Morgunblaðið - 24.11.1982, Blaðsíða 1

Miðvikudagur 24. nóvember. Bls. 49-80
Um þessar mundir kemur út
bók um Ragnar Jónsson bóka-
útgefanda í Smára og fjallar
hún um líf hans og störf. í bók-
inni eru samtöl við þjóðkunna
menn, allt nána samstarfs-
menn Ragnars og vini, og
skrifar Ingólfur Margeirsson
samtölin. í bókinni er fjöldi
litljósmynda, m.a. af 48 lista-
verkum úr gjöf Ragnars til
Alþýðusambands Islands. Mbl.
birtir hér í tilefni af útgáfu
bókarinnar brot úr samtalinu
við Halldór Laxness, með leyfi
höfundar og útgefanda. Útgef-
andi er Lögberg og Listasafn
ASI.
Þann 7. febrúar 1954 þeg-
ar Ragnar Jónsson varð
fimmtugur gáfu nokkr-
ir vinir hans út bók
honum til heiðurs og
nefndu „Afmæliskveðju". í þá bók
ritaði Halldór Laxness greinina
„Hljóðpípa og kæfubelgur" og
komst þar meðal annars svo að
orði um Ragnar:
„Eg hef stundum verið að hugsa
um hvort hin laungu og nánu
kynni hans af Erlendi Guð-
mundssyni í Unuhúsi muni ekki
hafa átt sinn þátt í þessari afstöðu
hans gagnvart lífi og listum."
Þegar ég sit í vinnustofu skálds-
ins í Gljúfrasteini rifja ég upp
þessa málsgrein og spyr Halldór
Ragnar Jónason og Halldór Laxness. Myndin er tekin 1965.
Samtal
Ingólfs Margeirssonar
við Halldór Laxness
U ADD T
MANNLEGU
FÉLAGI
Laxness nánar um sannleiksgildi
hennar.
Hann situr þögull og hugsi
nokkra hríð.
— Jú, segir hann loks, ég geri
ráð fyrir því að Erlendur hafi haft
meiri áhrif á Ragnar en flestir
menn. Gáfur Erlends, þekking
hans og ljúfmennska, settu djúp
spor i vitund vina hans. Ólíkustu
menn sem komust i tæri við Er-
lend snerust á hans band og féll-
ust á rökfærslur hans.
Þótt mikið hafi verið látið af
gáfum íslendinga og skáldskap, þá
ríkti á þessum tíma í landinu
þröngsýnisómenning meiri en
menn hafa áttað sig á. Hugar-
ástandið var fastbundið við frum-
stæðar afturúrstefnur og ósiði;
hér ríktu steingeldar hugmyndir
um bókmenntir og listir, ekki síst
myndlist.-
Erlendur átti góðan kunningja-
hóp í öllum stéttum þjóðfétagsins.
Hann hafði allt frá bernskuárum
verið að mennta sig upp á eigin
býti og gat því einlægt talað út frá
þekkingu og óvæntum rökum þeg-
ar hann lenti í orðasennu við
menn. Umræðuháttur hans var
slíkur að hann breytti sjónarmið-
um manna án þess þeir vissu.
Þegar Ragnar bættist í kunn-
ingjahóp Erlends í upphafi þriðja
áratugarins var hann ákaflega
fjörugur og hugsjónaríkur maður.
Hins vegar kynni hann að hafa
farið varhluta af ýmissi fræðilegri
þekkingu af því tagi sem Erlendur
hafði aflað sér. Menntun Erlends
og gáfur voru ekki einungis fólgn-
ar í skilningi hans á listum pg
bókmenntum í heimspekilegri
Ragnar Jónsson og Björg EHingaen, kona hana, ásamt Hannibal Valdimarssyni
vígslu sýningarsalar Listasafns ASÍ 7. febrúar 1980.
vid
merkingu, heldur hafði hann
sagnaranda sem vísaði honum á
falin eða gleymd snilldarverk
meistara.
Ragnar fór ekki varhluta af
þessari akademíu frekar en aðrir í
þeim hópi er sat kringum kaffi-
borð Erlends í Unuhúsi. Sumir
komu þangað sem fákunnandi
grænjaxlar, jafnvel mennta-
fjandsamlegir í hugsun, en fóru
þaðan sem hugsjónamenn og list-
elskandi þjóðfélagsþegnar. Jafn-
vel drykkjumenn urðu algáðir þar
í húsum.
Ragnar er einn þeirra manna
sem frá upphafi þráðu að láta gott
af sér leiða. Hann var ákaflega
hrifnæmur og hlustandi gestur í
Unuhúsi. Ég þekki ekki uppruna
eða fortíð Ragnars til hlítar, en
hann er af orðlögðu myndar- og
gæðafólki kominn austan af Eyr-
arbakka. Jarðvegurinn var því
undirbúinn hjá Ragnari að taka á
móti visku og þekkingu af viðræð-
um við Erlend.
Það er einnig vert að huga að
því að Ragnar bætist í Unuhúss-
hópinn vel undirbúinn, ekki aðeins
úr föðurhúsum, heldur hafði hann
gert sér far um að kynna sér
manngöfgandi kenningar á fyrstu
árum sínum í Reykjavík. Hann
hafði numið guðspekiþeoríur hjá
ýmsu öndvegisfólki; til að mynda
hjá þeim menningarhópi sem
saman kom hjá frú Guðrúnu Erl-
ings, ekkju Þorsteins skálds Erl-
ingssonar. Þar var m.a. séra Jakob
Kristinsson heimagangur, for-
maður Guðspekifélagsins. Þetta
var fólk sem hlýddi á tónlist og
ræddi andlegar kenningar og
heimspekilegar stefnur, en þó
sérstaklega austræna speki, bæði
aldna og nýja. Þessi umræða mið-
aði að því að gera menn ljúfa og
milda í skoðunum.
— Þið Ragnar hittust fyrst hjá
frú Guðrúnu Erlings?
— Já, það mun vera rétt. Við
vorum þá báðir ungir menn; það
fólk sem kom til frú Guðrúnar var
allt eldra en við. Milli frú Guðrún-
ar, Erlings og Erlends lágu öng\’ar
leiðir. Við tveir komum sitt úr
hvorri áttinni; Ragnar austan af
Eyrarbakka, eins og fyrr sagði, og
hafði stundað verslunarnám í
Reykjavík.
Þetta mun hafa verið haustið
1924. Ragnar var þá tvítugur; ég
var tuttugu og tveggja. Við Ragn-