Morgunblaðið - 28.09.1983, Síða 22

62
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 28. SEPTEMBER 1983
World Fishing 1983:
Tíunda alþjóðlega fiskiðnað-
arsýningin i Bella Center
— eftirPálKr.
Pálsson
í lok júnímánaðar sl. var haldin á
sýningarsvæðinu í Bella Center,
skammt fyrir utan Kaupmannahofn,
tíunda alþjóðlega fiskiðnaðarsýning-
in, „World Fishing ’83“. Meðal
þátttakenda voru 13 íslensk fyrir-
tæki sem sýndu alls kyns tæki og
búnað til sjávarútvegs og fi.sk-
vinnslu. Er þetta mesti fjöldi ís-
lenskra fyrirtækja sem tekið hefur
þátt í erlendri rvningu á þessu sviði
hingað til.
Utflutningur ís-
lenskra framleiðenda
Framleiðsla og útflutningur ís-
lenskra fyrirtækja á tækjum og
búnaði til sjávarútvegs og fisk-
vinnslu er málefni sem verið hefur
til umfjöllunar og umræðu í all-
mörg ár. Fjöldi skýrslna hefur
verið skrifaður um möguleika ís-
lensks iðnaðar á þessu sviði og alls
kyns tillögur og áætlanir lagðar
fram. Ótrúlega litlar breytingar
hafa þó orðið, fyrr en nú hin allra
síðustu ár, að nokkur fyrirtæki
hafa náð umtalsverðum árangri í
útflutningi.
Það er því ekki óeðlilegt að í
kjölfar sýningar á borð við þá sem
fram fór í Bella Center í lok júní
sl. vakni upp töluverð bjartsýni,
en um leið ýmsar spurningar með-
al þeirra fslendinga sem sóttu
sýninguna.
í þessari grein verður fjallað um
þátttöku íslensku fyrirtækjanna.
Leitast verður við að bera fram-
leiðsluvörur þeirra saman við það
sem aðrir framleiðendur sýndu og
meta þannig möguleika íslenskra
fyrirtækja til framleiðslu á tækj-
um og búnaði til sjávarútvegs og
fiskvinnslu, sem standast kröfur
alþjóðlegs markaðar, einkum hvað
varðar verð og gæði.
Um sýninguna
almennt
„World Fishing", fiskiðnaðar-
og sjávarútvegssýningin, er haldin
þriðja hvert ár. Skipulagning sýn-
ingarinnar er í höndum breskra
aðila, „Industrial and Trade Fairs
„Sé á heildina litið,
viröist sem íslensku
fyrirtækin geti flest, ef
ekki öll, veriö ánægð
meö þann árangur sem
þau náðu. Vörur þeirra
vöktu almennt mjög
mikla athygli og í sam-
anburöi við aðra fram-
leiðslu virtust flestar ís-
lensku vörurnar vera
með því háþróaðasta
sem sást. Yfirleitt virtist
verðið vera sæmilega
samkeppnisfært og gæð-
in í samræmi við kröfur
markaðarins.“
International Limited", en sér-
stakan stuðning veitti í ár danska
sjávarútvegsráðuneytið auk ým-
issa hagsmunasamtaka er tengj-
ast sjávarútvegi og fiskvinnslu í
Danmörku (útgerð, fiskvinnsla,
tækjaframleiðsla).
Er þetta í annað sinn sem sýn-
ingin er haldin í Danmörku. Að-
standendur sýningarinnar voru
það ánægðir með árangurinn 1980,
að ákveðið var að halda sýninguna
í ár á sama stað.
f opnunarræðu sinni lét Henn-
ing Grove, sjávarútvegsmálaráð-
herra Dana, í ljós sérstaka ánægju
með þessa ákvörðun og lýsti yfir
áhuga og vilja danskra stjórn-
valda á áframhaldandi stuðningi
við undirbúning og framkvæmd
sýningarinnar yrði henni í fram-
tíðinni valinn staður í Danmörku.
Höfðaði hann í máli sínu til mik-
ilvægis dansks fisk- og vélaiðnað-
ar fyrir danska þjóðarbúið og þar
með gagnsemi þess fyrir danskan
fisk- og vélaiðnað að geta boðið
uppá alþjóðlega sýningu sem
þessa á heimaslóðum. A ýmsan
hátt eru þessi orð Henning Grove
táknræn fyrir hugsunarhátt
Dana. Er ekki að efa að við gætum
margt af þeim lært við markaðs-
og sölustarfsemi á íslenskum
tækjum, búnaði og þekkingu fyrir
sjávarútveg og fiskvinnslu í fram-
tíðinni.
„World Fishing ’83“ var stærsta
sýningin fram til þessa, bæði hvað
varðar fjölda sýnenda og gesta.
Rúmlega 420 fyrirtæki frá 23
löndum sýndu vörur sínar í glæsi-
legum skálum Bella Center-sýn-
ingarsvæðisins, sem er það
stærsta sinnar tegundar á Norð-
urlöndum. Um 11 þúsund manns
frá um 50 löndum sóttu svninguna
heim, þar af um 350 frá Islandi.
Umtalsverð aukning hefur orðið
á fjölda sýnenda frá því að sýning-
in var haldin síðast, eða um 60%
(úr tæplega 270 þá í um 420 nú).
Fjöldi sýningargesta hefur á hinn
bóginn ekki aukist nema um 10%,
úr 10 þúsund í 11 þúsund.
Þrátt fyrir almenna lægð í al-
þjóðaviðskiptum og efnahagslegan
samdrátt í fjölmörgum iðnríkjum,
virðist sýningin hafa fengið mjög
góðan hljómgrunn í iðnaðinum,
mun betri en aðstandendur henn-
ar gerðu sér vonir um. í þessu
sambandi má benda á, að um 80%
þeirra fyrirtækja sem tóku þátt í
sýningunni 1980 voru meðal þátt-
takenda í ár. Er þetta óvenjuhátt
hlutfa.ll miðað við svipaðar sýn-
ingar sem haldnar hafa verið ann-
ars staðar á undanförnum árum.
Sýnendur virtust almennt mjög
ánægðir með árangurinn og sam-
mála um að þessi sýning væri
besta World Fishing-sýningin
fram til þessa.
Þrátt fyrir að tiltölulega tak-
markaður fjöldi hafi komið á sýn-
inguna, voru menn sammála um,
að hér hefði verið um mjög þröng-
an hóp að ræða. Langstærstur
hluti sýningargesta voru aðilar er
tengjast fiskveiðum og fiskvinnslu
á einn eða annan hátt og þar með
mögulegir kaupendur. Þannig má
segja að þessi sýning sé dæmi um
alþjóðlegan markað þar sem selj-
endur og kaupendur hittast og
eiga viðskipti, báðum aðilum til
hagsbóta.
íslensku fyrirtækin
Eins og áður er getið tóku alls
13 fyrirtæki þátt í sýningunni.
Flest íslensku fyrirtækjanna
sýndu á sameiginlegu svæði, svo-
Bás Hampiðjunnar
kölluðum íslandsbás. Var þáttt-
aka þeirra skipulögð af Útflutn-
ingsmiðstöð iðnaðarins.
Auk íslands voru Noregur, Sví-
þjóð, Finnland, Holland, Bretland,
Nova Scotia og að sjálfsögðu
Danmörk með slíka bása.
Fjögur íslensk fyrirtæki voru
með sérstakan bás þar sem þau
sýndu móttökukerfi fyrir frysti-
hús.
Hampiðjan sýndi alls kyns veið-
arfæraútbúnað, einkum net og
kaðla. Var augljóst að hér var á
ferðinni þekkt fyrirtæki sem hafði
mikla reynslu í sýningarþátttöku
og sölustarfsemi á erlendum
mörkuðum.
J. Hinriksson, vélaverkstœði,
sýndi ýmsar tegundir toghlera og
blakkir. Toghlerar fyrirtækisins,
sem framleiddir eru undir vöru-
merkinu Poly-ís, hafa náð mikilli
útbreiðslu innan íslenska fiski-
skipaflotans og víða um heim.
Fyrstu 6 mánuði þessa árs nam
útflutningur fyrirtækisins um
40% af heildarsöluverðmæti. Hef-
ur fyrirtækið nýlega gert samning
um sölu á nokkrum pörum tog-
hlera til Ástralíu og Suður-
Afríku.
Kassagerð Reykjavíkur sýndi
ýmiss konar umbúðir fyrir fisk og
fiskafurðir (verksmiðju- og neyt-
endapakkningar). Var þetta í
fyrsta sinn sem fyrirtækið tók
þátt í sýningu sem þessari erlend-
is. Að sögn Leifs Agnarssonar hjá
Kassagerðinni, var árangurinn
mjög góður og fékk fyrirtækið
fjölda fyrirspurna sem unnið
verður úr á næstu mánuðum.
Kvikk sýndi nýja gerð af hausa-
klofningsvél. Vélin var meðal þess
sem hvað mesta athygli virtist
vekja á sýningunni, enda á ferð-
inni nýtt tæki sem eykur verulega
möguleika á hráefnisnýtingu. Á
bás Kvikks voru bornar fram
djúpsteiktar fiskbollur úr fisk-
hausamarningi. Vakti þetta fram-
tak mikla athygli og er óhætt að
fullyrða að flestir sem brögðuðu á
góðgætinu sannfærðust um að
kjötið úr haus fisksins væri
sannkallað lostæti.
Marel, fyrirtæki í rafeindaiðn-
aði, sýndi vogir og vogarkerfi. Er
hér um alíslenska hönnun og
smíði að ræða og óhætt að full-
yrða að rafeindavogir fyrirtækis-
ins hafi verið með því háþróaðasta
á sviði rafeindatækninnar sem sjá
mátti á áyningunni. Vogarkerfið
samanstendur af 4 vogum; inn-
vigtunar-, flaka-, milli- og pökk-
unarvog, sem hægt er að tengja
við eina safnstöð og mynda þær þá
samstætt eftirlitskerfi sem gefur
möguleika á að fylgjast með af-
köstum og nýtingu í snyrtingu og
pökkun.
Stálvinnslan, lítil vélsmiðja í
Stóriðja — orku-
frekur iðnaður
— eftir Edgar
Guömundsson, verk-
frϚing
Formáli
Tilgangur þessara skrifa er að
taka virkan þátt í þeirri opinberu
umræðu um stóriðjumál sem nú fer
fram. Ég tel að þcssi umræða sé enn
á frumstigi og að stórauka þurfi þátt
almennings í henni hið allra bráð-
asta. Nauðsynlegt er að hún fari
fram hleypidómalaust og jarðbundið
og að þjóðarsátt takist um almenna
stefnumótun í orku- og stóriðjumál-
um. í þessari grein er ekki ætlunin
að gagnrýna menn eða málefni enda
trúi ég því að allir þeir sem staðið
hafa að orku- og stóriðjumálum til
þessa hafi sett hagsmuni lands og
þjóðar í fyrirrúm.
Hvað er stóriðja?
Ætla verður að þorri almenn-
ings skilgreini stóriðju sem
orkufrekan iðnað á borð við álver-
ið í Straumsvík eða málmbtendi-
verksmiðjuna á Grundartanga.
Sumir hafa þó réttilega bent á að
fyrsta stóriðja íslendinga hafi í
raun verið fiskiðjuverin og síldar-
og fiskimjölsverksmiðjurnar. Aðr-
ir hafa véfengt merkingu heitisins
„orkufrekur iðnaður" en talið eðli-
legra að nota heitið „fjármagns-
frekur iðnaður" um þetta fyrir-
bæri og hafa nokkur til síns máls.
Ekkert af þessum heitum gefur
neina tæmandi lýsingu á fyrir-
bærinu þótt alþjóð viti núorðið
allvel hvað átt er við þegar þau
eru notuð. Einkenni stóriðjunnar
eru þó nokkuð afmörkuð og skal
drepið á þau helztu.
1. Orkunotkun er gífurleg á okkar
mælikvarða eða um 500—1000
Gwh/ ári. Til samanburðar
mun Blönduvirkjun framleiða
um 750 Gwh/ ári miðað við nú-
verandi tilhögun.
2. Stofnkostnaður er mjög mikill,
eða milli 20 og 30 milljónir
króna á hvert starf. Til sam-
anburðar má geta þess að
stofnkostnaður á bak við hvert
starf í almennum iðnaði er oft á
bilinu 1—2 milljónir króna.
3. Árlegt söluverðmæti afurða er
jafnan mjög hátt gjarnan um
og yfir helmingur af stofn-
kostnaði.
4. Sölukerfi afurðanna eru yfir-
leitt í höndum mjög stórra er-
lendra fyrirtækja sem oft hafa
hagsmuna að gæta við frekari
úrvinnslu.
5 Hráefni eru mest af erlendum
toga, tengd stórflutningum sem
krefjast mjög stórra hafna.
6. Mengunarhætta hetur verið
fyrir hendi ef ekki er hugað
nægilega að mengunarvörnum.
Af hverju stóriðja?
Þyngstu rökin með stóriðju eru
almennt séð þörf fyrir auknar
þjóðartekjur og hagvöxt byggð á
innlendum verðmætum þ.e.
orkunni í fallvötnunum og iðrum
jarðar. Margir telja að erfitt sé að
komast öllu lengra í nýtingu fiski-
stofnanna en nú er raunin og þá
þurfi einhverjar' vannýttar inn-
Kdgar Guðmundsson
„Allir framleiðendur
þurfa sína neytendur.
Þar sem almenn aukn-
ing á raforkuþörf til
annarra innanlandsnota
er lítil þá er afar erfitt
ad virkja stórt án stór-
iðju og mjög erfitt að
virkja hagkvæmt án
þess að virkja stórt.“
lendar auðlindir að koma til sem
tekið geti við af fiskinum ef halda
á í horfinu.
Þyngstu rökin gegn stóriðju eru
hve gífurlega fjárfrek hún er og
áhættusöm að auki. Þá hefur
mengunarhættan verið mörgum
þyrnir í auga.
Eignarhald stóriðju?
Um þennan þátt eru mjög skipt-
ar skoðanir. Sumir aðhyllast að
íslendingar eigi ekkert að eiga í
stóriðjufyrirtækjunum líkt og
raunin er með álverið í Straums-
vík. Aðrir hallást að meirihluta-
eign íslendinga, enn aðrir að svo-
kölluðum „virkum yfirráðum" án
þess að endilega þurfi að koma til
meirihlutaeignar. Síðast en ekki
síst má nefna þá sem vilja taka
afstöðu til hvers máls fyrir sig án
þess að binda sig fyrirfram hvern-
ig eignarhaldi skuli háttað.
Eins og ævinlega hafa hér allir
nokkuð til síns máls.
Virkjun orkunnar — til
hvers?
Til þess að virkjanir á íslandi
verði hagkvæmar þarf að virkja
stórt. Með öðrum orðum framleiða
mikið rafmagn. Til þess að áætl-
anir um ódýrt rafmagn standist
þá þarf að vera búið að tryggja
markað fyrir verulegan hluta
orkunnar þegar framleiðsla virkj-
ananna hefst. Allir framleiðendur
þurfa sína neytendur. Þar sem al-