Morgunblaðið - 27.02.1983, Síða 2

50
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. FEBRÚAR 1983
Þættir úr sögu trúarbragöa
UMHELSTU
TRÚARBRÖGD
MAMKYNSINS
í fyrri grein um uppruna og framþróun trúar-
bragöa var þess getið, að trúarbrögðin væru ein-
hver besti siðaspegill þjóðanna og var vitnað í orð
trúarbragðafræðingsins Max Muller: „Sá sem
þekkir ekki nema eina trú, þekkir enga.“ Þessi orð
voru höfð að leiðarljósi við samningu þessara
greina og skal hér enn lögð áhersla á þá skoðun, að
kynni okkar af hinum ýmsu trúarbrögðum hljóti
að hafa vaxandi umburðarlyndi í för með sér og
með því að skoða hlutlaust sögu og þróun trúar-
bragðanna vinnum við tvennt: Við sjáum gallana í
eigin trúarbrögðum og reynum þá að bæta úr
þeim, og hitt, að við verðum ef til vill enn sann-
færðari um yfirburði okkar eigin trúar en áður og
þykir enn vænna um hana. I þessari grein verður
fjallað um helstu trúarbrögð mannkynsins, en til
að kynnast þeim þurfum við að fara í huganum
aftur í árdaga, til Austurlanda, þar sem þau urðu
til.
.
WSK^m
■ t ,íBr
•ih?* Mi Jri-
Til skamms tíma hefur þótt
nægja að rekja andlega sögu Vest-
urlanda aftur til menningarsögu
Grikkja og vissulega verður því
ekki neitað, að í mörgum greinum
erum við brjóstmylkingar grískr-
ar menningar. Aukin þekking á
fornminjum og bókmenntum
Austurlanda hafa því skerpt svo
sjón okkar, að við getum nú eygt
mun lengra aftur í tímann og því
verður nú vart mótmælt, að í
Austurlöndum hefur vagga menn-
ingar okkar staðið. Þess ber þó að
geta, að með þessu er ekki verið að
gera lítið úr hlutverki Forn-
Grikkja því áhrif þeirra voru mik-
il, einkum hvað varðar heimspek-
ina.
Ef við göngum út frá, að fyrstu
dagrenningu menningarinnar sé
að finna hjá þjóðum Austurlanda
3500—2000 fyrir Krist, má með
sömu samlíkingu segja, að sól
hennar brjótist fram í hinum
stórkostlegu trúarhugmyndum
sumra þessara þjóða 800—500
fyrir Krist, en frá þeim eru runnin
öll hin helstu trúarljós mannkyns-
ins: Taótrúin og Konfúsíus í Kína,
Brahmatrú og Búddatrú á Ind-
landi, Zaraþústratrúin í Persíu,
Gyðingdómur og Kristintrú í Gyð-
ingalandi og Múhameðstrú í Ara-
bíu.
Sumum kann að þykja það und-
arleg tilviljun að Austurlönd skuli
hafa alið af sér allar helstu stór-
trúr mannkynsins.
Ef til vill er þetta ekki svo mikil
tilviljun ef að er gáð, því að í
Austurlöndum hafa jafnan verið
meiri andstæður í náttúrunni og
meira misrétti í þjóðfélaginu en á
Vesturlöndum. Hvergi eru tind-
arnir hærri eða dalirnir lægri en
þar, og hvergi hafa konungarnir
verið göfugri og grimmari en þar.
Þar hefur öllu skipt í tvö horn og
kannski þess vegna urðu trúar-
hugmyndir manna tilkomumestar
og veigamestar þar.
Það er einnig athyglisvert, að
trúar- og siðabótatímar virðast
hafa runnið eins og í öldum inn
yfir Austurlönd og svo hefur fjar-
að út á milli. Fyrst er það Zara-
þústra, sem trú Forn-Persa er
kennd við, einhvern tíma á 6. eða
7. öld fyrir Krist. Á næstu öldum
voru það Lao-tse og Konfúsíus í
Kína, Jania og Búddha á Indlandi,
spámennirnir í Gyðingalandi og
reyndar einnig Sókrates nokkru
síðar í Grikklandi. Mun þetta vera
einhver hin mesta trúar- og siða-
bótaöld, sem nokkru sinni hefur
runnið upp yfir mannkynið. En
svo fjarar út aftur, þangað til
Kristur kemur til sögunnar. Og
enn fjarar út um sex aldir, uns

Guð almáttugur, eins og Michaelangelo hugsaði sér hann, en þessi
mynd af skaparanum er í sixtínsku kapellunni í Róm.
Sá
sem
þekkir ekki nema
eina trú,
þekkir enga
Múhameð kemur til sögunnar í
löndum Araba.
Annað er og eftirtektarvert, að í
trúarbragðasögunni má benda á
tvo aðalstrauma, þann er leiðir
svo að segja til „guðleysis" og
þrárinnar um algleymi og eilífa
hvíld, og hinn, er leiðir til trúar-
innar á guð og eilíft líf. Annar
straumurinn hefst fyrst í Kína,
berst svo til Indlands og þaðan
aftur austur yfir Tíbet, Kína og
Japan. Það er sá straumur, sem
elur Búddhatrúna og ber hana
uppi með nokkrum breytingum að
vísu, en þó aldrei svo, að hún missi
alveg sjónar á „guðleysi" sínu og
voninni um eilífa hvíld. Hinn
straumurinn hefst í hinni fornu
Babýlon, flæðir inn yfir Gyðinga-
land og þaðan aftur með hérleið-
ingu Gyðinga til Babýlon. Þar
verður Gyðingdómurinn fyrir
persneskum áhrifum, trúnni á
upprisuna og annað líf, og sá
straumur elur loks af sér kristna
trú.
Litlar líkur eru til að þessir
tveir straumar geti nokkru sinni
samlagast. Eins og þeir eru marg-
ir, er ekki geta verið án guðlegrar
forsjónar og handleiðslu, eins eru
hinir margir, sem naumast geta
hugsað sér, að nokkur eiginlegur
guð eða guðleg forsjón sé til. Og
eins og sumum mönnum er eigin-
legt að óska sér eilífrar sælu, eins
er það öðrum eiginlegt að óska sér
algleymis og eilífrar hvíldar, en
hér má sem dæmi af sitt hvoru
taka kristna trú og Búddhatrú. En
sumum kann að þykja það kyn-
legt, að Búddhatrúin með kenn-
ingu sinni um engan guð og að
algleymið ríki að baki öllu, hefur
að öllu samanlögðu fleiri játendur
en kristin trú þótt hún sé bundin
Kross Krists er leiðar- og sigurmerki í augum milljóna nútímamanna.
við tiltölulega afmarkað land-
svæði.
Hér á eftir verður drepið á
helstu trúarbrögð mannkynsins,
upphafsmenn þeirra og hvaðan
þau eru runnin, en af augljósum
ástæðum verður stiklað mjög á
stóru enda leyfir rúmið ekki ná-
kvæmari umfjöllun.
Lao-tse og Konfúsíus
Laó-tse er talinn hafa fæðst um
604 fyrir Krist. Er hann hafði lok-
ið námi sínu, gerðist hann skjala-
vörður konungs, er þá var keisari
alls Kínaveldis, og líklega hefur
hann einnig verið sagnaritari
hans. Honum varð því snemma
lagið að fara með stíl og pensil.
Laó lifði kyrrlátu, hlédrægu lífi og
er ekki getið nema eins atviks úr
öllu lífi hans, þá er Konfúsíus
(Kung-tse) kom til fundar við
hann 517 fyrir Krist til þess að
fræðast af honum. Líf húsbónda
hans stakk mjög í stúf við fátækt
alþýðunnar enda mótuðu þessar
andstæður mjög alla heims- og
siðaskoðun hans og hann tók þetta
líf, sem fyrir augu hans bar, sem
tákn menningarlegrar hnignunar
þjóðarinnar. Þegar Laó-tse hætti
störfum fyrir aldurs sakir var
hann hvattur til að rita hugsanir
sínar á bókfell og reit hann þá
skáldhviðu nokkra, er í voru fimm
þúsund einkvæð orð.
Bókin „Taó te-king“ (bókin um
veginn og dyggðina) varð síðar
helgirit Taótrúarmanna, en í
stuttu máli er hugsunin þessi: Taó
(sem merkir vegur alvaldsins) er
hið innsta í tilverunni, orka sú eða
afl sem býr í Taó, gefur öllum
hlutum líf og hræringu. En jafn-
framt táknar það innsta eðli
mannsins og veg dyggðarinnar.
Vegurinn til dyggðarinnar er ekki
sá að berast mikið á í heiminum,
heldur sá að sökkva sér ofan í
sjálfan sig og finna „tao“ hið
innra, í sinni eigin sál. Finna
menn helst til þess í ástúðinni, þá
er þeim finnst, að þeir geti runnið
saman við allt og alla. Þannig er
blíðan hörkunni yfirsterkari og
brjóstgæðin mesti styrkur manns-
ins. Því er rétt, að menn launi ekki
einungis gott með góðu, heldur og,
að þeir endurgjaldi illt með góðu,
því við það minnkar illskan í
heiminum. Taóistar vildu draga
sig út úr skarkala heimsins og
gerðust einsetumenn. Af því voru
þeir oft illa séðir, því að þeir virtu
ekki grundvöll þjóðfélagsins, fjöl-
skyldulífið.
Konfúsíus, er á kínversku nefn-
ist Kung-tse, er talinn hafa fæðst
um 550 fyrir Krist. Faðir hans,
sem var héraðsstjóri, dó þegar
drengurinn var á þriðja ári svo
fjölskyldan var lítt efnum búin og
varð Kung því fljótt að fara að
vinna fyrir sér og fjölskyldu sinni.
Þá er hann var fimmtán ára tók
hugur hans að hneigjast mjög til
bókmennta. Nítján ára kvæntist
hann konu úr heimahögum sínum,
gat við henni einn son og tvær
dætur, en skildi síðan við hana og
ól ekki háar hugmyndir um kven-
fólk eftir það. Þegar hann vaj
rúmlega tvítugur stofnaði hann
unglingaskóla, er hann síðan rak
bæði heima og heiman fram eftir
allri ævi. Snemma fór að fara gott
orð af skólanum, svo að niðjar
helstu ætta héraðsins og reyndar
víðar tóku að sækja hann og
dvöldu sumir lærisveinar hans
með honum árum saman og voru
þá oft í fylgd með honum, er hann
tók sig upp og ferðaðist. Árið 517
f. Kr. á hann t.d. að hafa farið til
höfuðborgarinnar Lo-yang með
nokkrum lærisveinum sínum til
þess að ganga á söfn og fræðast og
í þeirri ferð á fundum þeirra Laó-
tse að hafa borið saman.
Þótt frægð þessara tveggja
spekinga hefði þegar víða spurst,
voru þeir næsta ólíkir, enda var
Laó meira en hálfri öld eldri en
Kung. Báðir voru að vísu fullir
mannúðar, umburðarlyndis og
hæversku, en þar sem Laó lagði
áherslu á þetta innra, dulda taó,
sem í öllu býr, lagði Kung áherslu
á hina ytri breytni manna, að
menn semdu sig sem mest að sið-