Morgunblaðið - 17.06.1983, Qupperneq 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 17. JÚNÍ 1983
30 ár frá uppreisninni í Austur-I»ýskalandi
Frá uppreisninni í Austur-Þýskalandi 17. júní 1953. Myndin sýnir mótmælendur á Potzdamer Platz, sem nú er í auðn. Þar reis Berlínarmúrinn 1961, en að
baki hans er austurþýskt landssvæði allt notað undir skriðdrekatálma og ýmsar vígvélar.
Kommúnistar
gegn
verkalýðnum
Fyrir 30 árum, eða hinn 17. júní 1953, fóru verkamenn í Austur-Þýskalandi í
verkfóll, er nefnd hafa verið í þýskri sögu uppreisn verkafólks. Á milli 300 og 400
þúsund verkamenn hófu þá verkfóll í um 270 borgum og bæjum Austur-Þýskalands.
Þeir kröfðust þess upphaflega, að hinar miklu vinnukröfur, er gerðar voru til þeirra,
yrðu minnkaðar, en síðan fóru þeir fram á, að hinn óvinsæli Kommúnistaflokkur
landsins yrði lagður niður og forystumenn ríkisins sviptir embættum sínum, en um
leið boðaðar almennar kosningar. Verkföllin urðu nánast til þess að fella Walter
Ulbricht aðalritara Kommúnistaflokks landsins (SED, eða Sozialistische Einheits-
partei Deutschlands) úr embætti. En ríkisskipulagi Austur-Þýskalands var ekki
hætta búin, því hernámsaðilinn, Sovétríkin, var ekki á þeim buxunum að leyfa
breytingar í átt til frelsis.
Það var 7. október 1949 sem
Austur-Þýskaland var stofnað á
hernámssvæði Sovétríkjanna. Það
er aðeins á yfirborðinu sem landið
býr við fjölflokkakerfi. Þjóðinni er
meinað að koma skoðunum sínum
á framfæri með frjálsum kosning-
um. Upprunalega var litið á
Austur-Þýskaland sem bráða-
birgðalausn eins og raunar Vest-
ur-Þýskaland einnig, a.m.k. var
það hin yfirlýsta stefna stjórn-
valda að sameinast Vestur-Þýska-
landi. f fyrstu stjórnarskrá lands-
ins var kveðið svo að orði, að
Þýskaland væri eitt lýðveldi og að-
eins til eitt þýskt þjóðerni. Á 7.
áratugnum var þó svo komið, að
Kommúnistaflokkurinn áleit tvö
þýsk þjóðerni vera til og skiptingu
landsins 1949 endanlega, enda
óafturkallanleg afleiðing sögunn-
ar. Austur-Þýskaland var stofnað
af hinu sovéska hernámsliði.
Landið hóf þátttöku í Varsjár-
bandalaginu og árið eftir stofnun
þess, eða 1956, varð her Austur-
Þýskalands hluti af herafla
bandalagsins.
Uppreisnin í Austur-Þýskalandi
var fyrstu mótmæli í austan-
tjaldsríki frá síðari heimsstyrjöld-
inni. í kjölfar hennar kom upp-
reisnin í Ungverjalandi og órói í
Póllandi. Ungverjalandsuppreisn-
in var barin niður með hörku af
sovésku innrásarliði eftir mikil
átök. Það liðu ekki nema 12 ár þar
til sagan endurtók sig í Tékkóslóv-
akíu, enda þótt uppreisnin þar
væri ekki eins blóðug og í Ung-
verjalandi. Sovéskir skriðdrekar
bundu enda á stjórnarbætur þær,
er Alexander Dubcek, leiðtogi hins
tékkneska Kommúnistaflokks,
hafði komið á. Loks lýsti Jaruz-
elski hershöfðingi yfir herlögum í
Póllandi í desember 1981 til að
skera á rætur einu frjálsu verka-
lýðssamtaka í austantjaldsríki,
Solidarnosc, en félagið hafði tíu
milljónir verkamanna innan vé-
banda sinna.
Það sem að framan er talið sýn-
ir, að sovéskur sósíalismi á erfitt
uppdráttar í mörgum löndum
handan járntjaldsins. Uppreisnin
í Austur-Þýskalandi 1953 efldi von
Þjóðverja beggja vegna landa-
mæranna um það, að ekki væri
unnt til lengdar að halda Austur-
Þýskalandi aðskildu frá vestur-
hluta landsins gegn vilja fólksins.
Sameining landanna virtist hugs-
o
anleg á næstunni. Austur-Þýska-
land átti einnig við mikinn vanda
að etja, sem var stöðugt vaxandi
fólksflótti. Landinu virtist vera að
blæða út. Fjöldi flóttamanna til
Vesturlanda náði algjöru hámarki
árið 1953, en þá flúðu 331 þúsund
Austur-Þjóðverjar yfir til Vestur-
landa. Fjöldi flóttamanna næstu
árin var á milli 144 og 280 þúsund
manns. Hafist var handa um að
reisa hinn illræmda Berlínarmúr
13. ágúst 1961, í því skyni að
Austur-Þýskalandi „blæddi ekki
út“, svo mikill sem flóttamanna-
straumurinn var frá landinu. Um
2,7 milljónir Austur-Þjóðverja
flúðu landið á tímabilinu frá
stofnun þess 1949, fram til bygg-
ingar múrsins (Die Mauer) 1961,
en með honum urðu vonir Þjóð-
verja um sameiningu nánast að
engu, enda þótt sumir vestur-
þýskir stjórnmálamenn setji hana
enn á oddinn eins og t.d. Franz
Josef Strauss, leiðtogi bræðra-
flokks kristilegra demókrata í
Bæjaralandi.
1 kjölfar hernámsstefnu Sovét-
ríkjanna og einokunar Kommún-
istaflokks Austur-Þýskalands
komu víðtækar breytingar á hátt-
um í landinu. Breytingar á eign-
arhaldi jarða, menntakerfi og
réttarkerfi sem og þjóðnýting í
iðnaði ruddi brautina fyrir
Moskvusósíalisma. Enda þótt sagt
væri, að Austur-Þýskaland skyldi
fylgja sinni eigin leið til sósíal-
isma, fór svo að lokum, að áskor-
anir í þá átt voru hafðar að engu.
Árið 1948 var Kommúnista-
flokknum í Austur-Þýskalandi
opinberlega breytt í nýtískulegan,
stalínískan flokk. Við stofnun
Austur-Þýskalands minnkuðu
sjálfkrafa stjórnmálaleg, mennt-
unarleg og efnahagsleg tengsl við
vesturhluta Þýskalands. Smátt og
smátt komst á fót stalínískt fyrir-
komulag í landinu. Á öðru lands-
þingi Kommúnistaflokksins 1952,
tilkynnti Walter Ulbricht aðalrit-
ari opinberlega, að sósíalismi væri
að þróast í landinu og efnahagur
þess undir slíkt búinn.
Af framansögðu sést, að íbúar
Austur-Þýskalands voru neyddir
til að veita viðtöku ríkiskerfi sem
þeir voru hvorki vanir né kærðu
sig um. Þar sem bróðurpartur iðn-
aðar var þjóðnýttur, var það ríkið,
sem varð helsti vinnuveitandi
verkamanna og félagsleg átök
urðu því stjórnmálalegs eðlis. Ein
meginorsök atburðanna í Austur-
Þýskalandi í júnf 1953 var því
ákvörðun hins austur-þýska
Kommúnistaflokks í júlí 1952, að
innleiða sósíalisma. Mest áhersla
var lögð á þungaiðnað að stalín-
ískri fyrirmynd, meðan fram-
leiðsla neysluvarnings var van-
rækt. Þá var fjöldi fyrirtækja
þjóðnýttur, en þeim stærstu hafði
ríkið þegar tekið við í stríðslok.
Landbúnaður var færður í átt til
samyrkju.
Á öðru landsþingi Kommúnista-
flokks Austur-Þýskalands var
einnig tilkynnt, að stéttabaráttan
skyldi efld, en hún beindist einna
helst að bændum, iðnaðarmönnum
og miðlungsstórum fyrirtækjum
sem voru enn í einkaeign og gegn
miðstétt landsins, sem flokkurinn
hafði treyst á fram til þessa.
Kirkjan var beitt þrýstingi. Staða
hennar í þjóðfélaginu varð veik-
ari, fólk hvatt til að segja sig úr
söfnuðum, kirkjuskattur lagður
niður og kennsla f kristnifræðum í
skólum bönnuð. Þá voru ungl-
ingasamtök mótmælenda sett á
svartan lista. Fyrstu fjóra mánuði
ársins 1953 voru um 50 prestar og
aðstoðarmenn þeirra handteknir
og um 300 skólanemar reknir úr
skólum sínum þar sem þeir til-
heyrðu unglingasamtökum mót-
mælenda.
1 baráttu sinni til að halda völd-
um þrátt fyrir geigvænleg vanda-
mál og viðnám íbúa landsins,
hneigðust stjórnvöld í Austur-
Þýskalandi í auknum mæli til
stjórnmálalegra refsinga. Meintir
skemmdarverkamenn og útsend-