Morgunblaðið - 24.06.1982, Side 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 24. JÚNÍ 1982
Lúðrasveit Reykjavíkur 60 ára
Tónlist
Jón Asgeirsson
Því er oft haldið fram að
lúðrasveit sé þýðingarmikil upp-
eldismiðstöð fyrir hornablásara
og það er rétt að vissu marki.
Ungum blásurum er gefið taeki-
færi til undirbúningsnáms en
ætli sá hinn sami að fullnuma
sig í blásaralistinni skilur leiðir
hans og lúðrasveitar mjög
snemma, mest vegna þess að
tónlistarverkefni lúðrasveitanna
eru svo afmörkuð. Þessi afmörk-
un viðfangsefna hefur á síðari
árum orðið einkar ljós og má
segja að lúðrasveitir standi orðið
með annan fótinn í tíma, sem er
að gleymast. Sá mótleikur að
halla sér að dægurtónlist sam-
tímans hefur aðeins orðið til að
skerpa þessi skil, því það er ekki
aðeins tónlistin, gerð hennar og
innihald, sem skilur hér á milli,
heldur og leikmátinn. Að heyra
heila lúðrasveit blása af öllum
kröftum er upplifun sem á litla
hliðstæðu með tónlist, miklu
fremur náttúruhamförum, enda
eru tóngæði við brotmörkin, allt
pípandi falskt og óhugsandi að
mönnum dugi annað til þessara
átaka en dugnaður og lungnaþol.
Þegar svo kemur að því að blása
þarf veikt, er tónninn rúinn öll-
um þéttleika og leikur næstum
allra verður hljómlaus og óviss í
tóntaki. Næstum ailt, sem er fal-
legt í hornablæstri, er horfið og
ef sveitin á öll að spila í einu, þá
er alveg sama hvaða styrkleika-
merki eru skrifuð, allir blása á
fullu, svo að þegar virkilega á að
blása sterkt, verða átökin svo
ferleg að allt ætlar um koll að
keyra. Lúðrasveit Reykjavíkur á
að baki 60 ára starf en það und-
arlega skeður að á afmælistón-
leikum sveitarinnar tekst svo til
að ekki eitt einasta lag sveitar-
innar tengist sögu hennar eða
tónmennt í landinu, nema í
gegnum útfærslu stjórnandans,
Ernest Majo, sem er afburða
vont tónskáld og rétt svona
þokkalegur og mjög takmarkað-
ur útsetjari. Það að halda upp á
afmæli lúðrasveitar með því
leika nær eingöngu tónlist í eigin
gerð lýsir hroka og yfirlæti, sem
því miður og oft ranglega, hefur
verið sagt einkennandi fyrir
Þjóðverja. Það verður að segjast
eins og er, að Lúðrasveit Reykja-
víkur hefur ekki haldið upp á af-
mæli sitt, heldur upp á heimsókn
Ernest Majo, með all sérstæðum
hætti.
Þjóðsögur Sigfúsar
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
íslenskar þjóðsögur og sagnir.
Safnað hefur og skráð Sigfús Sig-
fússon.
Ný útg. I. 488 bls. Óskar Halldórs-
son bjó til pr. Rvík, 1982.
Hafsteinn Guðmundsson í Þjóð-
sögu er langt kominn að gefa út
okkar mestu þjóðsagnasöfn. Safn
Jóns Arnasonar verður alltaf
númer eitt, að sjálfsögðu. Þar
næst koma söfn þeirra Ólafs Dav-
íðssonar og Sigfúsar Sigfússonar.
Nú er röðin komin að hinum síð-
astnefnda. Að safni hans útgefnu
verða öll stóru söfnin á markaði.
Svo þarf líka að vera. Þetta er
okkar klassík ásamt fornritunum.
Gaman væri að bera saman
verk þessara þriggja miklu safn-
ara. Ekki verður það gert hér.
Þess má þó geta að Jón Árnason
naut þess að vera fyrstur. Safnaði
hann ekki öllu sem til var og safna
þurfti? Að því víkur Sigfús í inn-
gangi: »Sögðu margir að Jón Árn-
ason mundi hafa náð öllu nýtilegu
er til væri af þess háttar fróðleik.
Þetta sýndist mér eigi rétt þótt
safn hans gripi yfir flestar teg-
undir. Ég varð snemma svo kunn-
ur því safni að ég heyrði fljótt ef
sögð var munnmælasaga, hvort
hún var í því eða ekki.«
Segist Sigfús hafa heyrt fjölda
sagna sem ekki voru í safni Jóns
og það varð honum meðal annars
hvati til söfnunarinnar.
Jón Árnason fæddist og ólst upp
á suð-vesturhorni landsins og átti
þar heima allan aldur sinn. Sigfús
Sigfússon var hins vegar fæddur
og uppalinn á Austurlandi og
safnaði einkum þar um slóðir. Og
þar sem hann skráði mest sjálfur
kom sér vel að hann þekkti af eig-
in sjón og raun allar aðstæður:
bæi, örnefni, landslag og leiðir.
Jón Árnason og Ólafur Davíðs-
son hlutu nokkra skólamenntun —
og mikla á mælikvarða 19. aldar
— en Sigfús Sigfússon var sjálf-
menntaður. Hann var lengi barna-
kennari í átthögunum og naut
nokkurs styrks til söfnunarinnar.
Aðstæður hans til að sinna hugð-
arefni sínu munu því hafa verið
nokkuð góðar miðað við það sem
þá gekk og gerðist. En »Sigfús átti
því óláni að fagna að lifa sín beztu
ár á raunsæisöld og efnishyggju,«
eins og Stefán Einarsson orðar
það svo eftirminnilega í sinni
austfirsku bókmenntasögu. Ekki
veit ég hvort það hindraði Sigfús á
einhvern hátt í söfnunarstarfinu.
En sjálfur víkur hann að þessu í
inngangi og má þar skilja að sög-
urnar gjaldi hinnar nýju stefnu:
»En þegar skynsemistrú og efn-
ishyggja settust hér að fóru marg-
ir að lítilsvirða þessi fræði. Köll-
uðu þeir þau vitleysu og minnkun
Á annan hátt
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Ilanski rithöfundurinn Knud
llolten (f. 1945) er einkum þekktur
fyrir skáldsögur sínar: Den ualmind-
elige Kat (1966), SUMA-X (1969),
Med hjertet i livet (1972), Englen
med det langsomme smil (1975) og
Feberfrihed (1977). Auk þessara
bóka hefur Knud Holten sent frá sér
fjölda barnabóka, smásögur og einn
Ijóðaflokk.
Skáldsögur Knuds Holtens eru
fantasíur. Þær gerast flestar í
kunnuglegu umhverfi evrópskra
stórborga, en atburðarásin er síð-
ur en svo hversdagsleg. Hann á
það jafnvel til að vera reyfara-
legur í frásögn sinni af glæsi-
mönnum og konum, listamönnum,
afbrotamönnum og hórum. Skáld-
sögurnar eru fjarri allri samfé-
lagsskoðun eins og tíðkast hefur
lengi í Danmörku. Knud Holten
hefur farið sínar eigin leiðir.
Hann hefur fengið viðurkenningu
dómbærra manna fyrir verk sín,
en ýmiss konar ádeilu- og játn-
ingafólk hefur verið meira áber-
andi en hann í bókmenntaumræðu
í Danmörku.
Nú hefur Knud Holten snúið sér
að ljóðagerð. Með stuttu millibili
hafa komið út eftir hann tvær
Ijóðabækur: Skibsdreng (útg.
Vindrose 1981) og Hemmelige
Digte (útg. Vindrose 1982).
I eftirmála segist Knud Holten
hafa verið léttapiltur stýrimanns
fyrir tuttugu árum. Hann segist
hafa ímyndað sér að hann væri í
efnisleit í erlendum höfnum, en
komist síðan að því að sú saga sem
vert er að segja gerðist um borð í
skipinu. Allir í áhöfninni voru
kafli út af fyrir sig, kjörin við-
fangsefni framhaldssöguhöfund-
ar.
Kannski lýsir síðasta ljóð bók-
arinnar þessu betur:
Ad vera létlapiltur á skipi:
þaó gildir
að lifa af
til þess mó geU einhvern tíma
sajft:
l»að var ævintýri líkast!
Skibsdreng kemur á óvart. Með
bókinni má segja að Knud Holten
haldi til móts við skáld sem í
opinskáum raunsæisstíl hafa lýst
eigin reynslu (til dæmis Lean
Nielsen), en mörg þessara ljóða
minntu mig á (þótt undarlegt
megi heita) Þorpsljóð Jóns úr Vör
þar sem hermir frá sjómannsævi.
Hér eru næmlega dregnar myndir
af skipsfélögum í blíðu og stríðu,
hugrenningum vaknandi unglings,
ljóðformið einfalt og á mörkum
frásagnar og ljóðs.
Einkunnarorð bókarinnar eru
sótt til Nat King Cole: If you can’t
smile and say yes, please don’t cry
and say no!
í Hemmelige Digte eru ljóð sem
er ætlað að opinbera leyndarmál,
ljóð um ástir og ferðir til fram-
andi landa. Upphafsljóðið vitnar
um þroska ljóðskáldsins Knuds
Holtens:
Sinfóníuhljómsveit ís-
lands og Boris Christoff
Tónlist
Jón Þórarinsson
Knud Holten.
opna augun:
sé ekkert
loka þeim:
ekkert
horfi í sólina
augun brenna upp
opna ekki
loka ekki:
sé
allt
á annan hátt
en eins og þaó er
Ljóðin í Hemmelige Digte eru
auðlesin, stökkva upp í fangið á
manni eins og það sem er kær-
komið og kunnuglegt. Þau eru að
mínu viti nýr áfangi í skáldskap
Knuds Holtens. En vonandi snýr
hann ekki baki við fantasíunni,
hinu undursamlega og oft mis-
kunnarlausa í lífinu. Það er þörf
fyrir hugarflugið, ekki síst í
dönskum bókmenntum þar sem
kerfisbundið raunsæi hefur stund-
um ógnað frjálsum leik ímyndun-
arinnar.
Sinfóníuhljómsveit íslands og
Boris Christoff á tónleikum í
Laugardalshöll sunnudaginn
20. júní
Söngsveitin Fílharmonía að-
stoðaði.
Stjórnandi Gilbert Levine.
Efnisskrá:
W.A. Mozart: Forleikur og
aría úr óperunni Don Gio-
vanni.
G. Verdi: Forleikur að óper-
unni Valdi örlaganna og aríur
úr óperunum Macbeth og Don
Carlos.
M. Glinka: Atriði úr óperunni
Líf fyrir keisarann.
P.I. Tsjaikovsky: Rómeó og
Júlía.
M. Mússorgsky: Dauði Boris úr
óperunni Boris Godunov.
Boris Christoff er eflaust
einn ágætasti bassasöngvari
þessarar aldar. Hann hefur
lengi skipað slíkan heiðurs-
sess. Mér finnst ég muna
glöggt, er ég heyrði hann fyrir
meira en þrjátíu árum.
Kannski var röddin þá
þróttmeiri og glæstari, og
væri raunar ekki í frásögur
færandi, þótt raddljóminn
væri eitthvað farinn að fölna
hjá söngvara á sjötugsaldri.
En slíkur samanburður yfir
áratuga bil er viðsjárverður,
og þótt réttur væri, skiptir það
ekki teljandi máli. Hvað sem
því líður kom hann fram á
þessum tónleikum sem sannur
stórsöngvari. Söngur hans var
algerlega tilgerðarlaus, en tig-
inmannlegur og hrífandi, og
naut sín best í atriðunum úr
rússnesku óperunum á síðari
hluta efnisskrárinnar. Það má
með sanni segja, að hann
„átti“ þessa tónleika.
En þeir ollu vonbrigðum að
ýmsu öðru leyti. Að slepptri
aríu Leporellos í upphafi tón-
leikanna var efnisskráin ákaf-
lega alvarleg, og hún var löng
og mikil, óþarflega þung,
hæggeng og „dökk“ á svip. Að
nokkru stafaði þetta af því að
aðalpersónan á sviðinu var
dramatískur bassasöngvari,
og viðfangsefni þeirra bera
einatt þetta yfirbragð. En því
meiri þörf hefði verið fyrir
eitthvert mótvægi í verkefna-
vali hljómsveitarinnar, þegar
hún lék ein. Segja má að
óperuforleikirnir hafi sómt sér
bærilega í þessu samhengi, en
London Sinfonietta
Tónlist
Jón Þórarinsson
London Sinfonietta
Tónleikar í Gamla biói róstudag-
inn 18. júní.
Efnisskrá:
Jonathan Lloyd: Little Sweet, þrír
dansar.
Joh. Seb. Bach: Brandenborgar-
koknsert nr. 5.
Igor Stravinsky: Þrjú „verk“ (þrír
þættir) fyrir strengjakvartett.
György Ligeti: Tíu „verk“ (þættir)
fyrir blásarakvintett.
Benjamin Britten: Sinfóníetta, op.
1.
Þess er eiginlega fyrst að geta
um þessa tónleika, að þrátt fyrir
nafnið og kynningu bæði í blöð-
um og efnisskrá er The London
Sinfonietta ekki hljómsveit, ekki
einu sinni kammerhljómsveit,
heldur hópur einleikara, ellefu
talsins, nánar tiltekið strengja-
kvintett, blásarakvintett og
semballeikari. Því miður er sá
háttur hafður á í efnisskránni,
að nöfn listamannanna eru þar
prentuð í starfrófsröð, en ekki
getið um hljóðfæri þeirra, svo að
hér eru ekki tök á að nafngreina
t.d. ágætan flautuleikara, frá-
bæran klarínettista og raunar
fleiri, sem ástæða hefði verið til
að þakka sérstaklega. Þetta er
klaufalegt.
Eitt áhrifamesta einkenni
fimmta Brandenborgarkonserts-
ins, eins og hann er venjulega
fluttur, eru andstæðurnar milli
einleikshljóðfæranna, flautu og
fiðlu (og sembals), annars vegarr
og strengjasveitar hins vegar.
Þegar strengjasveit er engin og
„ripieno“-raddirnar eru leiknar
af einleikurum eins og hér var,
tapast þessi áhrif, og verkið
verður varla nema eins og svipur
hjá sjón, þó að vel sé leikið. Ann-
ar þátturinn, sem fluttur er af
einleikurum einum, var hér mjög
fallegur.
í Sinfóníettunni eftir Britten
vantaði líka illa strengjasveit til
að vega á móti blásurunum. Það
var því í hinum réttnefndu
kammerverkum, sem snarpur,
nákvæmur og þokkafullur leik-
stíll þessara listamanna naut sín
bezt. .
„Heimsfrumflutningur" á
verki Jonathans Lloyds má lík-
lega teljast tíðindum sæta hér,
en dregur varla annars mikinn
slóða á eftir sér. Hinsvegar var
mjög gaman að kynnast verki
Stravinskys, sem samið er ári
síðar en „Vorblót" og minnir
stundum á það, þótt smátt sé í
sniðum, svo og hinum tíu „mini-
atúrum" Ligetis, þar sem mögu-
leikar blásturshljóðfæranna eru
nýttir til hlítar með skemmti-
lega áhrifamiklum og fjölbreyti-
legum hætti.