Morgunblaðið - 01.07.1983, Blaðsíða 8

40
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 1. JÚLÍ 1983
„Ég er hrifin af testosteróni. Það ætti að vera til á hverju heimili.‘‘ segir dr.
Estelle Ramey spaugandi, en hún er sérfræðingur í hormónarannsóknum
við Georgetown-læknaskólann í Washington D.C. En þessi vísindakona vill
þó vara karlmenn við því, að svo kynni að reynast, að þeir hefðu raunar of
mikið af því góða testosteróni. Þessi hormón girndarinnar hefur, að
hennar áliti, sínar neikvæðu hliðar: testosterón í blóði karlmanna getur
gert það að verkum að þeim sé hættara við hjartaáföllum og heilablæðing-
um en konum. Dr. Estelle Ramey vonast til að geta með rannsóknum sínum
á hormónamismuninum milli kynja, stuðlað að því að karlmenn öðlist
lengri lífdaga.
w
meira en tvo áratugi hetur dr.
Estelle Ramey fylgst meö gagn-
verkandi áhrifum streitu og
steroída — en þaö eru hormónar,
þeirra á meðal kynhormónar, sem
eru efnafræöilega greinilega
hringlaga.
Banvæn karlmennska
Eftir aö hafa haft sjúklinga meö
ýmsa kvilla í nýrnahettum til athug-
unar, hóf dr. Ramey nána sam-
vinnu við dr. Peter Ramwell, en
hann er annar þekktur sérfræöing-
ur í efnaskiþtasjúkdómum við
Georgetown-læknaskólann. Þau
beindu aöallega rannsóknum sín-
um aö áhrifum steroída á hjarta-
æöakerfiö. „Ætlun okkar var að
komast aö raun um, hvaöa ástæö-
ur séu til þess, aö karlmenn deyi
fyrr en konur og alveg sérstaklega
hvers vegna karlmönnum á aldrin-
um 35 til 55 ára hættir tvisvar sinn-
um fremur til að hljóta dauödaga
af völdum hjartasjúkdóma en kon-
um á sama aldri," segir hún. Á
undanförnum átta árum hefur at-
hygli þeirra þeinzt í æ ríkara mæli
að testosteróni — og hafa reyndar
fært vísindaleg rök aö því, aö ein-
mitt sá hormón, sem á ríkastan
þátt í aö gera karlmenn hvaö
karlmannlegasta, kunni einnig aö
stytta þeim aldur.
„Þaö er viss áhættuþáttur í því
fólginn aö vera karlkyns," segir dr.
Ramey. Hún bendir á, að þegar
karl- og kvendýr séu látin erfiða
við sama verkefnið, gefist karldýr-
in fyrr uþþ. í einni tilrauninni voru
rottur látnar vera á stööugu sundi,
og þaö voru undantekningalaust
karlrotturnar, sem fyrr gáfust uþþ
og sukku til botns, en kvenrottun-
um tókst hins vegar aö svamla
viöstööulaust og halda sér á floti
allt upþ í tólf daga. Væri kvendýr-
unum aftur á móti gefnar testo-
sterón-sþrautur, urðu þau
nákvæmlega jafn úthaldslaus og
karldýrin. En ef karldýrin fengu
hins vegar estrógen-sþrautur,
urðu þau strax mikiu þolnari og
harðari af sér.
Estrogen veitir vernd
gegn sjúkdómum
Sú streita og þaö erfiði, sem
karlmenn veröar almennt fyrir, er
af öðrum og flóknari toga spunnið
en sá þrældómur, sem rotturnar
voru settar í viö ofangreinda vís-
indatilraun. En hormónar karl-
manna kunna einnig aö gera þá
viökvæmari fyrir mögulegum af-
leiöingum streitulífs, þaö er aö
segja þeim hættir frekar til aö fá
hjarta- og æðasjúkdóma. Vísinda-
rannsóknir dr. Estelle Ramey
benda eindregiö til þess, að test-
ósterón gangi í sambönd viö önnur
efni í blóöinu, og þá alveg sérstak-
lega eftir aö menn eru komnir á
fimmtugsaldurinn, og auki þá
kekkjamyndun í blóöinu og stuöli
aö því aö mynda fituöröur innan á
æöaveggjunum. Hvort tveggja get-
ur svo leitt til hjartaáfalla og heila-
blæöinga.
Áhættan er miklum mun minni
fyrir konur í sambandi viö sjúk-
dóma af þessu tagi. Estrógen
verndar þær á meöan þær eru á
barnseignaraldri, og í fyrstu hafa
þær hlutfallslega lítiö magn af test-
osteróni í blóöinu. En hafi hins
vegar þurft aö fjarlægja eggja-
stokka konu áöur en hún varö tví-
tug, þá er henni nákvæmlega jafn
hætt viö hjartasjúkdómum innan
fimmtugs eins og karlmanni.
Dr. Estelle Ramey bætir aftur á
móti viö, aö ef kona reyki, þá hafi
hún þar með misst allt þaö heilsu-
farslega forskot, sem hún hefur frá
náttúrunnar hendi gagnvart hjarta-
sjúkdómum og heilablóöfalli mið-
aö viö karlmenn.
Augljós lausn
á vandanum
Þaö kann aö viröast til lausn á
þessum vanda, sem liggur allt aö
þvt í augum uppi, þaö er aö segja
aö gefa karlmönnum estrógen-
skammta. Aukiö estrógen í blóðinu
gæti oröiö þess valdandi, aö veru-
lega drægi úr myndun fituaröa inn-
an á veggjum slagæöanna. En
máliö er bara ekki svona einfalt og
auöleysanlegt í framkvæmd, því
jafnvel lítiö magn af þessum
kvenhormóna gerir þaö að verk-
um, að karlmaöurinn missir alla
náttúru til kvenna og veröur ófær
um aö hafa samræði.
Af þessum sökum hafa þau dr.
Ramey og dr. Ramwell tekiö upp
aöra stefnu. Þau hafa komizt aö
raun um, aö algengast er aö test-
osterón gangi í samband viö
prostaglandín, en þaö eru líffræöi-
leg efni, sem þátt eiga í blóö-
storknun, og geta testosterón í
samvinnu viö prostaglandin haft
hættu í för meö sér. Sum lyf eins
og til dæmis aspirín, sem kemur í
veg fyrir framleiöslu prostagland-
íns, geta átt sinn þátt í aö bjarga
hjartanu úr þrengingum.
Ein ástæöa þess, að viö vitum
ekki meira um orsakir þessara
sjúkdóma en raun ber vitni, er sá
líffræöilegi munur, sem er á kynj-
unum. Þaö kemur oft fyrir, aö vis-
indamenn, sem vinna aö rann-
sóknum á þessu sviði, gangi til
verks eins og væru þaö aðeins
karlmenn, sem væru raunverulega
Nám í sjávar-
útvegsfræöum
Framleiðni sf. og Samvinnuskólinn efna til náms í sjávarútvegs-
fræöum veturinn 1983—1984, frá októberbyrjun til aprílloka.
Námiö fer fram í húsakynnum Samvinnuskólans aö Suður-
landsbraut 32 í Reykjavík og í ýmsum fiskvinnslustöövum, aö
miklu leyti eftir venjulegan vinnutíma.
Námiö er ætlaö þeim sem hyggjast taka aö sér stjórnunarstörf
í sjávarútvegi eða vinna nú þegar slík störf í útgeröarfyrirtækj-
um, fiskvinnslufyrirtækjum eöa þjónustufyrirtækjum sjávarút-
vegsins. Námið veröur byggt á þekkingu í viöskiptafræöum úr
háskóla eða verslunarskólum, eöa á starfsreynslu. Ekki veröa
þó sett skilyrði til inntöku aö ööru leyti en því aö þátttakendur
meö háskólamenntun ganga fyrir að ööru jöfnu. Fjöldi þátttak-
enda veröur takmarkaöur.
Námiö fer fram á þrennan hátt:
1. í fyrirlestrum, þar sem veröur fjallaö um alla meginþætti
sjávarútvegsmála. Fyrirlesarar veröa viðurkenndir sérfræö-
ingar, hver á sinu sviöi. Fluttir veröa 80—90 fyrirlestrar.
2. Meö sýnikennslu, þar sem fylgst veröur meö vinnslu helstu
vörutegunda frá upphafi til enda, rakin þau vandamál sem
upp kunna að koma og rætt um úrlausnir þeirra, bent á
möguleika til bættrar nýtingar og fjölbreyttari framleiöslu.
3. Meö verklegum æfingum, þar sem aöaláhersla veröur lögö
á aö meta vörugæöi. Kennarar í sýnikennslu og verklegum
æfingum verða fagmenn í fiskvinnu.
Innritun fer fram hjá Framleiðni sf., Suöurlandsbraut 32 í
Reykjavík, fram til 15. júlí. Þar eru einnig gefnar allar nánari
upplýsingar. Kennslugjald er kr. 7.500 og greiöist fyrirfram.
Framleiöni sf.,
Suöurlandsbraut 32, sími 85414.
Samvinnuskólinn,
Suöurlandsbraut 32.
Megrunarsósur
og salöt
FYRIR skömmu hólt Sigrún Jónsdóttir batiklista-
kona matarkynningu fyrir blaöamenn. Á boöstólum
var nokkurs konar megrunarfæöi, boöiö var upp á
graflax, lunda og svartfugl og ýmis salöt og sósur
sem innihéldu óvenjufáar hitaeiningar. Uppskríftirn-
ar aó þessum hitaeiningalitlu réttum tók María
Sveinsdóttir saman, en til aó halda hitaeiningafjöld-
anum í lágmarki var megrunarduftinu Látt og Mátt
blandað saman viö réttina. Myndin hér aö ofan er
tekin af þeim Maríu og Sigrúnu é heimili Sigrúnar en
þar fór kynningín fram, é boröinu fyrir framan þær
mé sjé hluta þeirra rétta sem boðiö var upp é, megr-
unarsalat, ídýfu og eftirrétt sem allt innihélt megrun-
arduftió Latt og Matt, og til gamans fylgja uppskriftir
Maríu.
Eftirréttur með Latt & Mátt
200 gr Látt og Mátt
Vt lítri léttmjólk
5 eggjarauöur
3 msk. sykur
1 peli rjómi
4 nýjar perur
150 gr. vínber
vanilludropar
Mjólkin er hituö upp aö suöu,
eggjarauöunum og sykrinum hrært
vel saman. Heitri mjólkinni er hellt
út í eggjahræruna ásamt Látt &
Mátt, þetta er síöan sett aftur í
pott og hitaö aö suöu, má alls ekki
sjóöa. Hrært stööugt í á meöan
kremiö er aö kólna, gott er aö
setja pottinn í kalt vatnsbaö á
meöan á kælingu stendur. Þá er
þeytta rjómanum bætt út í ásamt
vanilludropum. Perurnar eru af-
hýddar og skornar í báta og látnar
sjóöa í litlu vatni í 5 mín. Perurnar
eru síöan settar í desertskálar og