Morgunblaðið - 17.02.1985, Side 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 17. FEBRÚAR 1985
Hvað er að gerast
í veðurfarinu?
ísland um skeið hlýjasti staður Evrópu
Snjókast á Costa Brava
Gldri menn úti á landsbyggð-
inni, sem muna tímana
tvenna, segja stundum: „Þad
var meira sólskin hér í gamla
daga.“ Nýjar athuganir
benda til þess að þeir hafi
nokkuð til síns máls. Veður-
farið breytist vissulega frá
einum áratugnum til þess
næsta. En athuganirnar
benda til þess að sumar
sveiflurnar í veðurfarinu feli
ekki í sér breytingar úr köld-
um áratug í hlýjan og öfugt,
heldur valdi sveiflurnar því
að stundum er hitastigið í
jafnvægi og stundum er það
óstöðugt. Eins og íbúum
Florida er nú fullkunnugt er
veðurlagið nú óstöðugt.
Hinn 21. janúar sl. fór hitinn
niður fyrir frostmark í Florida
allt suður undir vetrarbústaði
ellilífeyrisþega í Palm Beach, og
frysti appelsínuuppskeruna á
trjánum. Svo rauk hitinn upp
fyrir 26 gráður þannig að ávöxt-
urinn brauzt út úr berkinum, en
kuldabylgjan hélt áfram vestur
á bóginn og þakti slétturnar
miklu með snjó, en frostið í Col-
orado fór niður fyrir +50 gráður.
Þessi óstöðugleiki í veðurfar-
inu er ekki aðeins ríkjandi í
Bandaríkjunum. Fyrr í þessum
mánuði, aðeins hálfum mánuði
eftir að 300 manns biðu bana í
hríðarveðri og kulda og bað-
strendurnar við Miðjarðarhafið
voru snævi þaktar, mildaðist
veðrið á ný. Febrúar byrjaði vel í
Bretlandi með yfir 10 stiga hita.
En hafa ber í huga að þannig
byrjaði janúar einnig.
Svona gjörbreytingar á veð-
urfari verða ekki aðeins innan
vissra árstíða. Júlí og ágúst 1983
reyndust heitasta tveggja mán-
aða tímabilið sem komið hafði í
Bandaríkjunum frá árinu 1955;
þeim fylgdi svo vetur sem, að
vetrinum 1978 undanskildum,
var sá versti í Bandaríkjunum í
nærri 40 ár. Síðustu tvö sumur í
Bretlandi hafa verið óvenju hlý;
veturinn 1981—’82 var þar Síb-
eríuveðrátta. Að sögn þriggja
vísindamanna — dr. Thomas
Karl, dr. Roberts Livezey og dr.
Edwards Epstein — við banda-
rísku vísindastofnunina Nation-
al Oceanic and Atmospheric Ad-
ministration (NOAA), hafa sex
af undanförnum átta vetrum í
Bandaríkjunum ýmist verið
óeðlilega kaldir eða óeðlilega
hlýir. Nánar tiltekið komust vís-
indamennirnir að því að þrjá
vetrarmánuði af tíu á undan-
förnum átta árum var meðalhit-
inn á meginlandi Bandaríkjanna
(þ.e. fyrir utan Alaska og Haw-
aii) að minnsta kosti IV* gráðu
fyrir ofan eða neðan meðaltal
síðustu 89 ára. í fljótu bragði
virðist þetta ef til vill ekki mik-
ið, en 20 árin þar á undan hafði
aðeins einn vetrarmánuður af
hverjum tíu sýnt jafn mikil af-
vik frá meðalhita. Og dr. Karl
bendir einnig á að þessi langi
jafnvægistími hafi verið
„óvenjulega eðlilegur". Hann tel-
ur að á þessari öld hafi að með-
altali einn vetrarmánuður af
hverjum fimm verið áberandi
heitur eða kaldur.
Það getur virzt mikil alhæfing
að tala um veðurfar í Bandaríkj-
unum í heild. En þótt undarlegt
megi virðast um jafn víðlent
land og Bandaríkin, eru sveifl-
urnar í veðurfarinu svipaðar. í
athugun NOAA kom fram að
óvenjuleg hlýindi í einum lands-
hluta leiddu ekki til óvenjulegra
kulda í öðrum. f öllum ríkjunum
48 — einnig í jafn ólíkum ríkjum
og Florida og Colorado — urðu
sömu sveiflurnar í veðurfarinu
samtímis frá eðlilegu hitastigi
yfir í meiri óstöðugleika.
Hver getur ástæðan verið? Ein
skýringin felst í loftstraumi há-
loftanna, vindi sem þeytist um
gufuhvolfið í um 20 þúsund feta
(rúmlega 6 þúsund metra) hæð
yfir jörðu og hefur mikil áhrif á
veðurfarið á yfirborði jarðar.
Vindur þessi fer umhverfis jörðu
frá vestri til austurs, en leggur
lykkjur á leið sína til norðurs og
suðurs. Á síðustu átta árum hafa
þessar lykkjur orðið víðáttu-
meiri en áður, þannig að til
dæmis háloftavindurinn yfir
Evrópu hefur blásið frá norðri
til suðurs í stað þess að blása frá
vestri til austurs. Þegar þetta
gerist, flytur vindurinn kalt loft
suður á bóginn — og sú er
ástæðan fyrir því að meðan
heimskautsveður ríkti í Evrópu í
síðasta mánuði, varð Island um
tíma heitasti staður Evrópu þar
sem landið lá undir hálofta-
straumum á bakaleið. Að sjálf-
sögðu leiðir þessi skýring til
spurningarinnar: af hverju
skipta loftstraumarnir um
stefnu? Það veit enginn.
Ofan á þetta bætast hægfara
en stöðugar breytingar á þróun
veðurfars jarðarinnar. Við ætt-
um til dæmis nú þegar að vera
komin inn í nýtt kuldaskeið, eða
ísöld. Þegar fyrst varð ljóst að
veðurfarið var orðið óstöðugt,
bentu sumir vísindamenn á að
svipað hafði gerzt í sambandi við
kuldaskeiðið í lok miðalda. Höf-
undar vísindaskáldsagna voru
fljótir að túlka þessi ummæli
þannig að við værum á leið inn á
meiri eða minniháttar ísaldar-
skeið. Fyrir árið 1920 var meðal-
hitinn í löndum á norðurhveli
jarðar rúmlega hálfri gráðu
hærri en hann varð á árunum
frá 1920 til 1980.
Frá 1980 hefur hitastigið farið
hækkandi, og vekur það ugg um
að mannlegar aðgerðir hafi leitt
til upphitunar jarðarinnar með
„gróðurhúsa-áhrifum" — sam-
ansöfnun á koldíoxíði, sem
hleypi sólargeislunum inn í
gufuhvolfið, en endurvarpi til
jarðar þeirri innrauðu útgeislun,
sem á að flytja hitann frá jörð-
inni út í geiminn á ný.
En þessi gróðurhúsaáhrif
vekja fleiri spurningar en svör.
Ef sveiflurnar í veðurfarinu yllu
aðeins hærra hitastigi, mætti út-
skýra þær sem afleiðingu þess-
arar upphitunar. En svo er ekki.
Aukningin á koldíoxiðinu virðist
fara saman með meiri breyting-
um á hitastiginu, ekki aðeins
hækkun þess.
Hvorki ísöld né gróðurhúsa-
áhrif geta skýrt þróunina yfir í
meiri óstöðugleika í veðurfarinu
að undanförnu. Veðurfar á jörðu
stjórnast aðallega af því hita-
magni sem hingað berst og jörð-
in heldur. Kuldaskeið eða hita-
skeið stjórnast af kerfum —
staðvindum, háloftastraumum
o.fl. — sem á einn eða annan
hátt flytja heitt loft frá hitabelt-
inu til heimskautanna. Þegar
vísindamenn öðlast meiri þekk-
ingu á þessum kerfum, verða
þeir færari um að útskýra veð-
urbreytingarnar — og geta nýtt
sér þá þekkingu til að spá fyrir
um það hve lengi núverandi
ástand með sólríkum og heitum
sumrum og hörðum vetrum á
eftir að ríkja.
(Úr The Economist)
HVERFAFUNDIR RORGARSTJORA1985
Hvert stefnum
við?_________
Hvað hefur
áunnist?
DAVÍÐ ODDSSON BORGARSTJÓRI FLYTUR RÆÐU
OG SVARAR FYRIRSPURNUM FUNDARGESTA.
2.FUNDUR
Nes- og Melahverfi —
Vestur- og Miöbæjarhverfi
Sunnudaginn 17. febrúar kl. 14.30 í Átt-
hagasal Hótel Sögu.
Fundarstjóri: Valgarö Briem hrl.
Fundarritari: Birgir Ármannsson
menntaskólanemi.
Á fundinum veröa sýnd líkön,
litskyggnur og skipulagsupp-
drættir.
REYKVÍKINGAR!
FJÖLMENNIÐ Á HVERFAFliNDI BORGARSTJÓRA.
KOMIÐ SJÓNARMIÐUM YKKAR Á FRAMFÆRI OG KYNNIST
UMHVERFI YKKAR BETUR.

J