Morgunblaðið - 07.01.1984, Síða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 7. JANÚAR 1984
Á fær-
eyskri
sýningu
Myndlíst
Bragi Ásgeirsson
Mig langar til að bæta svo-
litlu við hugleiðingar mínar um
færeysku sýninguna í Norræna
húsinu er lýkur nú um helgina,
en fyrri grein mín birtist rétt
fyrir jól.
Eðlilegast er að byrja á því
að litast um í kjallarasölunum
og fjalla eilítið um verkin og
listamennina eftir því sem
þekking nær til. Er inn er kom-
ið blasir fyrst við manni stór
gul mynd eftir Zakarías Heine-
sen (f. 1937) er nefnist „Útsýni
frá fjallinu Núgvan“. í mynd-
inni er mikið sólskin og mikil
sumarblíða en naumast held ég
að slíkar myndir séu einkenn-
andi fyrir listamanninn eftir
því sem ég þekki til. Þá er
myndin of stór og björt til að
hún njóti sín í hinum þrönga
gangi. Ég þekki Zakarías frá
fornu fari enda hóf hann list-
nám sitt í Myndlista- og hand-
íðaskóla íslands og var þar m.a.
nemandi minn í grafík. Ég hef
séð miklu sterkari myndir eftir
hann og skipulegar uppbyggð-
ar. í ganginum eru einnig
myndir eftir Amariel Norðöoy
(f. 1945) myrkar og dularfullar,
þær hefðu átt skilið að vera í
rýmra umhverfi og meiri birtu.
Er inn í sal er komið blasa
fljótlega við manni hinar
hrjúfu artistísku myndir
Tummas Arge (1942—1978). Þær
eru ólíkar öllu öðru á sýning-
unni enda sáu margir í honum
mann er gæti endurnýjað fær-
eyska myndlist, en honum voru
mörkuð þau örlög að deyja ung-
ur. Hann varð fyrir miklu áfalli
í einkalífi sínu er konan fór frá
honum og þá hallaði hann sér
ótæpt að flöskunni. Drakk sig
niður í hjólastól og svo brast
hjartað. Meinleg örlög geð-
þekks manns er ég kynntist í
veizlu í Kaupmannahöfn og
ræddi lengi við. Myndir þessa
manns vinna mikið á við nánari
kynni og víst er að í þeim er
heilmikið af Færeyjum ásamt
vakandi tilfinningu fyrir nýrri
straumum.
Ég geng áfram enda hef ég
komið auga á myndir Sámal
Joensen Mykines (1906—1979)
og þær draga mig til sín. Hann
var mjög vel skólaður og agað-
ur listamaður, handbragðið er
óaðfinnanlegt og ekki er til-
finningin síðri. Má sjá áhrif
víða að í myndum hans en hann
brýtur þau undir persónuleika
sinn og færeyskt svið. Þetta
minnir vissulega heilmikið á
brautryðjendur okkar þótt list
hans sé gjörólík. Hér fer allt
saman, öguð myndbygging og
þróað litaval ásamt djúpu inn-
sæi á myndefnið hverju sinni.
Næst verða á vegi mínum
myndir hins magnaða málara
Ingálfs av Reyni (f. 1920).
Sterkar myndir og áhrifaríkar
en full einhæfar til að gefa
rétta mynd af þeim ágæta lista-
manni.
Eftir þetta reika ég skipu-
lagslaust um salina en fljótlega
verð ég gripinn af myndum
Ruth Smith (1913-1958). Hér
fór mikill listamaður er óx upp
úr danskri hefð til svipmikils
persónuleika og eftirminnilegs
kólorista.
Húmoristinn á sýningunni er
William Heinesen (f. 1900) og
húmor hans er í senn léttur og
hrjúfur. Neðansjávarmynd
hans hreif mig öllu mest fyrir
Hans Pauli Olsen: „Módel“ (1982), gifs.
næmt litaspil og gáskafulla
kímni.
Steffan Danielsen
(1922—1976) er mjög sérstæður
í list sinni, myndir hans eru í
senn nærfærnislega uppbyggð-
ar og nostursamlegar. Það er
einmitt vandvirkni hans, ein-
lægni og sannverðug tilfinning
fyrir myndefninu er gefur þeim
gildi og hrífur. Á stundum eru
myndirnar á mörkum naivism-
ans enda hafði hann til að bera
næma naivíska kennd.
Bárður Jákupsson (f. 1943) á
þrjár samstillingar og tvær
myndir af landslagi og myndir
hans virka í ríkum mæli upplif-
aðar.
Frimod Joensen (f. 1914) er
vafalaust mesti naivistinn í
hópnum þó ekki komi það fram
á þessari sýningu, myndir hans
eru mjög opinskáar og hug-
þekkar og litatilfinningin upp-
runaleg.
Janus Kamban (f. 1913) er
ákaflega skýr í myndhugsun
sinni. Hér á hann mjög vel mót-
aða andlitsmynd, hreint mót-
aða mynd af sjómönnum (1951
og 1955) ásamt minnisvarða frá
1982, sem sýnir að hann hefur
engu glatað af hinni einföldu og
upprunalegu myndhugsun.
Dúkristur hans eru mjög í stíl-
inn færðar í einfaldleik sínum
en naumast jafn veigamikil
verk og höggmyndirnar.
Elinborg Liitzen (f. 1919) sýnir
nýjar dúkskurðarmyndir, sem
eru mjög í ætt við það sem áður
hefur sést til hennar á sýning-
um hér, næmur, tilfinninga-
ríkur skurður og fjölbreytileg
beiting skurðarhnífsins.
Marianna Matras (f. 1908) er
vefjarlistarkona er kann sitt
fag. Áhrifamest er myndin
„Nornirnar" sem er ofin eftir
frummynd William Heinesen
frá 1924. Myndin minnir á ým-
islegt er seinna komst í móð á
Norðurlöndum og mjög var í
hávegum haft.
Hans Pauli Olsen (f. 1957) er
myndhöggvari sýningarinnar
sökum æsku sinnar og mikilla
hæfileika. Hann er aðeins 26
ára en þegar mjög leikinn við
mótun mynda hvort heldur í sí-
gildum stíl sem nútímalegum.
Hann virðist eiga framtíðina
fyrir sér og við blasir mikil
endurnýjun í færeyskri mynd-
list í þessum manni.
Torbjörn Olsen (f. 1956) er
einnig kornungur myndlistar-
maður er málar af fingrum
fram frekar órólegar myndir en
mjög skandinavískar.
Þá ber loks að nefna Trónd
Patursson (f. 1944), sem er
fæddur sama ár og lýðveldið
okkar. Hann leitar mjög til
náttúrunnar um föng í skúlp-
túrverk sín, sem gerir þau nú-
tímaleg, enda er náttúran mesti
nýskaparinn. En um leið verða
myndirnar skreytikenndar.
Fram kemur að þessi listamað-
ur fæst einnig við bókalýsingar
sem eru hinar þekkilegustu.
- O -
Svo sem sjá má af þessari
upptalningu er undirritaður
alls ekki ánægður með val allra
verka á sýninguna og við það
bætist að ýmsa vantar t.d. Dið-
rik á Skarvanesi (1802—1865).
Þá er ég ekki sammála skil-
greiningunni á alþýðulistinni,
þykir hún fráleit því að hún
myndi strika út marga ágæta
myndlistarmenn er sækja sér
lifibrauð í annað en listsköpun,
einmitt til að geta unnið eftir
eigin höfði en ekki markaðar-
ins.
Jafnan er fróðlegt að sjá
samsafn færeyskra myndlistar-
verka og svo var einnig hér og
ber að þakka framtakið þrátt
fyrir allar gloppur.
Bókin um færeyska myndlist
í haust rakst sá er hér ritar
af tilviljun á bókina „Færeysk
list“, er hann einu sinni sem
oftar var staddur í Listmuna-
húsinu hér í borg. Ég varð
strax mjög hrifinn af bókinni
og ásetti mér að reyna að
krækja í eintak, sem hefur
tekist þó um lánaðan grip sé
að ræða.
Ég hafði strax á orði, að ís-
lendingar ættu enga hliðstæðu
um kynningu myndlistar sinn-
ar á einfaldan og hlutlausan
hátt. Útgefandi er Emil Thom-
sen, Þórshöfn, en bókin er að
öllu leyti unnin á íslandi og
prentuð í Odda 1982, þó er
saurblað bókarinnar eftir
Færeyinginn Juleif Jacobsen.
Öll er bókin hin vandaðasta og
í fallegu broti er gert hefur
Sigurþór Jakobsson.
Formála skrifar William
Heinesen og er hann frábær-
lega læsilegur — skýr, einfald-
ur — stuttur og laggóður.
Allar myndirnar af lista-
verkunum eru í lit, nema graf-
ískar myndir sem eru í svart-
hvítu og svo fylgir sömuleiðis
svart-hvít ljósmynd stuttri
kynningu á hverjum lista-
manni fyrir sig. Éftir lestur
bókarinnar og skoðun og jafn-
framt skoðun færeysku sýn-
ingarinnar í Norræna húsinu
kemur í ljós, að bókin er ekki
eins hlutlaus um val lista-
manna og ég hélt í upphafi,
því að í hana vantar nokkur
nöfn listamanna sem t.d. eru á
meðal sýnenda í Norræna hús-
inu.
Það rýrir hins vegar ekki
hlut þeirra er sáu um frágang
bókarinnar sem er mjög góður
sem fyrr segir, og úrval mynd-
verka í bókinni er mun meira
en á sýningunni þannig að
margir listamannanna njóta
sín ólíkt betur. Hér eru og
einnig kynntir þeir alþýðu-
listamenn sem ekki sjást á
nefndri sýningu en eru mikil-
vægur hlekkur og raunar
ómissandi þegar kynnt er fær-
eysk myndlist — ómissandi til
nánari skilnings.
Ég vildi fyrst og fremst
kynna þessa bók, sem ég hef
haft ómælda ánægju af að
fletta í og upplýsir mig um
margt í list frændþjóðarinnar
er ég vissi ekki áður.
Þess skal og sérstaklega get-
ið að texti bókarinnar er á ís-
lensku en ég hef og fengið upp-
lýst, að bókin hafi verið prent-
uð á 8 tungumálum. Sé það
rétt, er hér um einstakt og
rcijög gáfulegt framtak að
ræða, sem við íslendingar ætt-
um að geta lært af til eftir-
breytni. Þótt bækur um ein-
staka listamenn séu góðra
gjalda verðar þá vantar sár-
lega kynningarrit um íslenska
myndlist og ekki trúi ég að tap
yrði á þeirri framkvæmd jafn
mjög og erlenda þyrstir í
hlutlausan fróðleik um þau at-
riði. Svo ber að taka ofan fyrir
framtaki Emil Thomsen.