagði
þá blákalt nei, hann vildi ekki
pláss á minna skipi en 250 tonn-
um. En sem betur fer vék hann af
afbrotabrautinni og hefur verið
gegn þjóðfélagsþegn. Rann-
sóknarlögreglumenn hafa alla tíð
unnið mikið líknarstarf, sem sára-
fáir hafa haft vitneskju um.“
— Nú var gerð breyting á skipan
rannsóknarvalds með stofnun KLK
1977. Hver hefur reynslan orðið af
því að þínu mati?
„Ég tel að þessi breyting hafi
verið til mikilla bóta. Mun meiri
kröfur eru gerðar til rannsóknar-
lögreglumanna nú. A Fríkirkju-
veginum og síðar í Borgartúni
unnu menn meira og minna einir
að sínum málum og létu síðan
málin í hendur löglærðra fulltrúa,
sem aftur afgreiddu þau í saka-
dóm. Nú hins vegar eru gerðar
þær kröfur til rannsóknarlög-
reglumanna, að þeir fullvinni mál
í hendur saksóknara.
Námskeið eru reglulega haldin,
einkum á veturna, um margvísleg
lögfræðileg viðfangsefni, farið er í
gegn um hæstaréttardóma og
skoðað hvað betur hefði mátt fara
af okkar hálfu. Eins er farið yfir
breytingar, sem gerðar eru á rétt-
arfarslögunum. Nú stendur yfir
námskeið hér innanhúss. Nám-
skeið þessi hafa reynst ákaflega
gagnleg. Þá hefur verið lögð rík
áhersla á þjálfun rannsóknarlög-
reglumanna. I því sambandi er
vert að geta þess, að persónulegt
samband hefur skapast við rann-
sóknarlögreglumenn, einkum á
Norðurlöndum og í Þýskalandi og
hefur það reynst okkur ómetan-
legt.
— Hvar kreppir skórinn helst?
„Við erum of fáliðaðir, fyrst og
fremst. Það er nú svo, að það virð-
ist sama hve lengi og vel menn
vinna, alltaf eru fjallháir skjala-
bunkar á borðum manna. Þetta er
að hluta til vegna uppbyggingar
okkar réttarkerfis, sem ég í sjálfu
sér er alls ekki að setja útá. Ólíkt
því sem tíðkast í sumum
nágrannalöndum okkar, þá þurf-
um við að fá til að mynda alla
vitnisburði undirritaða. Vitni eru
kölluð ínn á teppi til okkar til að
bera um. í nágrannalöndum geta
rannsóknarlögreglumenn stuðst
við símann í slíkum tilfellum og
síðan er vitnisburður staðfestur
fyrir kviðdómi. Það hefur iðulega
komið fyrir, að hingað til lands
hafa komið sakamenn, sem hafa
brotið af sér í nágrannalöndum
okkar. Vegna þessa mismunar
höfum við þurft að yfirheyra
mennina alveg upp á nýtt, og síð-
an fá vitnisburðinn staðfestan
með undirskrift. Þetta kallar á
aukna skriffinnsku. Leita verður
fólk uppi og fá það hingað til að
staðfesta. Þetta kostar mikið um-
stang, fjölmenna boðunardeild
lögreglumanna og pappírsflóð.
Þá tel ég, að RLR fáist of mikið
við minni háttar mál. Ég tel að
rétt sé að taka þau af okkar könnu
svo við getum betur einbeitt okkur
að stærri málum. Við verðum að
gæta þess að RLR þenjist ekki um
of út. Það er lítið vit í að láta RLR
fást við innstæðulausar ávísanir,
sem gefnar eru út, eða ef einhver
er nefbrotinn þá kemur það á borð
okkar. Hin almenna lögreglá fæst
við dauðaslys í umferðinni, af
hverju ekki svona mál? Þá hljóm-
ar það hjákátlega, að ef bíl er stol-
ið fellur það undir almenna lög-
reglu, en ef útvarpi er stolið úr bíl
kemur það inn á borð til okkar."
— Nú er það í eðli starfsins að
fást við hið neikvæða í þjóðfélaginu.
Hvernig leggst það í menn?
„Rannsóknarlögreglumenn eru
að allan sólarhringinn. Maður fer
með vinnuna heim í háttinn. Ef ég
fæst við stórmál, þá iðulega hugsa
ég um þau á næturnar.
011 mannleg samskipti eru
krefjandi og eins og þú segir, þar
sem það er í eðli starfsins að fást
við hið neikvæða, þá verða rann-
sóknarlögreglumenn að sigla milli
skers og báru. Við höfum brynjað
okkur fyrir þessu, en sakamál
koma ávallt illa við fólk. Rann-
sóknarlögreglumenn fást ekki að-
eins við að upplýsa mál, þeir verða
einnig að sýna nærgætni og um-
burðarlyndi og iðulega reyna þeir
að koma sakamönnum til aðstoðar
í krepþu þeirra."