Morgunblaðið - 15.06.1984, Síða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 15. JÚNÍ 1984

Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 275 kr. á mánuöi innanlands. I lausasölu 25 kr. eintakiö.
Á bókin að
lifa eða deyja?
Sagan og ljóðið hafa verið
vinir íslendinga frá alda
öðli. Þeir fluttu hvort tveggja
með sér til íslands og hafa
ræktað þessa mikilvægu arf-
leifð æ síðan. Bókin hefur verið
heimilisvinur íslendinga,
grundvöllur tungu okkar og
menningar. Betri heimilisvin
hafa íslendingar ekki átt gegn-
um aldirnar og svo mjög mátu
forfeður okkar bókina, að þeir
töldu, að betra væri að vera
berfættur en bókarlaus.
Nú á bókin undir högg að
sækja. Það kom m.a. fram á að-
alfundi Almenna bókafélagsins,
sem er eitt öflugasta og merki-
legasta menningarfélag lands-
ins, eins og kunnugt er. í þeim
garði hafa verið unnin mörg
stórvirki í andlegum efnum. I
Almenna bókafélaginu fóru
borgararnir að rækta garðinn
sinn, þegar að þeim var sótt.
Okkur ber skylda til að standa
vörð um þennan garð og af
þeim sökum verður að sjá svo
um, að bókafélagið verði ávallt
í forystu fyrir þeim öflum sem
að menningu standa í þjóðfé-
laginu nú og í framtíðinni,
ásamt öðrum forlögum sem
hafa staðið vel að verki.
En útgáfufyrirtæki eiga und-
ir högg að sækja, ekki síður en
bókin. Sumir segja, að ástæðan
sé sú, að rithöfundar skrifi ekki
nógu góðar bækur og má vel
vera, að ýmsar bækur séu ekki
nógu góðar, en við þurfum ekki
að bera neinn kinnroða fyrir
beztu bækurnar á markaðnum.
Við erum enn bókaþjóð, og
stundum einnig bókmennta-
þjóð. Það sér þó ekki á, þegar
menn hefja listahátíðir á loft,
þá gleymist bókin að mestu.
Hitt er annað mál að sumt er
merkilegt á listahátíð, ekki sízt
myndlistin. Mikilvæg íslenzk
list á að skipa öndvegi á lista-
hátíð. Og hægt er að brydda
upp á ýmsum nýjungum til að
vekja athygli á hlutverki bók-
arinnar. En svo er að sjá sem
íslendingar séu að fella hana
endanlega inní einn mánuð árs-
ins, desember. það er þó óhæfa.
Við eigum að brjótast út úr
þessum vítahring. Við eigum að
rækta bókina á öllum tímum
árs. Góð bók hefur verið tízku-
fyrirbrigði, ekki síður en annað,
sem athygli vekur í samtíman-
um. Miklar bókmenntir eru sí-
gild verk sem fylgt hafa þjóð-
inni á langri og oft erfiðri
göngu. Vonandi verður svo
áfram.
Hér verður ekki prédikað að
auka eigi styrki til bókarinnar
eða þeirra sem að henni standa.
Þó mætti vera betur búið að
rithöfundum en nú er. En á hitt
skal bent, að ein af ástæðunum
fyrir því, að bókin á undir högg
að sækja, er þrýstingur af alls
konar efni að utan vegna ör-
tölvubyltingarinnar og aukinn-
ar ásóknar erlendra mynd-
bandaframleiðenda og sjón-
varpsmynda.
Einhverju sinni var hafin
mikil herferð gegn erlendu
sjónvarpi á íslandi. Nú þykir
sjálfsagt, að íslenzka sjónvarp-
ið sé með svo miklum erlendum
blæ, að varla má á milli sjá.
Flest af því sem bezt er í sjón-
varpinu er erlent efni, því mið-
ur. Þar eru einnig erlendar
dreggjar. í sjónvarpinu er fljót-
andi erlend fjöldaframleiðsla
og gerviefni eins og Dallas, sem
ætti að duga í tvo, þrjá þætti.
Ameríkanar vita að efnið í
Dallas lýsir engu, allra sízt
bandarísku þjóðlífi, þótt Fidji-
búar, Svíar og stór hluti íslend-
inga haldi það. Annað efni er-
lent er eftirminnilegt eins og
afarvel gerð samtöl í Löðri, en
sá þáttur var útþynntur af
gróðahyggju, og svo stór list
eins og Nikulás Nickleby, enda
eru breskir leikarar í sérflokki
og Dickens höfuðskáld.
Sjónvarpið á að leggja miklu
meiri rækt við innlent efni en
það hefur gert og kosta til mik-
ilvægra hluta miklu meira fé en
verið hefur. Sjónvarpið er afar
sterkur miðill. Það sáum við
ekki sízt í þættinum um vor-
tónleika Vínarhljómsveitar-
innar, sem voru ræktandi og
eftirminnilegir, en auk þess
einnig í þáttum eins og sjón-
varpsmýndum upp úr smásög-
um suður-afrísku skáldkonunn-
ar Nadine Gordimer, sem hafa
verið afbragðsgóðar, enda er
hún frábær höfundur og við-
fangsefni hennar brýn og krefj-
andi. Þessir þættir eftir sögum
hennar sýna svart á hvítu,
hvernig góðir sjónvarpsmenn
geta notað góðar bókmenntir.
Fyrri þáttur Gordimers var
þannig úr garði gerður, að hann
var nánast smásaga í kvik-
mynd, en svo eftirminnilegur,
að sjónvarpsmyndin fékk, svo
sjaldgæft sem það er, listrænt
gildi.
Færir menn, ekki sízt sjón-
listamenn, geta fjallað þannig
um bókmenntaleg efni, að úr
verði eftirminnileg list í sjón-
varpi. Oftast er sagt, að sjón-
varpið sé ekki fyrir bækur eða
bókmenntir, þetta séu tveir
ólíkir miðlar. En við eigum ekki
að hlusta á slíkar fullyrðingar.
Við eigum að gefa bókinni líf í
sjónvarpinu með því að bera
hana þar fram á listrænan
hátt, en ekki gera hana að
hornreku eða drepa hana með
þögninni. Það er rétt sem Pétur
Pétursson hefur sagt hér í blað-
inu, að sjónvarpið vanrækir
bitastætt íslenskt efni, t.a.m.
sem uppfyllingu milli dagskrár-
liða. Við eigum frábær sönglög,
ljóð og laust mál, sem sómi
væri að í sjónvarpi.
Önnur ástæða þess, að bókin
á undir högg að sækja, er sú
staðreynd, að hún er orðin of
dýr miðað við ýmislegt annað.
Bókin á aldrei að verða munað-
arvara á íslandi, en að því
stefnir. Það er rétt, sem stóð í
Þjóðviljanum nýlega, að laun-
afólk hefur varla efni á að
kaupa bækur því verði, sem nú
tíðkast. Á þessu þarf að ráða
bót, því mikið er í húfi, að sam-
bandið rofni ekki milli íslenzkr-
ar alþýðu og bókarinnar. Einn
reyndasti bóksali landsins full-
yrðir, að bezta ráðið til þess að
rétta bókinni hjálparhönd sé að
afnema söluskatt á henni.
Ríkisvaldið hlýtur að íhuga
slíka leið og er Morgunblaðinu
kunnugt um, að fjármálaráð-
herra hefur fullan hug á því að
rétta hlut bókarinnar. Ríkis-
valdið hefur hér ekki minnstum
skyldum að gegna við bókina og
hlutverk hennar í íslenzku
þjóðlífi. Að vísu verður bókin
að spjara sig sjálf. Aðstoð og
styrkir munu ekki greiða götu
hennar, en það getur varla ver-
ið eðlilegt ástand, að rithöfund-
ur, sem unnið hefur að bók-
menntaverki árum saman, fái
11% af útsöluverði bókar, þeg-
ar upp er staðið, en ríkið um
30% — auk þess sem ríkið tek-
ur skatta af tekjum hans og
jafnframt skatta af öllum þeim
sem bókina framleiða, bæði út-
gefendum, prent- og bókbands-
fyrirtækjum og bóksölum, og
að sjálfsögðu skatt af tekjum
þeirra, sem við bókiðju starfa.
Ætli láti ekki nærri, að ís-
lenzka ríkið taki upp undir
helming útsöluverðs af hverri
einustu bók, sem kemur á
markað, þannig að það fái í
sinn hlut 500 kr. af 1000 kr. bók.
Hér er um mikla tekjulind að
ræða, auk þess sem ríkið fær
efni í skólabækur tiltölulega
vægu verði og sáralítið er greitt
fyrir útlán bóka í bókasöfnum.
Það er þá helzt, að rithöfundar
fái laun sín þar í formi styrks
eða viðurkenninga og þætti það
einkennilegt, ef öðrum þjóðfé-
lagsþegnum væri smalað sam-
an einu sinni á ári eða einu
sinni á fimm ára fresti til að
afhenda þeim laun sín að við-
stöddum blaða-, sjónvarps- og
útvarpsmönnum, svo það fari
nú ekki framhjá þjóðinni hverj-
ir hreppsómagarnir eru í raun
og veru.
Nei, allt þetta þarf að íhuga.
Ekki er unnt að láta við svo
búið standa. Rithöfundar verða
að fá sæmileg laun fyrir vinnu
sína, ekki síður en aðrir þjóð-
félagsþegnar. Ríkið getur ekki
hirt megingróðann af verkum
þeirra, þannig að þeir eru í
raun og veru meira og minna
þjóðnýttir, og síðast, en ekki
sízt, verður að ýta undir bókina
með því að lækka verð hennar
að tiltölu við annað, sem upp á
er boðið í þeirri hörðu sam-
keppni, sem myndbanda-, sjón-
varps- og hljómplötuöld hefur
kallað yfir okkur. Ef við þekkj-
um ekki vitjunartíma okkar í
þessum efnum, munum við einn
góðan veðurdag standa uppi
bóklaus þjóð, en ekki þjóð bók-
anna, eins og Ben Gurion sagði
í virðingar- og þakklætisskyni
á Þingvöllum, þegar hann bar
okkur sællar minningar kveðj-
ur og árnaðaróskir þjóðar bók-
arinnar við Miðjarðarhaf.
Breska farþegaþotan á Keflavíkurflugvelli:
Sprengju!
Þotan til Englands en farþegarnir áfram
Breska farþegaþotan sem lenti á
Kenavíkurflugvelli í fyrradag vegna
sprengjuhótunar hélt í gær til baka til
Englands en allir farþegarnir héldu
áfram vestur um haf með annarri vél á
vegum flugfélagsins. í fyrrinótt var
leitað að sprengju í þotunni en án
árangurs. Ekki er vitað hver kom mið-
anum með sprengjuhótuninni fyrir á
salerni þotunnar. Er talið að miðanum
gæti allt eins hafa verið komið fyrir
áður en hún fór frá Englandi. Að sögn
Péturs Guðmundssonar flugvallar-
stjóra á Keflavíkurflugvelli, sem hafði
yfirstjórn aðgerðanna með höndum,
var unnið að þessu máli samkvæmt
fyrirframgerðu skipulagi um slík til-
felli og hefði allt gengið vel.
Engin sprengja fannst
Á vegum Flugleiða var öllum
þeim farþegum sem það vildi komið
í gistingu á hótelum á Suðurnesjum
og í Reykjavík, en 50 til 60 manns
kusu heldur að halda til í flugstöðv-
arbyggingunni. Sérfræðingar frá
SAS-sérsveit breska hersins komu
til landsins í fyrrakvöld með Herc-
ules-flugvél konunglega breska
flughersins, og höfðu þeir með sér
sérþjálfaðan sprengjuleitarhund og
tækjabíl. Leituðu þeir í þotunni í
fyrrinótt með aðstoð áhafnar þot-
unnar, starfsmanna flugfélagsins,
varnarliðsmanna og slökkviliðs-
manna.
Engin sprengja reyndist vera í
þotunni. í gærmorgun var allur far-
angur tekinn út úr vélinni og honum
raðað upp. Síðan var farið með far-
þegana í hópnum og þeir látnir taka
handfarangur sinn og vísa á töskur
sínar. Sá farangur sem ekki gekk út
var gegnumlýstur og þar með var
talið fullreynt að sprengjuhótunin
hefði verið gabb. Þá var klukkan
tæplega eitt í gær og byrjað að lesta
þotuna sem fara átti með farþegana
til áfangastaðar sem er Los Angeles
í Bandaríkjunum. Um klukkan 14.30
hélt þotan af stað og voru allir far-
þegarnir með, einnig þeir sem lagðir
höfðu verið inn á sjúkrahús vegna
meiðsla eftir lendingu hinnar þot-
unnar rúmum sólarhring áður.
Þorgeir Þorsteinsson, lögreglu-
stjóri á Keflavíkurflugvelli, sagði í
samtali við Mbl. í gær að málið
hefði ekki verið upplýst á meðan
farþegarnir dvöldu hér og vildi
hann ekki staðfesta að grunur hefði
beinst að neinum sérstökum. Sagði
hann að sprengjuhótunin gæti allt
eins hafa verið sett í þotuna í Eng-
landi. Skömmu síðar fór Hercules-
vélin af stað áleiðis til Englands
með sérsveitina, hundinn og tækin
og klukkan 16 hélt þotan, sem
sprengjuhótuninni hafði verið kom-
ið fyrir í daginn áður, til baka til
Englands. Lögreglustjórinn vildi
ekki gefa nákvæmlega upp hvað
stóð á sprengjuhótunarmiðanum, en
samkvæmt upplýsingum sem Mbl.
fékk hjá blaðafulltrúa í höfuðstöðv-
um British Airways í London í gær
þá stóð einungis á miðanum að
sprengja væri í vélinni, eins og
reyndar kom fram í Mbl. í gær.
Ekki vissi blaðafulltrúinn til að
minnst hefði verið á Líbýu á miðan-
um eins og sagt var frá í einu dag-
blaðanna í gær. Talsmaðurinn
sagði, er hann var spurður hvort
einhverjir farþegar væru grunaðir,
að hann hefði engar upplýsingar um
það. íslenska lögreglan hefði með
málið að gera en augljóslega hefði
það ekki verið fyrst allir farþegarn-
ir hefðu haldið áfram til Los Angel-
es.
Unnið samkvæmt fyrir-
framgerðu skipulagi
Pétur Guðmundsson hafði með
höndum yfirstjórn og samræmingu
aðgerða vegna sprengjuhótunarinn-
ar. En lögreglustjórinn sá um ör-
yggishlið málsins og rannsókn af-
brotsins. Pétur sagði að hliðstæð at-
vik hefðu átt sér stað á Keflavíkur-
flugvelli. Átti hann við flugránið
1973 þegar þota frá TWA-flugfélag-
inu lenti á Keflavíkurflugvelli. En
einnig hefðu komið sprengjuhótanir
vegna véla sem lent hefðu á Kefla-
víkurflugvelli. Sagði hann að miðað
við áður fengna reynslu og þróun
hefði verið samin starfslýsing sem
unnið hefði verið eftir.
Þessar reglur hefðu staðist ágæt-
lega en þær yrðu þó endurskoðaðar
í ljósi þeirrar reynslu sem fengist
hefði við þennan atburð. Sagði hann
að Bretarnir hefðu verið mjög
ánægðir með þá fyrirgreiðslu sem
þeir hefðu fengið hér og farþegarnir
hefðu þakkað en ekki kvartað. Sagði
Pétur að það hefði verið afrek út af
fyrir sig að tekist hefði að halda
uppi öllum flugsamgöngum á meðan
á þessu öllu stóð og sagði að slökkvi-
liðsmennirnir og allir þeir sem tekið
Jk K
\Á y
Farþegarnir sáu ekki mikiö af íslandi á meðan á rúmlega sólarhringsdvöl hér á lai
tímans í flugstööinni. Var biðin þeim stundum þreytandi eins og sést á þessari myi