Morgunblaðið - 24.11.1982, Page 20

68
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 24. NÓVEMBER 1982
Coaster-skipin norsku og
þróun strandferða hérlendis
eftir Gudjón F. Teitsson
Flestir kannast við það, að einu
ári eftir að nýr forstjóri tók við
starfi í Skipaútgerð ríkisins, 1.
nóv. 1976, lýsti hann yfir, að nú-
verandi strandferðaskip, Hekla og
Esja, þá 5—6 ára gömul, væru úr-
elt og lítt nothæf, og lagði því for-
stjórinn með samráði við stjórn-
arnefnd útgerðarinnar tillögu til
Alþingis um smíði 3ja strand-
ferðaskipa samkvæmt fyrirmynd í
6 svonefndum Coaster-skipum í
smíðum í Noregi. Var talið, að skip
samkvæmt hinni norsku fyrirmynd
gætu auðveldlega borið sig fjár-
hagslega i strandferðum hér, að
meðtöldum fjárfestingarkostnaði, án
meðgjafar úr ríkissjóði.
Coaster-skipin norsku reyndust
samt gölluð, er þau komu á flot í
ársbyrjun 1978, og ákváðu eigend-
ur að bæta skipin með lengingu
um 17 metra hvert. Var endurbót
á öllum skipunum lokið snemma
árs 1979, og bjuggust nú eigendur
við að þau myndu skila góðum og
tilætluðum árangri í samkeppni á
flutningamarkaði.
Fékk forstjóri Skipaútgerðarinnar
á árinu 1979 tækifæri til að leigja
eitt af nefndum Coaster-skipum til
að sýna hæfni skipsins og að spá
hans sjálfs um rekstur í strandferð-
um hér við land fengi staðizt. En
árangurinn varð sá á árinu 1980,
eina heila árinu, sem Coaster-skipið
var leigt, að þótt leigan, 360,57 millj.
kr. fyrir skipið með 6 manna áhöfn,
vátryggingu skips og áhafnar ásamt
viðhaldi og væntanlega vöxtum af
höfuðstól og fyrningu, hefði verið al-
gerlega gefin, var samt 216,15 miilj.
kr. rekstrarhalli að meðtalinni þátt-
töku í skrifstofukostnaði og vöru-
afgreiðslu eða nærri 60% umfram
nefnda leiguupphæð.
Rekstrarafkoma Coaster-
skipanna á heimaslóðum
Nú verður að álíta, að eigendur
hinna 6 Coaster-skipa hafi ekki
tapað á því skipinu, sem leigt var
hingað, en hvað sem því leið var
slík útkoma á skipunum í heild, að
eigendafélagið var orðið gersam-
lega gjaldþrota um áramót
1980/81 og búið að missa yfirráð á
öllum skipunum.
Hinn fjárhagslegi ófarnaður var
aðallega kenndur of mikilli fjár-
festingu, og var þó sagt, að hvert
skip með endurbótum, þar með 17
metra lengingu, hefði ekki kostað
nema 14 millj. norskra kr.
4 Coaster-skipanna voru svo
keypt af jafnmörgum hlutafélög-
um í Norður-Noregi seint á fyrra
ári, 1981, fyrir að meðaltali 8,9
millj. norskra kr. og gerð út frá
Narvik undir sameiginlegri út-
gerðarstjórn, en eftir eins árs
rekstur bárust í sl. október fréttir
af því, að hinir nýju eigendur
væru búnir að tapa á bilinu 3—3,4
millj. norskra kr. á hverju skipi
eða samtals 12,8 millj. norskra kr.
Gæti þó tapið talizt meira, því að
eigendurnir ráðgerðu að selja skip
til að greiða tapið, en byggjust
ekki við að fá nema 6 millj.
norskra kr. fyrir eitt skip, og
myndi því þurfa rúmlega andvirði
2ja skipa af 4 til að greiða tap hins
fyrsta árs.
Hönnunarfálmið
Við upphaf áðurnefndra til-
lagna um skipasmíðar, virtist
forstj. Skipaútgerðarinnar gera
ráð fyrir að láta hið norska firma,
sem hannaði Coaster-skipin, einn-
ig hanna skipin 3 fyrir íslendinga.
Var Alþingi í þessu sambandi til-
kynnt, að fyrstu teikningar hefðu
þegar borizt frá hinu norska
firma. En þegar gallar Coaster-
skipanna komu í ljós, varð hik á
nefndri meðferð málsins.
Tilkynnti forstj. Skipaútgerðar-
innar í viðtali við Tímann um
haustið 1978, að hann þyrfti 30
millj. kr. til hönnunar. En þótt
óvenjulegt sé að Alþingi afgreiði
hærri fjárveitingar en forstöðu-
menn stofnana segjast þurfa, þá
gerðist það þó í umræddu tilviki.
— Gaukað var inn á fjárlög fyrir
1979 heimild fyrir ríkisstjórnina
til lántöku upp á 50 millj. kr.
(gamalla) til greiðslu kostnaðar
við undirbúning að smíði strand-
ferðaskipa.
Voru nú ýmsir hlaupamenn
fengnir í hönnunarmálið og hófust
miklar utanferðir og fundahöld í
um það bil 2 ár, svo kunnugum
þótti furðu sæta. En loks var
smíðalýsing barin saman til út-
boðs, sem Innkaupastofnun ríkis-
ins var falið að sjá um.
Hóflaus hönnunarkostnaður
en fá smíðatilboð
Með tilliti til þverrandi verk-
efna í skipasmíðum á heimsmark-
aði, var furðulegt hversu fá smíða-
tilboð bárust. I raun og veru að-
eins 4 tilboð gild; eitt frá Kóreu,
eitt frá Finnlandi og tvö frá Bret-
landi, en eitt (hið þriðja) frá Bret-
semdir við smíðalýsinguna, og
samdist um breikkun skipsins frá
12 I 13 m til bætts stöðugleika,
skutbrú var stytt úr 16 m í 10 m,
fallið frá möguleika til 40 gráðu
sveigju skutbrúarinnar, dregið úr
þunga skutdyrabúnaðar o.fl.
Breyting skutbrúar og skut-
dyrabúnaðar hefir væntanlega
gefið verðlækkun frá upphaflegu
tiiboði langt umfram aukinn
kostnað af breikkun skipsins, sem
varla hefir reiknazt svo teljandi
væri umfram beinlínis aukinn
þunga stálefnis. — En við nefnda
breytingu á bol skipsins sýnist lík-
legt, að dýrir þættir í upphaflegri
hönnun hafi orðið lítils virði, svo
sem línuteikningar af bol- og
tankaprófun líkans smíðaðs sam-
kvæmt línuteikningunum.
Skulu hér með áréttaöar fyrri
óskir um nánari upplýsingar varö-
andi hiö síöastnefnda og hönnunar-
kostnaöinn í heild, sem er vafalaust
langt umfram heimild í fjárlögum,
og sennilega hærri en fyrir nokkurt
einstakt skip áður smíðað fyrir fs-
lendinga. Greinargerð ætti að sýna
launagreiöslur til einstaklinga og
fyrirtækja, sundurliðun ferða og
ferðakostnaðar, sundurl. kostnaðar
við nýja tæknideild, sundurliðun
stjórnarmanna og vélstjóra á hin-
um stærri skipum, t.d. yfir 500
tonna, skyldi yfirleitt ekki fara
fram úr 8 klst. á sólarhring, en nú
virðist keppt að því að koma á 12
klst. vinnuskyldu, sem starfsmenn
fallast að sjálfsögðu ekki á nema
gegn verulega auknum kaup-
greiðslum.
En óvenjulega háar kaup-
greiðslur til yfirmanna á skipum
hafa víðtækari áhrif en aðeins
innan þess starfshóps. Þær hafa
einnig áhrif á kaup undirmanna á
skipum og starfsfólks í landi. —
Öryggi er svo önnur hlið þessa
máls, og margir telja að það sé
verulega skert með umræddri
lengingu vinnuskyldu skipstjórn-
armanna.
Talið er, að háar kaupgreiðslur
á borpöllum við Noreg — og kaup-
greiðslur til 6 manna áhafnar á
Coastw--skipi munu nokkuð hlið-
stæðar — séu að rústa iðnaðar-
fyrirtæki vítt um byggðir Noregs.
Kom það fram í norskum blöðum
fyrir skemmstu, að hrakleg útkoma
á rekstri hinna fjögurra Coaster-
skipa, sem gerð voru út frá Narvik
frá því í fyrrahaust, væri ekki að
litlu leyti því að kenna, að iðnaðar-
fyrirtæki, einkum í Norður-Noregi,
Hekla, 12 ára skip, sérsmíðað til strandferða hér við land, með frystilest og notalegu farþegarými innan þeirra
marka, sem alþjóðareglur ákveða, án þess frekari kröfur um búnað séu gerðar. Skipið er í góðu standi, cn
forráðamenn hafa nú látið það liggja bundið í höfn í marga mánuði, auðvitað með ærnum kostnaði, og leigt í staðinn
norskt skip með norskri áhöfn, án frystilestar og farþegarýmis, fyrir 1 milljón kr. á mánuði, auk yfirvinnu, olíu,
hafnargjalda o.f).
landi og eitt frá Stálvík hér voru
sögð háð því að 3 skip yrðu smíð-
uð.
Öllum fagmönnum mátti Ijóst
vera, að i umræddri smiðaiýsingu
var að ýmsu leyti algerlega hóflaust
bruðl, en ekki sýndist þó beinlínis
ástæða til að það fældi góðar og
reyndar skipasmíðastöðvar frá að
gera tilboð um smíði. Var því sterkur
grunur um, að hjá ýmsum velþekkt-
um skipasmíðastöðvum í Norðvest-
ur-Evrópu hefði forráðamönnum lit-
izt svo illa á umrædda smíðalýsingu
að öðru leyti að þeir hefðu ekki vilj-
að tengja nöfn sín við að smíða sam-
kvæmt henni.
Eitt er víst, að þegar teknar
voru upp samningaviðræður við
litia og líttþekkta brezka skipa-
smíðastöð síðla árs 1981, þá gerði
hún, sennilega undir handleiðslu
British Shipbuilders (samvinnu-
miðstöðvar flestra brezkra skipa-
smíðastöðva) alvarlegar athuga-
kostnaðar við gerð smíðalýsingar á
erlendum tungumálum, svo sem á
esperanto o.fl.
Bakföll í baráttu
um hóflegan vinnutíma
Svo lengi, sem núlifandi menn
muna, hefir það verið baráttumál
stéttarfélga að vernda menn gegn
óeðlilegu vinnuálagi og jafna
vinnu milli manna á hóflegan
hátt. Viðurkenna flestir, að þessi
barátta hefir alla tíð átt fullan
rétt á sér, og nú með ört vaxandi
vélatækni virðist ekki síður þörf
en áður að miðla vinnu milli
manna, þannig að sumir sæti ekki
óeðlilegu vinnuálagi meðan aðrir
ganga atvinnulausir.
í sumum atvinnugreinum gætir
þó um sinn nokkurs öfugstreymis
varðandi ofanritað, og skal nefna
útgerð kaupskipa. Keppt hafði
verið að því að vinnuskyida skip-
gátu ekki keppt við olíuiðnaðinn og
hliðstæða launagreiðendur, og voru
því sum hreinlega lögð niður, en
önnur drógu úr framleiðslu.
Afleiðingin varð svo sú, að Coast-
er-skipin, gagnstætt vonum og fyrir-
fram áætlunum, höfðu ekki að með-
altali nema 10% nýtingu farmrýmis
á suðurleið meðfram ströndum Nor-
egs, og dugði þá ekki þótt nýting
væri 60% á norðurleið.
Mönnun strandferðaskipa
Framanritað leiðir hugann að
því, að núverandi forstjóri Skipa-
útgerðar ríkisins hefir haldið því
fram, að strandferðaskip þau, er
hann tók við, Hekla og Esja, væru
svo mannfrek, að þau væru af
þeirri ástæðu mjög óhagkvæm og
raunar ónothæf.
En eins og margoft hefir verið
bent á opinberlega, og kom síðast
fram í viðtali við Guðmund Hall-
varðsson, formann Sjómannafé-
lags Reykjavíkur, sem birtist í
Morgunblaðinu 6. nóv. sl., hafa
ekki verið færð haldgóð rök fyrir
nefndri skoðun.
Þegar Hekla og Esja voru í
smíðum vildi Vélstjórafélag ís-
lands ekki fallast á vaktfrítt véla-
rúm í 16—24 klst. á sólarhring á
j þessum skipym í strandferðum
kringum land, þótt sjálfvirknibún-
aður væri til þess samkvæmt regl-
um Lloyd’s, og var því frestað að
festa fé í fyllsta sjálfvirknibúnaði
véla skipanna á þeim forsendum,
að honum mætti bæta við síðar ef
viðhorf breyttust.
Ekki hefir samt frétzt, að
endurskoðun þessa atriðis hafi
verið tekin upp, þó það sé hin eina
raunhæfa orsök þess, að fjölmenn-
ari áhafnar verði krafizt á Heklu
eða Esju en t.d. á hinu norska
leiguskipi Vela, ef undan er skilið
1—2 stöðugildi vegna nauðsynlegs
farþegarýmis í Heklu og Esju um-
fram hið norska leiguskip.
Skip með farmdyr á hliðum eða
stöfnum bjóða sizt meira öryggi
manna og farms um borð en skip án
slíkra dyra, og þó að hin vélræna
vinna við lestun og losun farms í
sambandi við Heklu og Esju sé að
hluta til með öðrum hætti en á ekju-
skipum, þá verður ekki séð, að það
þurfi að skapa óeðlilegt vinnuálag á
skipverja.
Kranavinna í Heklu og Esju studd
ökulyfturum stendur vel fyrir sínu
miðað við: venjulegan strandflutn-
ingavarning, veðurfar, aðstöðu,
tækjabúnað, hafnarskilyrði o. fl. á
hinum ýmsu stöðum. Má því telja
furðulegt, að forráðamönnum Skipa-
útgerðarinnar skuli hafa leyfzt að
láta Heklu, 12 ára skip í góðu standi,
liggja í höfn frá þvi á miðju sumri og
leigja í staðinn norska skipið Vela
fyrir 1 millj. kr. á mánuði.
Strandferðaskip í
smíðum í Bretlandi
Upphaflegt verð fyrir strand-
ferðaskip handa Skipaútgerðinni,
sem samið var um í nóv. í fyrra,
var sagt 3,3 millj. £, með núver-
andi gengi samsv. 87,8 millj. ísl.
kr., en við þarf að bætá hinum
dæmalausa hönnunarkostnaði
ásamt ferðaflakki og sennilega
nokkrum aukakostnaði vegna
breytinga, svo sem í sambandi við
yfirbyggingu 2ja björgunarbáta,
sem ekki munu þó báðir fást full-
komlega löglega staðsettir sam-
kvæmt alþjóðasamþykktum. Þá
bætist ennfremur við nefnt smíða-
samningsverð eftirlits- og heim-
siglingarkostnaður, svo að varla
þarf að reikna með minna en 100
millj. kr. skipi.
Er í þessu sambandi fróðlegt a
leiða hugann að því, að upphafleg-
ir eigendur Coaster-skipanna
norsku urðu gjaldþrota á rúmlega
2 árum við að gera út þau skip,
litlu burðarminni en hið umrædda
skip í smíðum í Bretlandi, og var
þetta aðallega kennt of mikilli
fjárfestingu 14 millj. norskra kr.,
samsv. 30,6 millj. ísl. kr. á hvert
Coaster-skip.
4 Coaster-skipanna voru svo,
eftir gjaldþrot upphaflegra eig-
enda, keypt af aðilum í Norður-
Noregi seint á fyrra ári fyrir 8,9
millj. norskra kr., samsv. 19,5
millj. ísl. kr. hvert, en hafa nú eft-
ir fyrsta rekstrarár tapað 12,8
millj. norskra kr., samsv. 28 millj.
ísl. kr. — En tapið virðist geta
orðið meira eða rúmlega 50% mið-
að við fjárfestingu fyrir einu ári,
því að eigendur skipanna ráðgera
sölu til að greiða skuldir, en búast
ekki við að fá nema 6 millj.
norskra kr., samsv. 13,1 millj. ísl.
kr. fyrir hvert skip.
Þegar því nýja strandferðaskipið
kcmur til íslands frá Bretlandi eftir
nokkra mánuði, verður væntanlega
hægt að skála við Steingrím ráð-
herra, eða þá ekki ráðherra, Halldór
fulltrúa í samgönguráðuneytinu og á
þessu ári formann 3ja 4—5 manna
nefnda yfir Skipaútgerðinni, svo og
Guðmund forstjóra með hamingju-
óskum um nærri átta sinnum dýrara
skip en nú virðist markaðsverð á 5
ára norsku Coaster-skipi, sem eitt
sinn átti, án 17 metra lengingar, að
vera fyrirmynd strandferðaskipa hér
við land og kosta samsvarandi 5
millj. ísl. nýkr.
Guðjón F. Teitsson