Morgunblaðið - 28.09.1983, Blaðsíða 4

44
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 28. SEPTEMBER 1983
Mælikvarðar
— en málið snýst um verðbólgu og erlendar skuldir
eftir dr. Vilhjálm
Egilsson
í þeirri umræðu sem fram fer
um efnahags- og kjaramál þessa
dagana eru margvíslegir mæli-
kvarðar og hugtök notuð til þess
að útskýra gang mála og bera
saman lífskjör fólks frá einum
tíma til annars. Alþýðusambandið
ber t.d. á borð fyrir almenning að
það þurfi að fara aftur til ársins
1952 til þess að finna lægri kaup-
mátt kauptaxta en nú. Ekki er þó
ljóst hvort ætlast er til að laun-
þegar haldi í alvöru að kjör þeirra
séu svipuð nú og fyrir þrem ára-
tugum, eða hvort hér er um að
ræða æfingu í áróðri, sem ekki eigi
að taka mark á.
En þessar upplýsingar frá Al-
þýðusambandinu eru óneitanlega
nytsamlegar að einu leyti. Þær
segja okkur nefnilega meira um
mælikvarðann sjálfan heldur en
það sem mælt er. Sérhver, sem
hefur kynnt sér hver hagur al-
mennings var fyrir þrem áratug-
um, sér, að sem mælikvarði á
lífskjör er kaupmáttur kauptaxta
jafn góður og tommukvarðinn á
tommustokknum er til þess að
mæla í sentimetrum.
Greitt tímakaup í dagvinnu
Greitt tímakaup í dagvinnu er
reiknað út sem meðaltal af raun-
verulegum launagreiðslum all-
margra fyrirtækja. Kjararann-
sóknarnefnd sem er samstarfs-
nefnd aðila vinnumarkaðarins sér
um þessa útreikninga. Þróun
greidds tímakaups í dagvinnu hef-
ur verið talin gefa sæmilega hald-
bærar upplýsingar um launa-
greiðslur miðað við kauptaxta,
þ.e.a.s. umfang yfirborgana, bón-
usgreiðslna og þess háttar.
A mynd I er sýnt hvernig kaup-
máttur greidds tímakaups í dag-
vinnu hefur þróast frá 1970 miðað
við verðlag einkaneyslu (tölur
fyrir 1982 eru áætlaðar út frá upp-
lýsingum fyrir fyrstu þrjá árs-
fjórðungana). Milli áranna 1970 og
1982 vex kaupmátturinn um nær
30%, en sé hins vegar miðað við
árin 1974 og 1982, sést, að kaup-
mátturinn hefur því sem næst
staðið í stað.
En það er líka áhugavert að
bera saman kaupmátt greidds
tímakaups við magnbreytingar
vergra þjóðartekna á mann á
þessu tímabili. Sá samanburður er
sýndur á mynd II. Ferillinn á
myndinni sýnir hvað kaupmáttur
greidds tímakaups hefur aukist
umfram vergar þjóðartekjur á
mann. Þegar ferillinn er fyrir ofan
núllstrikið hefur kaupmátturinn
aukist meira, en þegar ferillinn er
fyrir neðan strikið hefur kaup-
mátturinn aukist minna. Við sjá-
um af myndinni, að þarna eru
miklar sveiflur og að allar heild-
arniðurstöður um kaupmátt
greidds tímakaups og þjóðartekj-
ur á mann fara eftir því við hvaða
tímabil er miðað.
Greitt tímakaup
og launakostnaður
Greitt tímakaup í dagvinnu er
að sjálfsögðu skárri mælikvarði á
lífskjör heldur en kauptaxtar, en
samt ófullkominn. Hver sem
fylgst hefur með þjóðmálum á
undanförnum árum veit að verka-
lýðshreyfingin hefur reynt að ná
fram alls kyns skattlagningu á at-
vinnustarfsemina eða gjaldtöku
til þess að standa undir umsvifa-
meira ríkisbákni eða tilfærslum
til launþega. Þannig má nefna líf-
eyrissjóðina, launaskattinn,
vinnueftirlitsgjaldið, sjúkrasjóð-
ina, orlofsheimilasjóðina, atvinnu-
leysistryggingarnar og síðast en
ekki síst orlofslenginguna.
Framlög fyrirtækja í lífeyris-
sjóði koma ekki fram í greiddu
tímakaupi, en launþegar njóta
þeirra við töku lífeyris.
Launaskatturinn var tekinn upp
á sínum tíma sem hluti af sam-
komulagi við verkalýðshreyfing-
una og átti að nýtast til þess að
standa undir framlögum ríkis-
sjóðs til húsnæðismála. Þessi
skattur kemur ekki fram í greiddu
tímakaupi.
Vinnueftirlit ríkisins og gjald á
atvinnulífið til þess að standa
undir rekstri þess var sannarlega
eitt af áhugamálum verkalýðs-
hreyfingarinnar og „vina“ hennar.
Það hefur hins vegar lítið gert
annað en að hlaða utan á kostnað
atvinnulífsins og draga úr fram-
leiðni launþega.
Sjúkrasjóðir verkalýðsfélag-
anna komu sem hluti af samkomu-
lagi við verkalýðshreyfinguna. í
raun hefur eitt helsta hlutverk
þessara sjóða verið að fjármagna
skrifstofuhallir verkalýðshreyf-
ingarinnar. Ekki eru sjúkrasjóðs-
greiðslur taldar með í greiddu
tímakaupi í dagvinnu.
Orlofsheimilasjóðsgjald kom
Kaupnáttur greidds timakaups i dagvinnu m.v.
verölag einkemeyslu (1970 - 100).
^AR.
MYND II. Hækkun á kaupra?tti greidds timakaups i dagvinnu umfram
hækkun vergra þjóöartekna á nann.
Dr. Vilhjálmur Egilsson
,,Sé dæmið um laun og
launakostnað gert upp í
heild, kemur í Ijós, að á
síöasta ári hafa fyrir-
tækin fyrir hverjar
1.000 krónur, sem þau
greiddu í laun fyrir tíma
sem launþegarnir unnu,
líklegast greitt 290
krónur fyrir tíma sem
launþegarnir unnu ekki
(kaffitímar, matartímar,
veikindafrí, orlof) og
190 krónur í allskonar
launatengd gjöld. Sam-
tals eru þetta 1480 krón-
ur og þessi tala mun
fara yfir 1500 krónur á
þessu ári vegna orlofs-
lengingarinnar.“
einnig inn í myndina sem hluti af
samkomulagi milli aðila vinnu-
markaðarins. Það hefur verið not-
að til þess að byggja sumarhús
fyrir launþega og er hvergi talið
með í greiddu tímakaupi í dag-
vinnu.
A tvi n nu ley sistryggi ngasj óðs-
gjald er líka lagt á fyrirtækin og
ekki talið með greiddu tímakaupi í
dagvinnu. Launþegar njóta at-
vinnuleysisbóta þegar þeir eru at-
vinnulausir. Fleiri gjöld mætti
tína til sem lögð eru á atvinnulíf-
ið, t.d. gjöld til slysatrygginga og
lífeyristrygginga.
Orlofslengingin
skerðir lífskjör
„Vinir" verkalýðsins tóku upp á
því að lengja orlof um fjóra daga
um síðustu áramót og gerðu auk
þess frídag verslunarmanna að al-
mennum frídegi. „Vinirnir" mátu
þessar aðgerðir „til rúmlega 2% í
kaupi". Þetta mat hefur aldrei
verið vefengt af verkalýðshreyf-
ingunni, en hins vegar er það mjög
dularfullt að verkalýðshreyfingin
tekur aldrei tillit til hagsbótanna
af orlofslengingunni við útreikn-
inga á lífskjaraskerðingunni á
þessu ári.
Hugsanleg skýring er sú, að
verkalýðshreyfingin átti sig á því
að þjóðartekjurnar verða ekki til
nema að fólk vinni, að þegar unnin
sé yfirvinna, þá aukist þjóðartekj-
ur, að þegar konur fari út á vinnu-
markaðinn, þá aukist þjóðartekj-
ur, en þegar allir fari í lengra frí,
þá minnki þjóðartekjur. Þjóðar-
tekjur eru ekki himnasending. Það
er unnið fyrir þeim. (Þetta vefst
fyrir sumum félagsfræðingum.)
Verkalýðshreyfingin hefur líklega
áttað sig á því að orlofslengingin
er ein af orsökum þeirra erfiðleika
á lífskjör
sem við eigum nú við að glíma en
ekki kjarabót.
Síðast en ekki síst má nefna í
þessu sambandi, að launagreiðslur
í veikindum og bætur vegna slysa
hafa aukist verulega á undanförn-
um árum. Nú geta konur og jafn-
vel karlar líka fengið fæðingaror-
lof og engar þessara greiðslna eru
mældar í greiddu tímakaupi í
dagvinnu.
Sé dæmið um laun og launa-
kostnað gert upp í heild, kemur í
ljós, að á síðasta ári hafa fyrir-
tækin fyrir hverjar 1.000 krónur,
sem þau greiddu í laun fyrir tíma
sem launþegarnir unnu, líklegast
greitt 290 krónur fyrir tíma sem
launþegarnir unnu ekki (kaffitím-
ar, matartímar, veikindafrí, orlof)
og 190 krónur í allskonar launa-
tengd gjöld. Samtals eru þetta
1480 krónur og þessi tala mun fara
yfir 1500 krónur á þessu ári vegna
orlofslengingarinnar. Greitt tíma-
kaup í dagvinnu og kauptaxtar
meta ekki launakostnaðinn í heild
heldur aðeins það sem rennur
beint í vasa launþega.
Ráðstöfunartekjur
skárri mælikvarði
Ráðstöfunartekjur heimilanna
taka að nokkru leyti tillit til
þeirra greiðslna sem renna óbeint
til launþega frá atvinnulífinu, svo
sem lífeyrisgreiðslna, atvinnuleys-
isbóta, fæðingarorlofs og þess
háttar. Ráðstöfunartekjurnar
taka ekki tillit til framlaga til
húsnæðismála, skrifstofubygginga
verkalýðshreyfingarinnar og
orlofsheimilabygginganna.
En ráðstöfunartekjurnar taka
hins vegar með í reikninginn til-
færslur milli beinna og óbeinna
skatta sem hafa verið umtalsverð-
ar á undanförnum árum. Verka-
lýðshreyfingin hefur oftsinnis
haft það á oddinum að auka mik-
ilvægi óbeinna skatta á kostnað
tekjuskattsins. í því sambandi má
minna á sérstakt samkomulag
milli ríkisstjórnar Ólafs Jóhann-
essonar og verkalýðshreyfingar-
innar, sem kom fram í yfirlýsingu
ríkisstjórnarinnar 26. febrúar
1974. Þar lofaði ríkisstjórnin að
beita sér fyrir lækkun tekjuskatts,
en á móti skyldi söluskattur
hækka um fimm prósentustig. Slík
tilfærsla hækkar að sjálfsögðu
verðlag og lækkar þar með kaup-
mátt kauptaxta og greidds tíma-
kaups. En ráðstöfunartekjur
hækka vegna lækkunar tekju-
skattsins og kaupmáttur þeirra
helst nánast óbreyttur. Ráð-
stöfunartekjur heimilanna og
kaupmáttur þeirra eru því mun
skárri mælikvarði á eyðslugetu
fólks heldur en greitt tímakaup í
dagvinnu.
A mynd III er sýndur kaup-
máttur ráðstöfunartekna á mann
m.v. verðlag einkaneyslu árin
1970-1983. (Tölurnar fyrir 1983
eru spá.) Þar sést að kaupmáttur-
inn hefur vaxið mikið og verður nú
á þessu ári 49% hærri en á árinu
1970.
Á mynd IV eru sýndar breyt-
ingar á kaupmætti ráðstöfunar-
tekna á mann umfram magn-
breytingar á vergum þjóðartekj-
um á mann. Þegar ferillinn er
fyrir ofan núllstrikið hefur kaup-
mátturinn hækkað meira, en þeg-
ar ferillinn er fyrir neðan strikið
hafa þjóðartekjurnar hækkað
meira. Ef reynt er að draga út ein-
hverja heildarniðurstöðu úr mynd
IV, þá má líta til töflu I. Þar er
sýnd uppsöfnuð breyting á kaup-
mætti ráðstöfunartekna á mann
umfram breytingar á vergum
þjóðartekjum á mann fram á
þetta ár.
Taflal
Uppsöfnuð aukning kaupmáttar
ráðstöfunartekna á mann umfram
magnaukningu á vergum þjóðar-
tekjum á mann fram til 1983.
Ár %
1982 -9,0
1981 -5,1
1980 -0,3
1979 -1,4
1978 1,0
1977 6,4
1976 10,7
1975 7,6
1974 2,8
1973 10,1
1972 7,8
1971 14,6
1970 12,5
Af tölunum í töflunni sést, að
þrátt fyrir allar efnahagsaðgerðir
nú í sumar mun kaupmáttur
ráðstöfunartekna á mann aukast
um 1% meira á tímabilinu
1978—1983 en magnaukning
vergra þjóðartekna á mann nemur
á sama tímabili. Og fyrir öll ár
þar á undan gildir, að kaupmáttur
ráðstöfunartekna á mann hefur
hækkað um meira fram til 1983 en
vergar þjoðartekjur á mann.
Afstýrum pólsku ástandi
Aukning ráðstöfunartekna á
mann á undanförnum árum er að-
MYND III. Kaupnáttur ráðstöfunarteácna á mann m.v. verðlag
einkaneyslu (1970 - 100).
Visitala