Morgunblaðið - 24.11.1982, Page 23

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 24. NÓVEMBER 1982
71
W Terðlaunaafhendingunni. VerAlaunahafar ásamt sparisjóðsstjórum og stjórn Sparisjóðsins í Keflavík. Talið fri vinstri:
Pill Jónsson sparisjóðsstjóri, Jón H. Jónsson, Finnbogi Björnsson, Marteinn Árnason stjórnarformaður, Oddgeir Péturs-
son verðlaunahafi, Einar Guðberg Gunnarsson, formaður Þroskahjálpar á Suðurnesjum, og Tómas Tómasson sparisjóðs-
stjóri.
Sparisjóðurinn í Keflavík:
Verðlaunar Oddgeir Pétursson
og Þroskahjálp á Suðurnesjum
kilega halda í alvöru, að útvegsm-
enn myndu selja honum gjaldeyr-
inn með þvílíku tapi sem raun ber
vitni væru þeir sjálfráðir? Nei,
heilbrigð útgerð getur ekki verið
rekin með tapi í því veiðimanna-
þjóðfélagi sem Island er, slík
grundvallarverðmætasköpun sem
fiskurinn er. Sama myndi í raun
gilda fyrir þann landbúnað, sem
rekinn væri hér án bjögunar
ríkisafskipta. Því í rauninni eru
okkar auðlindir aðeins fjórar,
fiskurinn í sjónum, hið gróðurber-
andi land, orkulindirnar og okkar
eigið afl hugar og handar. Tryggvi
Ófeigsson og Einar Guðmundsson
hafa aldrei tapað fyrir þetta land,
hvað sem millifærslumeistarar
stjórnmálanna segja, svo dæmi sé
tekið.
Það eru hvorki fiskimiðin,
orkulindirnar né gróðurmoldin
sem eru reknar með tapi af svo-
kölluðum kapitalistum. Það er yf-
irbyggingin, öfugþróaður land-
búnaður, Vilmundur sjálfur, Hjör-
leifur, ég og aðrir landkrabbar,
sem eru reknir með tapi. Tapið er
aðeins flutt yfir á útgerðina með
því að hirða af henni gjaldeyrinn á
undirprís í skjóli atkvæðafjölda á
Alþingi, sem er ekki lýðræðislega
fenginn, og því ekki réttlátur.
Auðvitað á þjóðin fiskinn og hver
maður sitt eigi afl. En fengi mark-
aðurinn að ráða í veiðileyfum og
gjaldeyrisverslun og landbúnaður
hlyti eðlilegri sess, þá hættu þess-
ir hlutir að bögglast fyrir brjósti
margra þeirra, sem nú eru í vanda
eins og Vilmundur.
Næst þegar Vilmundur fer að
heimsækja pabba sinn ætti hann
að biðja hann um að útskýra þetta
fyrir sér og Alþýðuflokknum. Ekki
virðist veita af, ef hann á að halda
fylgi skv. nýlegri skoðanakönnun
áminnst blaðs Vilmundar, hvað þá
ef Vilmundur ætlar á stað með
nýkrataflokk.
Framtíð landsins
Það er oft sagt á góðum stund-
um, að við búum í besta landi ver-
aldar. Og það er margt til í því
miðað við ýmislegt, sem aðrir
verða að þola. Þó er hér margt í
megnasta ólestri og beinlínis bíð-
ur eftir átökum bardagamanna á
borð við Vilmund. Nægir að nefna
málefni aldraðra og öryrkja. Vek-
ur t.d. myndin í sjónvarpinu um
Sigríði Ósk ekki grunsemdir hjá
einhverjum um að fleira kunni að
vanta í þessu þjóðfélagi en niður-
greidd dagvistunarpláss fyrir gift-
ar kellingar í góðum efnum?
En ég held að það sé alger for-
senda þess, að við getum náð ein-
ingu í þjóðmálum, að við dreifum
valdinu í þjóðfélaginu réttlátlega
milli þegnanna. Aðeins þannig
getum við forðast það, að minni-
hlutar beiti brögðum til þess að
draga sér auð og áhrif eins og á
minnst iðnvæðing Hjörleifs á
Austfjörðum ber með sér. Og kís-
ilmálmskýrslan og stórkostlegt
tap tslendinga á járnblendinu,
meðan álverið skilar okkur mikl-
um tekjum, þrátt fyrir gífurlegt
tap þess, leiðir hugann að því,
hvort ekki sé meira við hæfi okkar
pyngju, að beita okkur frekar á að
selja orkuna að svo stöddu, en láta
meiri bógum eftir áhættuna af
stórkostlegum iðjuverum, sem
virðast geta jafnt tapað sem grætt
stórfé.
Landshlutastríð er orðið allt of
áberandi í stjórnmálum íslend-
inga. Á Alþingi sitja of réttháir
fulltrúar kjördæma og landshluta,
sem bítast sín á milli um völd og
fjármuni hinna réttlausu. Jafnvel
svo grimmt að maður spyr i orra-
hríð kísilmálms: Á Island þar eng-
an fulltrúa?
í TILEFNI 75 ára afntælis sparisjóðs-
ins hinn 7. nóvember 1982 samþykkti
stjórn Sparisjóðsins í Keflavík að veita
nú og framvegis írlega allt að kr.
75.000 þúsund í þeim tilgangi sem að
neðan greinir.
Fjárhæðin sé veitt árlega einum
eða fleiri aðilum á Suðurnesjum sem
verðlaun fyrir framúrskarandi
árangur, hvort heldur er á sviði
menningarmála, í verklegum efnum,
eða fyrir önnur afrek. Fjárhæðina
má einnig veita sem óendurkræfa
styrki til hverrar þeirrar starfsemi
sem til heilla má verða fyrir íbúða á
Suðurnesjum og styrkhæf getur tal-
ist að mati úthlutunarmanna.
Auglýsa skal með nægum fyrir-
vara eftir umsóknum eða ábending-
um. Úthlutun skal fara fram árlega
hinn 7. nóvember, en úthlutunar-
menn ákveða hverju sinni upphæð
verðlaunafjár eða styrks til ein-
stakra aðila.
Skráð skal í gjörðabók úthlutun-
armanna nöfn verðlaunahafa
og/ eða styrkþega, helstu æviatriði
þeirra, svo og stutta greinargerð
fyrir úthlutun. Þrír úthlutunarmenn
skulu kosnir árlega á aðalfundi
Sparisjóðsins í Keflavík hvort held-
ur úr röðum ábyrgðarmanna spari-
sjóösins eða utan.
Ákvörðun úthlutunarmanna skal
lögð fyrir stjórn sparisjóðsins til
endanlegrar samþykktar.
Með tilvísun til ofanritaðs, sam-
þykkir stjórn Sparisjóðs Keflavíkur
nú að úthluta til eftirtalinna aðila:
1. Þroskahjálp á Suðurnesjum kr.
50.000 þús. vegna mikillar þarfar
og stórmerks starfs félagsins í
þágu þroskaheftra á svæðinu.
2. Oddgeir Pétursson, Garðavegi 13,
Keflavík kr. 25.000 þús. sem við-
urkenningu fyrir hugvit og fram-
tak á sviði tækjabúnaðar í fisk-
vinnslu.
(Kétlalilkvnninn)
mínar og annarra á þessu efni, en
vil geta þess að bernskan veitir
mikla ánægju, unglingsárin reyna
meira á þolrifin, þetta munu
margir reyna. Fatnaður var fram-
an af árum mikið til heimaunninn
að undanskildum yztu fötum, en
þar kom að tízkuæði greip um sig
varðandi barna- og unglinga-
fatnað, það var líkast sáluhjálpar-
atriði að allir klæddust eins, helzt
fatnaði, sem kenndur er við verzl-
un í Lundúnum. Stúlkna- og pilta-
fatnaður var utan frá séð nánast
eins.
Á fermingarbarnamóti kom
prestur með hópinn sinn, en hafði
láðst að geta þess hvað hann
þyrfti mörg svefnpláss fyrir stúlk-
ur og hvað mörg fyrir pilta. Kona,
sem átti að sjá þeim fyrir næt-
urstað, sagði mér að þegar hópur-
inn kom út úr bílnum á hlaðinu
hefði henni verið lífsins ómögu-
legt að vita hvernig hún ætti að
skipta þeim niður til gistingar, í
síðbuxum og álíka úlpum með
hetturnar dregnar niður að aug-
um, gat hver sem var verið hvort
sem var kven- eða karlkyns.
Fatatízka barna og unglinga
hefur tekið það örum breytingum,
að föt hafa varla verið fullnýtt,
þegar boðið er upp á næstu nýj-
ungar, og þá hefur suðan byrjað
um að fá það, sem „allir aðrir
eiga“.
Þetta eina dæmi sýnir, hvernig
fór með þá fornu dyggð, sem
nefndist nýtni. Þá hefur vasapen-
ingaþörfin stóraukizt við það, hve
mikið er sótt út af heimilunum, þó
að þau séu vel búin að hljómflutn-
ingstækjum og öðru, virðist sem
þar sé ekki hægt að una við neitt.
Foreldrar, sem hafa alið fyrstu
börn sín upp á kreppuárum, þau
seinni á stríðs- og eftirstríðsárum,
segja að allmikill munur hafi ver-
ið á þessum börnum, hvað kröfur
snerti. Fyrsti hópurinn sýndi
meiri gætni í fjármálum, fór sér
hægar í kaupum, vildi helzt eiga
fyrir því, sem keypt var, hafði
vilja til að sjá um sig og sína. Síð-
arnefndu hóparnir hefðu litla sem
enga biðlund, yrðu að eignast
fljótt, það sem þeirra líkar veittu
sér, það þótti afskaplega púkó að
safna sér fyrir hlutum, heldur
kaupa fleira í senn út á afborgun,
án þess að hugsað yrði út í hyað
erfitt yrði að standa í skilum, þeg-
ar að gjalddögum kæmi. Þegar í
óefni var komið hafa foreldrar
iðulega hlaupið undir bagga, og þó
að ekki hafi verið um gjöf að ræða
heldur talað um lán, hefur farið
svo sem svo með endurgreiðslu.
Þetta hefur einatt verið gagnstætt
verzlunarmáta foreldra af eldri
kynslóðinni. Þó nokkrar konur
hafa sagt mér, að eftir áratuga
búskap hafi þær ekki átt nærri því
eins mikið af heimilis- og
skemmtitækjum og börn þeirra
fengu sér á fyrstu búskaparárum.
Það er þessi hömlulausa eftir-
látssemi við sjálft sig og tillits-
leysi við þá sem úr vanda greiða,
einatt með sjálfsafneitun, sem
hefur skaðað börn Mörtu og okkar
hinna.
Samfara kaupæðinu er sú tízka
að taka þátt í skemmtanalífinu,
fara á þá skemmtistaði, sem aðrir
sækja og tala um, líka það er púkó
að fylgjast ekki með. Það er frá-
leitt að allt ungt fólk sé fíkið í
skemmtanir, sem oft bjóða upp á
ýmiskonar skrípalæti, sem eiga að
vekja kæti. Fólk reynir að hlæja
með hinum, hvað sem því finnst,
því að vitaskuld drekka ekki allir
frá sér dómgreind, né ærast af yf-
irþyrmandi glymjanda, sem
mannleg eyru eru ekki sköpuð fyr-
ir. Mér dettur í hug það, sem mað-
ur sagði á skemmtistað: „Hér er
ekki hægt að vera ófullur."
— í gegnum tíðina hafa margir
ratað í miklar mannraunir við að
koma sér upp þaki yfir höfuðið,
færast oft meira í fang en viðráð-
anlegt er, lenda í ofurmannlegri
vinnuþrælkun, og velta áfram
skuldum með okurlánum, sem
eðlilegt er veldur slík áþján því, að
oft fara sambúðarerfiðleikar að
segja til sín. Þetta hafa verið kall-
aðir „steinsteypubrestir í hjóna-
bandi“. Mér hefur dottið í hug,
hvort það muni vera fjarri sanni
að nefna „afborgunarbresti í
hjónabandi".
— Mig minnir, að ég hafi á
unga aldri heyrt talað um gagn-
kvæma framfærslu foreldra og
barna, nú hefur svo skipazt að
ríki, bæjar- og sveitarfélög hafa
tekið að sér að sjá öldruðu fólki að
miklu leyti farborða, í formi launa
fyrir ævistarf, sem eru greidd frá
þeim tíma, þegar eðlilegt telst, að
föstu starfi linni. Þau aldursmörk
eru mjög umdeilanleg, en út í það
Þórunn Elfa
skal ekki farið. Fullvíst er að öldr-
uðu fólki þykir vænt um þá viður-
kenningu, sem allir hljóta jafnt,
þegar náð er vissum aldri. Við
þessi laun bætist tekjutrygging
fyrir þá, sem hennar þarfnast og
fer það eftir mati, nokkur hlunn-
indi eru svo til viðbótar.
Þetta er mikill léttir fyrir þá,
sem skyldast væri að sjá foreldr-
um sínum fyrir lífsviðurværi, ef
ekki kæmu til greiðslur frá al-
mennum tryggingum, en þær eru
ekki látnar af hendi fyrr en þriðj-
ungur mánaðar er liðinn, en önnur
laun eru greidd um mánaðamót,
ekki hef ég heyrt neina skýringu á
þessu. Eins og ég hef áður vikið að,
er aldrað fólk fegið því að vera
ekki sínum nánustu fjárhagsleg
byrði, heldur gagnstætt því, reynt
er að vera bömum sínum innan
handar eftir því, sem geta leyfir,
og drýgja með ellilaunum vasa-
peninga barnabarnanna, sem allt
frá smábarnsaldri ánetjast
eyðsluvenjum neyzluþjóðfélags.
Mér þykir líklegt, að langflest
aldrað fólk bjargist af með sína
tryggingarpeninga, sumt með líf-
eyri, og eigi að auki lengi saman-
sparaða bankainnstæðu, sem sí-
fellt er verið að verðskerða, það
hefur lengi verið metnaður íslend-
inga að eiga fyrir útförinni sinni,
sem verður að sama skapi dýrari,
sem sparipeningar rýrna. En þá
„Bara hafa stutta líkræðu, næg-
ir að nefna nöfn og ártöl, svo að
það komist til skila, hvern er verið
að færa til moldar, hafa svo yfir
nokkrar ritningargreinar, ekki
þurfa prestarnir að eyða dýrum
tíma sínum í að semja þær. Nóg að
syngja tvo sálma, kannski bara
einn: „Allt eins og blómstrið eina“,
það er svo langur sálmur að hon-
um má vel skipta. Ekki fara fram
úr því, sem stendur inni á útfar-
arbókinni minni. Endilega ekki
hafa nein útgjöld fyrir mig, elsk-
urnar mínar."
Þó að hinum nánustu sé hlíft við
fjárhagslegum útgjöldum finnst
mér það óþarfa feimnismál, að
láta uppkomin börn ekki koma inn
í myndina, þegar rætt er um öldr-
unarvanda foreldra þeirra, nema
helzt í því tilviki þegar sjúkir for-
eldrar eru til erfiðleika á heimil-
um barna sinna, sem hafa ekki
tíma né tök á að veita þeim þá
aðhlynningu, sem þörf krefur.
Skylt er að veita fólki alla nauð-
synlega læknishjálp og hjúkrun,
en fyrr er dapurt en þegar þrotin
er ræna og kraftur. Lífið getur
verið þeim enn sársaukafyllra,
sem hafa óbrenglað skyn og til-
finningar, en þjást daglega af
sjúkleika, vanmætti og ekki
minnst af einsemd, sem leiðir til
angurs og biturleika.
— Mikið er um það rætt og rit-
að að skemmta þurfi gömlu fólki,
margt er framboðið og þakkarvert
fyrir þá, sem geta notið. En ég
minnist þess ekki, að það komi
fram að margt eldra fólk, sem
reynir — á enda ekki annars kost
að hokra út af fyrir sig, hefur ekki
tök á að njóta skemmtunar, nema
það sé flutt heiman og heim, þrá-
lát gigt, ekki sízt slitgigt, og fieira
getur valdið hreyfihömlun, svo eru
oft óhentugar strætisvagnaferðir.
Á það er að líta, að margt aldr-
að fólk hefur þrælað undir skúfslit
og beinbrot, og hvorki haft tæki-
færi né þrek til skemmtana, kann
varla á það, sem kallað er að lyfta
sér upp. Þarna þyrftu börn og vel-
unnarar gamla fólksins að koma
inn í myndina, hjálpa því til að
komast á skemmtistaðinn, a.m.k. í
fyrsta skipti, koma því upp á lagið.
Það ætti að hafa góð áhrif, ef það
fæst til að koma meðal sparibúins
fólks, sitja við spjall og spil, vera
borið kaffi og meðlæti, og njóta
vinarþels þeirra sjálfboðaliða, sem
vinna mikið kærleiksverk.
— Það er oft átakanlega lítið
um samfundi gamals fólks og af-
komenda þess, margt hefur verið
sagt til að afsaka þetta, hraði nú-
tímans, annríkið — nema hvað!
Það liggur við að þurfi að koma
ættliðum saman á kynningarmót.
Vissulega væri það mikið verk og
margskipt að koma á hæfilega
fjölmennum fjölskyldumótum.
Hafa samband við börn þeirra for-
eldra eða foreldris, sem hokrar út
af fyrir sig. Fá þessi börn til að
taka þátt í fjölskyldumótum og
leggja eitthvað af mörkum, auk
þess að sjá um að koma foreldrum
sínum og öðrum þeim nákomnum
á hátíðina.
Mín reynsla er sú að ung börn
uni sér dável með gömlu fólki,
bara ef tækifæri gefst til sam-
vista, það eru varla hundrað í
hættunni, þó að ung börn missi af
„Villta-tryllta-Villa“, en hitti í
þess stað afa og ömmu eða langafa
og langömmu á hátíðarstundu.
— Ég gæti sagt margar rauna-
sögur um ellihag fólks, bæði eftir
því sjálfu og kunnugum. Eitt, sem
ég veit að særir, er að vera aldrei
tekinn með í bílferð á góðviðris-
degi. Maður sagði mér að í tólf ár
hefði hann ekki komið til Þing-
valla — aukin heldur annað, og
ættu þó börn hans bíla. Fleiri hafa
svipaða sögu að segja.
— Það er furðulegt að jafnvel
greint fólk komið á miðjan aldur
klifar sí og æ á almennri velmeg-
un hér á landi, vill ekkert af því
vita, að hér búi fólk við bág kjör.
Ef sagt er frá því að margt gamalt
fólk hafi ekki annað sér til fram-
færis en það sem tryggingarnar
greiða því og þær tölur tilgreind-
ar, er talið fráleitt, að það fái ekki
viðbót einhversstaðar frá. Þetta
fólk gengur og ekur um borgina og
sér að íbúðir eru í niðurgröfnum
kjöllurum, en vill ekki trúa að
gamalt fólk búi í þessum fúlu gjót-
um. Nærri má geta, hvort það
fólk, sem lokar bæði augum og
eyrum fyrir því, sem miður fer,
lætur sér aðalmál ársins 1982
koma við, væri þó fengur að fá
þetta fólk til liðs á hvern þann
hátt, sem því stæði hug og hjarta
næst.
— Megi börn Mörtu og okkar
hinna sýna af sér dáð og dug, það
sem af er þessu ári og áfram,
verkefnin verða ekki þrotin um
áramót.