Morgunblaðið - 04.07.1982, Qupperneq 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. JÚLÍ 1982
Kemur færandi hendi með tónlist
úr dýrmætu gömlu plötusafni sínu
Viðtal við sr. Gunnar Segaard
Sr. (jlunnar S»j»aard, sóknarprostur í Skarum í Ilanmörku,
er kominn til Islands færandi hendi. Ekki til aó borta okkur
faj'nartarbortskapinn, heldur tónlist. Sú tónlist mun berast
j»ej»n um útvarpirt, flutt af gömlum hljómplötum úr hinu
einstærta 8.000 plötu safni hans, sem í eru marjjar dýrmætar
oj; ófáanlej»r 78 snúninj»a plötur. — I»að er ekki fjöldinn sem
máli skiptir, saj»rti (iunnar Sojjaard í virttali virt Morgunblað-
irt, heldur gærti safnsins, og þær gömlu upptökur sem ekki eru
lengur finnanlegar. Ilann kvartst hafa reynt art velja í þættina
sína fjóra í Kíkisútvarpinu plötur, sem hann teldi ólíklegt art
væru til hér á landi erta í safni útvarpsins. Hann hafði verirt
art j'anj'a Irá fjórum 45 mínútna þáttum í Kíkisútvarpinu,
þegar virt hittum hann art máli. Kn frænka hans hefur þýtt
skýringar hans með á íslensku.
Sr. Gunnar Segaard á líka ann-
að erindi til íslands. Hann er héð-
an ættaður. Móðir hans var Anna
Dagmar Sveinsdóttir, fædd á Ak-
ureyri 1902 og fór tvítug aö aldri
til Danmerkur, þar sem hún bjó í
Sejs í nánd við Silkibor^í til 1975.
Hugðist Gunnar fara norður til
Akureyrar á æskustöðvar móður
sinnar nu í vikunni, en veit ekki
hvort þar er enn eitthvað af ætt-
ingjum hans. Sjálfur býr hann nú
hjá ættintíjum í Reykjavík, í
Stóratíerði 31.
Flutti tónleika og
sótti sér konu
Faðir hans Niels Sojíaard, sem
var píanóleikari og tónlistarkenn-
ari, kom til Islands á árunum
1921—23 o(í hélt þá m.a. tónleika
með fiðluleikaranum Henry
Baunviji. Hafði Gunnar meðferðis
tónleikaskrána frá þessum kon-
sert í Bárunni laupardainn 19.
febrúar, þar sem Henry Baunvig
lék á fiðlu og Niels Sogaard á pí-
anó m.a. vorsónötu Beethovens
.En Niels Sogaard kom lék hér
oftar og lék á þeim árum. Hann
var t.d. undirleikari Sigurðar S.
Skagfields og Eggerts Stefánsonar
á söngskemmtunum þeirra, lék tvo
konserta í Vestmannaeyjum með
Theodór Arnasyni og lék á
kammermúsikkvöldum í Nýja bíói
haustið 1922 og í febrúar það ár,
þar sem þeir Þórarinn Guð-
mundsson og Theodór Arnason
léku á fiðlur, Otto Bötcher á víolu,
Þórhallur Arnason á sello og Niels
Sogaard á píanó verk eftir Mozart,
Haydn og Beethoven, Brahms og
Sveinbjörn Sveinbjörnson.
Niels Sogaard hefur ekki farið
erindisleysu til Islands á þessum
árum, því Anna Dagmar Sveins-
dóttir heldur með hohum til Dan-
merkur 1922. Og það var mikið um
tónlistarflutning á heimili þeirra
Nielsar og Önnu á æskuárum
Gunnars. — Ég fékk tónlistina í
vöggugjöf, segir Gunnar. Þurfti
ekki að hafa fyrir því að kynnast
sjálfur Chopin eða Beethoven. Við
hlustuðum á sónötur Beethovens,
etýður Chopins og hina stóru
konserta Tchaikowskys og Schu-
manns. Það voru stundum haldin
músikkvöld á heimilinu og börnin
heyrðu tónlistina upp í svefnher-
bergið, þegar þau voru að sofna.
Það var tónlistarfélag í Silkiborg
og margir þekktir tónlistarmenn
voru þar á ferð.
Gunnar Sogaard segir að það
hafi eiginlega verið móðir hans,
sem hvatti hann til að lesa guð-
fræði og gerast prestur. Henni
fannst engin framtíð fyrir ungan
mann á tónlistarbrautinni. Fyrir
stríð hafði faðir hans lofað honum
ferð til Islands, ef hann tæki stúd-
entspróf, sem hann gerði. En þá
var komin heimsstyrjöld. Og eftir
stríð var maður bara fátækur
stúdent, segir hann. Það var ekki
eins og nú, þegar stúdentar hafa
fé til alls. Ég vann fyrir mér á
námsárunum með því að vera
burðarmaður á járnbrautarstöð,
og það dugði til þess að ég þurfti
ekki að taka lán og kom út úr
námi skuldlaus.
— En samt varstu byrjaður að
kaupa grammofónplötur. Manstu
þegar þú eignaðist fyrstu plötuna?
Gömlu shell-lakk-
plöturnar hurfu
— Já, 1940. Það var Ungversk
rapsodía eftir Franz List leikin af
Alexander Breilowski. Þá var ég
glaður. Það var ekki auðvelt fyrir
skóladreng að komast yfir 5 krón-
ur fyrir grammofónplötu. Og ég
hikaði ekki við að velja. Hafði
heyrt píanistann Breilowski, fór
að leita að því hvað hann hefði
leikið fleira og fór svo að safna
plötum með honum. Og síðan fór
maður að velta fyrir sér, hvort
aðrir píanóleikarar hefðu ekki
leikið þessa rapsodíu og þá hvern-
ig. Þá fór ég að leita að því. Og
þannig byrjaði safnið að vinda
upp á sig. Pabbi var píanóleikari,
svo að áhuginn beindist eðlilega
að píanóleikurum, en það var ekki
létt fyrir námsmann að eignast
plötur fyrir 40 árum. Maður skoð-
aði í búðarglugga hljóðfæraversl-
ananna. Ég man þar eftir fimm
platna albúmi með Silungskvint-
ett Schuberts, sem píanistinn Max
Pauer og Leipziger Gewandt-
haus-kvartettinn léku. En 25
krónur, það var ekki einu sinni
hægt að láta sér til hugar koma að
eignast hann. Svo hvarf það úr
glugganum og sást aldrei meir.
Sr. Gunnar Ssgaard
Það versta var, að eftir stríð hurfu
brátt gömlu svokölluðu fyrir-
stríðsupptökurnar og margar
þeirra komu aldrei aftur á mark-
aðinn. En mestu erfiðleikarnir
urðu eftir 1950, þegar long play-
ing-plöturnar komu fram með al-
veg nýjar upptökur og nýja lista-
menn, og brátt voru gömlu 78
snúninga shell-lakk-plöturnar al-
veg horfnar. Ég held að mér sé
óhætt að segja, að söfnun mín á
gömlum 78 snúninga plötum hefur
verið á við stórt hindrunarhlaup.
Nú, þetta söfnunaræði greip um
sig, eftir að maður var einu sinni
byrjaður, og það fundust leiðir til
að fá það sem vantaði. Ég komst í
samband við safnara erlendis, og
gat skipst á plötum. Ég er með
sambönd i Englandi, Þýskalandi,
Tékkóslóvakíu, Japan, Ástralíu og
Bandaríkjunum og á því plötur
þaðan, sem aldrei hafa verið til í
Danmörku. Þannig hefur mér tek-
ist að eignast mikið af sjaldgæfum
eintökum, sem ekki finnast leng-
ur. Fyrst og fremst píanóleik og
kammermúsik, og raunar öðrum
tegundum af tónlist fyrir hljóð-
færi, en ekki svo mikið af söng og
óperutónlist.
— Svo við getum átt von á að
heyra í íslenska útvarpinu upptök-
ur sem hér hafa aldrei heyrst áð-
ur. Viltu nefna mér eitthvað af
því, sem þú verður með.
Ný plata með
Telmányi og Hubay
— Ég segi til dæmis frá ung-
verska fiðluleikaranum Emil
Telmányi, sem var tengdasonur
Carls Nielsen og nemandi Jenö
Hubays. Þessi góði vinur minn er
90 ára á þessu ári. í tilefni þess
höfum við gefið út plötu með upp-
tökum á leik bæði Emils Telmán-
yis, sem íslendingar þekkja frá
mörgum tónleikum þegar hann lék
hér, og leik Jenös Hubays, sem á
sínum fima lék með Lizst. His
Master’s Voice tók upp örfá verk á
plötur með leik Hubays fyrir 50
árum og þetta er í fyrsta skipti
sem nokkur af hinum mjög sjald-
gæfu plötum Hubays er flutt yfir
á long playing-plötu. Það er í
rauninni dapurlegt hve fáar upp-
tökur eru til með þessum stór-
kostlega mannir sem hafði svo
mikil áhrif á marga fræga tón-
listarmenn. Emil Telmányi, nem-
andi hans, lék inn á margar
grammofónplötur með hljómsveit-
um og með Annette Telmányi,
konu sinni, sem var sellóleikari og
Telmányi-kvintettinum. Hann er
þrátt fyrir háan aldur enn í fullu
fjöri við kennslu, stjórnun og út-
setningar og á þessari nýju plötu
eru í fyrsta skipti flutt af 78 snún-
inga plötum lítt heyrð verk með
leik hans.
Gunnar Sogaard dregur upp úr
pússi sínu enn einn bunkann af
skrám, frá Islandi, sem sýna að
þeir eru ófáir hljómleikarnir, sem
Emil Telmányi efndi til á Islandi,
bæði fyrir stríð og eftir stríð, þeir
fyrstu voru í Nýja bíói haustið
1925. Þá hefur hann á hálfum
mánuði flutt Reykvíkingum á 7
hljómleikum stærstu verk klass-
ískrar tónlistar með nýrri
tónleikaskrá í hvert sinn, þar á
meðal eina kirkjutónleika með
Páli Isólfssyni í Dómkirkjunni.
Aftur hefur Emil Telmányi komið
haustið 1939 og flutt kirkjuverk
með Páli í Dómkirkjunni, um leið
og hann leikur með Anette konu
sinni og Hljómsveit Reykjavíkur
fiðlukonserta fyrir Tónlistarfélag-
ið. Og fljótlega eftir stríðið, þegar
leiðir opnast, koma þau hjónin
enn og hann efnir til þrennra
fiðlutónleika fyrir Tónlistarfélag-
Koncerten i Bárunni
Lördag d. 19. Februar 1921
af
Henrý Baunvig (Violin)
Niels Sögaard (Piano)
L. van Beethoven: Sonate V
(Frúhlíngs Sonate)
a. Allegro
b. Adagio
c. Scherzo
d. Rondo
(Baunvig og Sögaard)
V. Brodersen: Impromptu
(Op. 2. No 3)
B. Godard: Hymne
Rameau: Gavotte
Mozart: Tysk Dans
A. Dvórák: Allegro
(N. Sögaard)
(Baunvig og Sögaard)

Faðir Gunnars, Niels Segaard, lék hér i mörgum
tónleikum á árunum 1921—22, m.a. þessum, með
Henry Baunvig.
Kiðluleikarinn frægi Emil Telmányi kom hingað
bæði fyrir og eftir stríð og lék fyrir Keykvíkinga á
mörgum tónleikum, m.a. á þessum Bach-hljómleik-
um í Dómkirkjunni með Pili ísólfssyni 1925. Hann
er níræður í ár og af því tilefni er gefin út ný
hljómplata með gömlum upptökum hans og læriröð-
ur hans Jenö Hubays, tekin úr safni Gunnars
Sogaard.
ið, þar af eina æskulýðstónleika.
Og muna margir íslenskir tónlist-
arunnendur eflaust vel eftir því.
Við veitum því athygli að á alb-
úminu er m.a. nefndur píanóleik-
arinn frægi, Ignaz Friedmann,
sem Telmányi lék með í Stokk-
hólmi 1912 og sem fékk hann þá
með sér til Kaupmannahafnar.
Það verður til þess að Gunnar
Sogaard segir kíminn sögu af pí-
anistanum, sem e.t.v. gefur hug-
mynd um frásagnarlist hans. En
hún nýtur sín ekki nema á frum-
málinu og við látum hana fljóta
með. Ignaz Friedmann flúði til
Ástralíu á stríðsárunum, og þegar
hann kom þangað 1940 fór fram
eftirfarandi samtal:
„What’s yer nime?“
„My name is Ignaz Friedmann"
„W h a t?“
„Ignaz Friedmann"
„Howdjer spell it“
„I write it for you“
„Whats yer occupation?"
„I am a pianist"
„A what?“
„I play the piano"
„Yermeantersay you pl’y the
pianner for a living?"
„Yes“
„And where jer pl’y the piann-
er?“
„London, Berlin, Paris, Wienna,
Copenhagen etc.“
(Thinking pause)
„Who’s yer boss?“
45 þættir í danska
útvarpinu
Þetta leiðir talið að því, að
Gunnar Sogaard hefur síðan 1975
flutt 45 útvarpsþætti, þar sem
hann leikur plötur úr safni sínu og
segir frá á milli, og hafa þeir 19
sinnum verið endurfluttir. — En
ég á samt nóg efni eftir í ótal fleiri
þætti, segir hann. Söfnun tekur
heldur aldrei enda, alltaf bætist
við. Ég er til dæmis í sambandi við
bandaríska fyrirtækið Inter-
national Piano Archives í New
York og skiptist á plötum við þá.
Þeir fá efni af mínum plötum til
að flytja yfir á long playing-
plötur, og ég fæ allt sem þeir gefa
út. Einnig hefur tónlistarskólinn í
Canberra í Ástralíu fengið upp-
tökur frá mér til kennslu. Þótt
dýrt sé að safna gömlum plötum,
þá fær maður svolítið upp í kostn-
aðinn með útvarpsþáttum, útgáfu
og skiptum.
— Þetta er ákaflega skemmti-
legt, heldur hann áfram. Eigi
maður plötusafn, kynnist maður
bæði tónlistarfólki, plötusöfnur-
um og öðrum. Yfirleitt er fólk
ákaflega jákvætt í garð klassiskr-
ar tónlistarsöfnunar. Maður finn-
ur velviljann og ánægjuna sem
fólk hefur af því að ræða um þetta
efni, svo loftið er blátt áfram gló-
andi af skilningsríkri góðvild.
Margir eiga auðvelt með að ræða
viðhorf sín til tónlistar við plötu-
safnara. Þá er manni gjarnan í
upphafi sagt hve gaman viðmæl-
andinn hafi af klassískri tónlist,
en hann hafi nú enga þekkingu á
henni. Og svo koma þessar hefð-
bundnu yfirlýsingar um að Chopin
sé indæll, Mozart dásamlegur,
Schubert stórkostlegur o.s.frv.
Sem er vitanlega allt laukrétt, það
er að segja ef litið er á tónlist sem
nokkrus konar afþreyingu á borð
við íþróttir eða stjórnmál. En þar
sem tónlistin er ósvikin list, er
hún allt annað en afþreying. Þá er
hún upplifun, og erfitt — ef ekki
ógerlegt — að finna samlíkingar
til að lýsa munnlega eða á prenti
þessu óljósa hugtaki: list. Árum
saman hefi ég fengið að deila upp-
lifun tónlistarinnar og áráttu
safnarans með tónlistarunnend-
um, bæði músikvinum og söfnur-
um. Það segði íslendingum sjálf-
sagt ekki mikið þótt ég færi að
télja upp nöfn.
Við látum því staðar numið í
viðtalinu, og hlökkum bara til að
heyra þættina sem sr. Gunnar
Sogaard hefur útbúið með plötum
úr sínu dýrmæta safni fyrir ís-
lenska útvarpshlustendur, en
áformað er að hefja þá um 22. júlí
°g flytja næstu þrjá með viku
millibili.
E.Pá.