Morgunblaðið - 17.02.1985, Síða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 17. FEBRÚAR 1985
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 17. FEBRÚAR 1985
35
Plórgúi Útgefandi nttbifeifr hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Að-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 330 kr. á mánuöi innanlands. I lausasölu 25 kr. eintakiö.
Hneyksli
í skákheiminum
Sú ákvöröun Campomanes,
forseta FIDE, Alþjóða-
skáksambandsins, að hætta
einvígi þeirra Garris Kasp-
arov og Anatolys Karpov hef-
ur réttilega verið kölluð
hneyksli í skáksögunni. Eins
og Friðrik Ólafsson bendir á
er heimsmeistaraeinvígið í
skák ekki einungis háð við
skákborðið. í því reynir á
andlegt og líkamlegt atgervi
keppenda. Úr því að Anatoly
Karpov brast þrek til að tefla
áfram hefði Garri Kasparov
átt að hljóta sigurinn. Þess í
stað var einvíginu hætt.
Bent Larsen lýsir eðlilegri
framvindu þessa máls hér í
Morgunblaðinu í gær þegar
hann segir: „Reglur FIDE um
einvígishald eru skýrar og
þær gera ráð fyrir atvikum
eins og þreytu keppenda og
veikindum. Þeir fá að fresta
tilteknum fjölda skáka, en
verða að mæta að því loknu,
það er einfalt mál. Þeir veröa
að mæta, jafnvel á hækjum,
eða í hjólastól. Ef keppandi
mætir ekki, þá tapar hann
skákinni stendur í reglum
FIDE. Svo einfalt er málið.
Mæti Karpov ekki til leiks á
mánudag, þá tapar hann
fjórðu skákinni, fimmtu á
miðvikudag og sjöttu og síð-
ustu á föstudag. Þar með er
einvíginu lokið — og Karpov
getur skorað á hinn nýja
heimsmeistara í september."
Boris Spassky, fyrrum
heimsmeistari í skák, segist
ekki sannfærður um að
kommúnistaflokkur Sovét-
ríkjanna standi á bak við
ákvörðun Campomanesar.
Hann telur líklegra að forseti
FIDE haldi einfaldlega með
Karpov og þoli ekki að sjá
hann tapa við skákborðið.
Hvort þessi skoðun er rétt
eða ekki er ógjörlegt að
dæma um á þessari stundu.
Enginn dregur í efa að hér sé
mikið í húfi fyrir Sovétmenn.
Það er ótrúlegt, svo að ekki sé
meira sagt, að Campomanes
hafi tekið hina afdrifaríku
ákvörðun sína í blóra við
stjórnvöld í alræðisríkinu.
Hitt hefur þó ekki verið skýrt
svo viðhlítandi sé hvers
vegna þeim ætti að vera
meira í mun að Karpov sigr-
aði en Kasparov — sem er í
kommúnistaflokknum.
Blaðamannafundurinn þar
sem Campomanes tilkynnti
ákvörðun sína var sérkenni-
leg uppákoma. Kasparov lýsti
honum sem vel undirbúinni
leiksýningu þar sem allir
hefðu kunnað sína rullu.
Meira að segja Karpov
kvaddi sér hljóðs og lýsti því
yfir, að hann vildi tefla
áfram! Ekki er ólíklegt að það
hafi hann gert til að firra
Sovétmenn allri ábyrgð í
málinu; það hentar þeim bet-
ur út á við að unnt sé að
skella skuldinni á forseta
FIDE. Bellibrögð af þessu
tagi bera svip þeirra áróð-
ursleikja sem Kremlverjum
eru kærir, þegar þeir vilja
firra sig ábyrgð á hneykslum.
Victor Korchnoi, sem keppt
hefur við Karpov um heims-
meistaratitilinn, lýsir því yfir
í samtali við Morgunblaðið í
dag, að sovésk stjórnvöld hafi
beitt Campomanes þrýstingi
og hann segir: „Sovésk
stjórnvöld vilja nota Campo-
manes sem blóraböggul. Þau
benda á að hann hafi tekið
ákvörðunina upp á eigin spýt-
ur og beri fulla ábyrgð á
henni. Þau hafi ekki beðið
hann um að fresta einvíginu."
Korchnoi tekur þannig undir
með Kasparov, að blaða-
mannafundurinn í Moskvu
hafi verið leiksýning.
Hneykslið í Moskvu hefur
beint athygli manna að þeim
reglum sem gilda um heims-
meistaraeinvígið. Undir það
má taka, að það sé harðn-
eskjulegt að skylda keppi-
nautana til að berjast jafn
lengi og raun ber vitni. En
þessar reglur gilda og meðan
þær eru í gildi ber að fram-
fylgja þeim. Campomanes
hefur brugðist skyldu sinni
sem forseti FIDE með því að
brjóta þessar reglur. Og ekki
nóg með það, hann hefur ein-
hliða ákveðið að haga einvíg-
inu sem á að hefjast 1. sept-
ember með þeim hætti, að að-
eins verði tefldar 24 skákir,
sem er Karpov í hag. Gegn
óheiðarleika og alræðisstjórn
verða skákmenn aö rísa á
vettvangi FIDE.
Sviptingar í skákheiminum
hafa verið miklar undanfarin
ár. Þar eru nú slík undirmál á
ferðinni að virðing skáklist-
arinnar sjálfrar er í húfi.
Þessi göfuga og heillandi list
á annað skilið en að verða
leiksoppur manna sem svíf-
ast einskis til að ná vilja sín-
um fram.
REYKJAVÍKURBRÉF
laugardagur 16. febrúar
Hús vid Austurvöll
Við gengum um bæinn. Fyrir framan
Alþingishúsið hrópaði Borges sigri
hrósandi: „Þetta er þá þinghúsið ykkar,
þetta er þá allt og sumt! Þið getið andað
hérna fyrir stjórnvöldum."
Argentínska skáldið Jorge Luis Borges,
Samtöl — M, II. bindi.
egar ritstjóri Morgun-
blaðsins gekk með
Borges um Reykjavík
fyrir nokkrum árum
benti hann á Alþingis-
húsið sem hann sá að-
eins sem skugga, því að
hann er blindur, og spurði hvaða hús
þetta væri. Þegar hann hafði fengið
skýringu á því sagði hann að við íslend-
ingar værum öfundsverð þjóð af því
hvað þinghúsið væri lítið. Þinghúsin í
alræðisríkjum væru mikil bákn, sagði
Borges, og leit á Alþingi íslendinga sem
tákn lítilla ríkisafskipta.
Borges vissi hvað hann söng. Hann
þurfti árum saman að búa við alræði
argentínskra fasista og talaði af
reynslu. Hann bætti því við að í einræð-
isríkjum væru útvarpsstöðvar yfirleitt
mjög stór hús. Það er gott að hann skuli
ekki hafa séð nýja útvarpshúsið í
Reykjavík.
En spyrja mætti: Ber Alþingshúsið
vott um lítil ríkisafskipti í raun og
veru? Bera menn þar frelsi einstaklinga
fyrir brjósti eins og vera ætti? Eða er
þetta litla hús kannski meiri tákngerv-
ingur fyrir ríkisafskipti en útlendingi
virðist í fljótu bragði? Er lýðræðið í
fyrirrúmi í þessu húsi? Er einstaklings-
frelsi á sem flestum sviðum markmið
þeirra sem starfa í þessu tiltölulega
látlausa steinhúsi?
Það verða víst ekki allir á eitt sáttir
um svörin. Og víst er að mörgum þykir
mikil tilhneiging til ríkisafskipta hjá
þeim sem starfa í þessu húsi. Þeir eru
reyndar ekki kosnir lýðræðislegum
kosningum, svo mjög sem lýðræðið er
fyrir borð borið í íslenzkum kosninga-
lögum þar sem atkvæði sumra vega mun
þyngra en annarra. Þegar húsið er ekki
reist á bjargi getur illa farið. En það er
síður en svo einsdæmi í lýðræðisríki að
atkvæðisréttur vegi misþungt, og jafn-
vel geta úrslit kosninga verið harla ein-
kennileg í löndum eins og Bretlandi þar
sem einmenningskjördæmi eru. í stein-
húsinu við Austurvöll eru stundum
teknar ákvarðanir um siglingu þjóðar-
skútunnar með þeim afleiðingum að á
henni er varla voðhæft fyrir ágjöf en
stundum grunnt vaðið í mörgum mál-
um.
Þessi hamingjusamasta þjóð í heimi
samkvæmt skoðanakönnunum getur
ekki státað af stóru þinghúsi, og er það
vel. En ætli hún sé svona hamingjusöm
í raun og veru? Ætli það sé ekki frekar
á lóni hjá henni eins og gamla fólkið
sagði, þ.e. að gleðin sé einkum á yfir-
borðinu; a.m.k. er of oft reynt að herða
að einstaklingum og frelsi þeirra í hús-
inu við Austurvöll. En við getum sjálf-
um okkur um kennt. Við fáum þá full-
trúa sem við eigum skilið og stundum er
fólk ginnkeypt fyrir því að gleypa við
lýðskrumurum sem hafa engin áhuga-
mál önnur en að snúldra í atkvæða-
braski.
Eydsla án ábyrgðar
Það var eftirminnileg reynsla að upp-
lifa Kastljós í sjónvarpinu föstudaginn
8. febrúar sl. Þar var annars vegar rætt
um auglýsingaherferð gegn skattsvikur-
um og reynt að lýsa því hvernig þessi
herferð hófst og hvaða tilgangi hún á að
ná. En hins vegar var brugðið upp dap-
urlegri mynd af sóun ríkisins í tilrauna-
skyni vegna sjóefnavinnslu á Suðurnesj-
um. í þessum Kastljósþætti sáu áhorf-
endur í hnotskurn hversu erfið mál og
umdeilanleg hér er um að ræða, annars
vegar kröfu um skil í sameiginlegan
sjóð ríkisins, þ.e. skattaskil, en hins veg-
ar hvernig opinberir aðilar ráðskast síð-
an með þetta sama fé í tilraunaskyni og
á atkvæðaveiðum eins og stjórnmála-
mönnum hættir til og eru þær einn
helzti og versti fylgikvilli lýðræðis-
skipulags.
Þeir sem styðja velferðarríki á annað
borð hafa að sjálfsögðu gengizt undir að
hlíta þeim lögum ríkisins að rétt sé með
nokkurri tekjujöfnun að dreifa fjár-
munum borgaranna í því skyni að
tryggja öryggi og velferð þeirra sem
eiga undir högg að sækja. Hins vegar
þykir nú mörgum nóg um hve fingra-
langt ríkisvaldið er orðið; það sæki fjár-
magn til einstaklinganna í miklu ríkara
mæli en nauðsyn krefur og misvitrir
stjórnmálamenn fái síðan tækifæri til
að eyða og sóa þessu fé oft að eigin
geðþótta og hafa engar áhyggjur af sið-
ferði í þeim efnum, hvað þá minnstu
ábyrgðartilfinningu, enda þurfa þeir
nánast aldrei að standa ábyrgir gerða
sinna í þessum efnum, jafnvel ekki í
kosningum þar sem menn kjósa eftir
grundvallarskoðunum en ekki veiga-
minni málum sem gleymast jafnóðum í
skvaldrinu og dægurþrasinu.
Á sama hátt og það er siðleysi að
reyna að svíkja undan skatti, ef lög og
reglur ríkisins eru lagðar til grundvall-
ar, hvað sé góður og vondur siður, þá er
það ekki síður siðleysi þegar stjórn-
málamenn og aðrir opinberir aðilar
hrifsa í skjóli valds æ meira undir sig af
fjármagni einstaklinga, eyða því síðan
og spenna undir yfirskini einhverrar
samneyzlu sem kemur velferðarríki í
raun og veru lítið við og í mörgum til-
fellum gengur þessi skattheimta langt
út fyrir þarfir ríkisins til að sjá þegnum
sínum farborða hvað snertir heilsu-
gæzlu, menntun og aðrar nauðsynlegar
forsendur einstaklingsöryggis í velferð-
arþjóðfélagi. Offjárfesting ríkisins und-
anfarin ár er ein helzta ástæða lakra
kjara hér á landi.
Velferdarríkid
og fjárfestingar
Morgunblaðið hefur ávallt verið fylgj-
andi velferðarþjóðfélagi í þeirri
merkingu að ríkinu sé heimilt að nota
tilfærslu og tekjujöfnun með sköttum í
því skyni að sjá þegnum sínum farborða
þegar þeir hafa ekki sjálfir bolmagn til
að standa undir byrðinni. Það er t.a.m.
grundvallarsiðgæði að veita fátæku og
þurfandi fólki fé úr sameiginlegum
sjóði, ekki síður en það er nauðsynlegt
að ríkið komi hverjum manni til þess
þroska sem efni standa til. Þekking er
eitt mikilvægasta frumatriði nútíma-
mannlífs og á mikinn þátt í að auka
velferð þegnanna. En Morgunblaðið hef-
ur þá ekki síður ávallt varað við ríkis-
hítinni og því hvernig stjórnmálamenn
sækja æ meir og æ óábyrgar fjármuni í
vasa þegnanna til að sóa þeim í pólitísk
ævintýri sín.
Eitt af þessum ævintýrum birtist
okkur einmitt á skerminum þegar talað
var um skattsvikara annars vegar og
sjóefnavinnslu hins vegar í einum og
sama þætti. Á sama tíma og sjálfsagt
þykir að þeir séu kallaðir verri en inn-
brotsþjófar sem svíkja undan skatti, er
sýnt fram á að stjórnmálamenn hafa
sóað 300 milljónum króna í ævintýri
sem hefur engan veginn borgað sig, tek-
in hafa verið erlend lán í því skyni og
skattbyrði þegna þjóðfélagsins í fram-
tíðinni þannig aukin, jafnvel talað um
10 milljóna króna árlegan halla á
rekstri fyrirtækisins eins og smámuni,
og þess krafizt að starfsemin verði stór-
aukin; sjálfsagt að ríkið, þ.e. skattborg-
ararnir, standi áfram undir ævintýrinu.
Iðnaðarráðherra sem vill ljúka ævintýr-
inu benti þá á að þeir sem vildu efla
sjóefnavinnsluna væru ekki reiðubúnir.
að hætta eigin fé í því skyni, og það er
auðvitað rétt hjá þeim. Hví skyldu þeir
taka á sig stórar og miklar ábyrgðir
vegna fyrirtækis sem ekki er unnt að
reka nema með gífurlegri skuldasöfn-
un? Ábending ráðherrans var að vísu
athyglisverð, allt að því einsdæmi, en
hyggindi þeirra sem hlut eiga að máli
eru ekki síður aðdáunarverð!
Sjóefnavinnslan er einungis tekin
sem dæmi og langt frá því að hún sé
versta dæmið.
Morgunblaðið hefur lýst því yfir
hversu nauðsynlegt okkur er að efla
þekkingu og nota hana til uppbyggingar
atvinnuvega okkar. Það hefur ekki sízt
bent á lífefna- og rafeindaiðnað en langt
mun vera í land þar til við höfum efni á
að koma þessum iðnaði í það horf að
hann færi okkur þær tekjur sem að er
stefnt. Rannsóknir á þessu sviði eru
kostnaðarsamar og þá kostar menntun-
in einnig sitt. En arðurinn mun skila sér
þó síðar verði. Við erum þegar farin að
sjá árangur af þessum störfum eins og
fram hefur komið í fjölmiðlum á síðustu
vikum.
Morgunblaðið amast ekki við því að
gerðar séu tilraunir í því skyni að efla
atvinnuvegi okkar, síður en svo. En það
hefur alltaf varað við því að fjármunum
þegnanna sé sóað í vonlaus fyrirtæki á
vegum ríkisins og hvatt til þess að sem
flest ríkisfyrirtæki væru seld í hendur
þeim mönnum sem þora að ábyrgjast
þau með eigin fé, en kasta ekki allri
ábyrgð yfir á ríkishítina, þ.e. sameigin-
legan sjóð þegnanna sem á einungis rétt
á sér, ef hann gegnir því hlutverki sem
honum er ætlað, en það er að tryggja
velferð þegnanna og frumstæðustu
þarfir þeirra í nútímaþjóðfélagi. En frjáls-
ræðishyggja viðurkennir ekki að ástæða
sé til að efla slíkan sjóð með skattpín-
ingu í því skyni að þenja út ríkisbáknið
og ausa fé á báðar hendur ef atkvæða-
veiðurum býður svo við að horfa. Þess
vegna sýndi fyrrnefndur þáttur í sjón-
varpinu mikinn tvískinnung í siðferði-
legri afstöðu. Enginn hefur kallað
opinberar eyðsluklær innbrotsþjófa, þó
að siðferðið sem að baki athöfnum
þeirra er, sé engu betra í raun og veru
en þeirra sem reyna að koma í veg fyrir
að skattar þeirra lendi í höndum hins
opinbera, þ.e. skattsvikaranna.
Skattasiðferði
Hitt er svo rétt að það er vítavert að
reyna að svíkjast undan að taka þátt í
sameiginlegum útgjöldum með skatt-
svikum og engin ástæða til annars en
hegna fyrir slík brot. En ríkisvaldið hef-
ur engar siðferðilegar forsendur fyrir
því eins og ástatt er á íslandi nú um
stundir að kalla skattsvikara verri en
innbrotsþjófa því að eyðsluklærnar í
opinberu valdastöðunum eru í glerhúsi
hvað þetta snertir. Þegar ríkið auglýsir:
„Skattsvikarinn er innbrotsþjófnum
engu betri, en fórnarlömbin margfalt
fleiri, hver einasti heiðarlegur framtelj-
andi“, má það til sanns vegar færa. En
þessi vígorð eiga engu síður við þá sem
ganga of harkalega að einkafjármagn-
inu í því skyni m.a. að sóa því í óarðbær
fyrirtæki sem verða aldrei annað en nýr
baggi á þegnunum. Það er rétt sem stóð
í forystugrein í Morgunblaðinu 8. febrú-
ar sl., að unnt er „með mun áhrifameiri
hætti en þeim að þjófkenna fólk og
syngja ríkishítinni lof og dýrð að laða
íslendinga til öflugs sameiginlegs átaks
í fjármálum. Fyrir stjórnmálamennina
er brýnast að sjá til þess að vel sé farið
með þá fjármuni sem teknir eru með
skattheimtu. Á því hefur oftar en einu
sinni orðið alvarlegur misbrestur. Þá er
ekki síður mikilvægt að með sanngirni
sé staðið við skattheimtu, skattareglur
séu réttlátar og svíðingsháttur einkenni
ekki framgöngu skattyfirvalda."
Morgunblaðið hefur ætlazt til þess af
aðsópsmiklum og metnaðarfullum full-
trúa einstaklingshyggju í landinu, Al-
bert Guðmundssyni fjármálaráðherra,
að hann hreinsi til í þessum efnum og
beiti sér fyrir frjálsræði á sem flestum
sviðum og þá ekki sízt að hann geri allt
sem unnt er til að draga úr afskiptasemi
kerfisins. En því miður hefur verið mis-
brestasamt á þessum vígstöðvum og
varðhundahald látið viðgangast. Nú er
jafnvel ekki hægt að fá erlendum bókum
dreift til hverfispósthúsa heldur er þess
Morgunblaðiö/ RAX
krafizt að fólk gangi fyrir tollheimtu-
mennina í nýjum húsakynnum Tollpóst-
stofunnar í Armúla og geri grein fyrir
því lítilræði sem ein bókarskrudda er.
Nú á að fylla út heilu skýrslurnar,
skriffinnskan lifi! Vonandi verður yfir-
skriftin yfir fjármálastjórn Alberts
Guðmundssonar þegar upp er staðið
með því marki brennd, að þar hafi farið
saman sanngjarnar skattareglur, góð
fjármálastjórn ríkisins og vinsamleg af-
staða almennings til hins opinbera kerf-
is, hafi þetta allt leitt til síminnkandi
skattsvika og þar með sanngjarnari
skattheimtu en talið er að nú einkenni
íslenzkt þjóðlíf.
í athyglisverðri grein Þorsteins
Gylfasonar í síðasta Skírni, Hvað er
réttlæti?, minnist hann á kenningar
Georg Henrik von Wright, finnsks
heimspekings sem er „fremstur allra
norrænna heimspekinga sem nú eru á
dögum", en hann hefur skrifað bók um
siðfræði og kallar hana Tilbrigði gæða.
Þar er fjallað um félagslegt réttlæti og
segir Þorsteinn, að kjarninn í réttlætis-
kenningu von Wrights sé svohljóðandi
lögmál: „Enginn maður skal njóta hlut-
ar síns í hlunnindum samfélags sem tel-
ur hann til þegna sinna nema hann leggi
sinn skerf af mörkum til þessa samfé-
lags.“
Þorstein Gylfason segir m.a. um
kenningar Georg Henrik von Wright:
„Þess ber að geta að hugtökin hlunnindi,
hlutur og skerfur eru hér skilin þeim
skilningi að það er sjálfgefið að ef mað-
ur hirðir hlut sinn án þess að leggja
fram skerf sinn þá fer einhver annar á
mis við hlut sinn í hlunnindunum.
„Þetta lögmál," segir von Wright, „tel ég
vera hornstein alls siðferðis". Lögmál-
inu fylgir að allt ranglæti er ekki svik-
mæli eða svikræði heldur áníðsla. Rang-
iátur maður hefur spón sinn í annarra
aski, hann níðist á öðrum mönnum með
því að hirða ávextina af erfiði þeirra.
Hann er sníkjudýr á samfélagi heiðvirðs
fólks. Hvernig eigum við að bregðast við
honum?
„Við getum spurt hann spurninga á
við þessar: „Hvaða rétt hefur þú til þess
að setja sjálfan þig sér í flokk? Ef þú
nýtur allra gagna án gjalda, þá fer ein-
hver annar, sem þarf sinn hlut ekki síð-
ur en þú þinn, á mis við þessi gæði.
Sérðu ekki að þetta er ranglátt?" Með
þessari áfrýjun til réttlætiskenndar
manns má segja að höfðað sé til sam-
ræmisskyns hans. „Ef löngun minni er
svalað á kostnað annars manns, hvers
vegna þá ekki hans löngun á minn
kostnað?" Þetta er eins og sagt sé: „Þú
hlýtur að vilja vera réttlátur samræm-
isins vegna. Og réttlætisins vegna hlýt-
urðu að leggja fram skerf þinn í skipt-
um fyrir hlut þinn í hlunnindum sam-
félagsins."
Áníðsla af því tæi sem von Wright
telur vera uppistöðuna í öllu ranglæti er
kannski kunnust í mynd skattsvika.
Hyggjum nú að skattsvikum og reynum
að bera saman áníðslukenningu hans og
svikmælatilgátu mína. Eftir kenningu
hans er aðild manns að mannlegu félagi
eins konar kaupskapur. Segjum nú að
skattsvikari nokkur sé óskólagenginn,
barnlaus og heilsuhraustur með af-
brigðum. Hann hefur enga þörf fyrir
skóla né sjúkrahús og hefur aldrei haft,
né heldur fyrir nein önnur af þeim gæð-
um, skulum við segja, sem samþegnar
hans eru að bjástra við að afla sér með
sameiginlegu átaki. Ef kaupskapur væri
kjarni málsins virtist málstaður þessa
manns vera óaðfinnanlegur. „Ég fæ ekk-
ert,“ segir hann, „og þá er ekki heldur
sanngjarnt að ég borgi neitt." En þessi
maður virðist vissulega vera sekur um
skattsvik, og þar með um ranglæti,
hversu réttir sem útreikningar hans eru
á réttu verði fyrir það sem hann ber úr
býtum. Og ef svo er getur áníðslukenn-
ing von Wrights ekki verið rétt. Á hinn
bóginn sýnumst við geta sagt að slíkur
maður sitji á svikráðum við samfélagið:
hann tekur lög þess í sínar hendur eins
og hann væri verðugri en við hin. Og
það er hann næstum ábyggilega ekki.
Svo að sannmælishugmyndin virðist
standast þetta próf, þótt guð megi vita
hvernig henni farnast í öðrum raunum."
Ríkið og Rauðhetta
Þess eru því miður mörg dæmi að
duglegir einkarekstrarmenn séu að-
sópsmestu stjórnendur ríkisbáknsins
því að þeir sanka að opinberu hítinni
eins og þeir væru að reka eigin fyrir-
tæki. Það liggur við að þegnunum sé
nauðsynlegt að slíkir menn komi hvergi
nálægt ríkisumsvifum. Óforbetranlegir
félagshyggjumenn eru þó verri í opin-
berum stöðum að því leyti að þeir telja
ávallt að heildin sé frekar í hlutverki
réttlætisins en einstaklingurinn. Þessi
félagslega sérhyggja þeirra er að verða að
eins konar meini í nútímalýðræðisþjóð-
félagi og endar oftast í ófrelsi og spill-
ingu af ýmsu tæi. Sérhyggja sameign-
armanna er þó skeinuhættust varnar-
litlum þegnum þjóðfélagsins því að um
fulltrúa hennar má segja að þeir telji
óhikað að misbeiting valds í þágu ríkis-
ins sé nær undantekningarlaust réttlæt-
anleg. Slíkar raddir heyrast ekki ein-
ungis í alræðisríkjum, heldur einnig
þeim ríkjum þar sem lýðræði er ber-
skjaldað fyrir varðhundum heildarhags-
muna en þeir eru auðvitað aldrei annað
en hagsmunir hins opinbera í einhverri
mynd. Sniðugir félagsmálaþrasarar
geta stundum notað slíka heildarhyggju
í eigin þágu, ekki sízt í lýðfrjálsum lönd-
um. Fólk varar sig ekki ávallt á fagur-
gala lýðskrumara. Þeir ná völdum fyrir
sjálfa sig og heildarhyggju ríkisvaldsins
með frelsið á vörunum.
Það er engin ástæða til að gagnrýna
núverandi fjármálaráðherra öðrum
stjórnmálamönnum fremur vegna ríkis-
umsvifa og þess hve lítið hefur áunnizt í
baráttunni við eigingjarnt ríkisvald.
Hann þarf í mörg horn að líta og marg-
ar eru eyðsluklærnar bæði á Alþingi Is-
lendinga og í ráðherrastólum svo ekki sé
talað um embættismenn sem hefur ver-
ið trúað fyrir almannafé. Fagráðherrar
verða að sjálfsögðu einnig að taka til
hendi ef árangur á að nást og gera al-
mennilega hreingerningu í eigin húsum
og beinist þá athyglin ekki sízt að ráðu-
neytum Matthísar Bjarnasonar og
Ragnhildar Helgadóttur. Það var upp-
örvandi þegar Matthías Bjarnason tók
þá stefnu á sínum tíma að gera Landa-
kotsspítala að sjálfseignarstofnun en
þjóðnýta hann ekki alfarið eins og flest-
ir íslenzkir stórnmálamenn aðrir hefðu
gert. Hann ætti að huga að fleiri slikum
úrlausnum í kerfinu. Og menntamála-
ráðherra gæti látið fara fram ítarlega
könnun á því hvort ekki mætti virkja
einkaframtak í mennta- og menning-
armálum meira en gert hefur verið,
t.a.m. með öflugum einkaskólum þótt
þeim væri einnig veitt einhver opinber
aðstoð.
Það er list út af fyrir sig að laða fram
sköpunarmátt einstaklinga og athafna-
þörf. En þá verður einstaklingurinn að
hafa olnbogarúm í þjóðfélaginu. Að vísu
er ekki ástæða til að vera bjartsýnn i
þessum efnum í landi þar sem frjáls
fjölmiðlun þykir ekki sjálfsögð vegna
afturhalds valdstjórnarmanna sem
virðast alls staðar geta komið sér auð-
veldlega fyrir bæði á þingi og utan
þings, þó einkum á þingi.
Fjármálaráðherra á einatt undir högg
að sækja hjá öðrum ráðherrum, og svo
hefur alltaf verið. Honum er vorkunn
þegar það er haft í huga. En þeir sem
hafa fengið umboð til að stjórna landinu
eiga að setjast niður, ekki sízt sjálfstæð-
ismenn, og gera rækilega úttekt á því
hvernig hægt er að vernda borgarana
fyrir ásælni ríkisvaldsins og reyna ekki
síður að gera sér einhverja grein fyrir
því hvar mörkin eru milli þess sem er
réttlætanlegt að sækja í sameiginiegan
sjóð þegnanna og hvar siðleysið og sam-
hyggjan hefjast í þeim efnum. Þegar
úlfurinn í gervi ömmunnar gleypir
Rauðhettu litlu, er nauðsynlegt að veiði-
maðurinn sé einhvers staðar á næstu
grösum. í þessu ævintýri hefur Morgun-
blaðið tekið að sér hlutverk veiðimanns-
ins sem sér í gegnum gervi þess ríkis-
valds sem talar sakleysislega við þegn-
ana í gervi Rauðhettu litlu og bíður fær-
is að gleypa þá með húð og hári. Ríkis-
valdið verður ekkert betra þótt það setji
upp nátthúfu ömmunnar. Það verður
þvert á móti hættulegra. ,
Skyldur sjálf-
stæðisráðherra
Nú hrópar ríkisvaldið þjófur, þjófur! í
umdeildri auglýsingaherferð gegn
skattsvikurum. En á sama tíma heitir
það hópi manna skattaívilnunum,
hyggst breyta þeim í forréttindahóp.
Einhverjir verða að greiða þá skatta
sem eru samfara slíkum forréttindum.
Þessi afstaða ríkisvaldsins er tvöfalt
siðgæði og afskipti ráðherra af grund-
vallaratriðum sem þessum ættu raunar
að vera óleyfileg, og skiptir þá ekki máli
hvort viðkomandi forréttindastétt er
verðug forréttinda sinna eða ekki. Sjó-
menn eiga allt gott skilið og þeir eiga að
hafa beztu kjör, svo mikilvæg sem störf
þeirra eru. En það er beinlínis andstætt
þeirri áhættu sem störfum þeirra fylgir
að krefjast forréttinda. Ætli nokkur
vandkvæði væru á því að leysa kjara-
deiluna við kennara, þeir eru svo sann-
arlega verðug stétt. Væri nokkur hæng-
ur á að veita þeim skattaívilnanir úr því
sem komið er?
Á meðan deilumál eru leyst með þess-
um hætti á sjálfu þjóðarheimilinu og
húsbændunum klappað lof í lófa af því
tilefni, ætti ríkisvaldið ekki að vera að
hrópa innbrotsþjófur í auglýsingum sín-
um. Sjálfstæðismenn eiga að vera lás og
lykill fyrir frelsi einstaklingsins, taka
upp hanzkann fyrir hann þegar að hon-
um er sótt og berjast fyrir réttlæti og
jafnri aðstöðu allra þegna þjóðfélagsins.
Höfundur Sverris sögu minnir lesend-
ur sína á að sá hefir, er hættir, þ.e. sá,
sem tekur áhættu og þorir, nær árangri.
Útverðir sjálfstæðisstefnunnar eiga
ekki að reka ríkisbúið með viðstöðulaus-
um tilfærslum og útsjónarsemi sem
miðar að því að efla ríkið en veikja ein-
staklingana. Forystumenn Sjálfstæðis-
flokksins verða að vera reiðubúnir að
hætta einhverju fyrir grundvallaratriði
sjálfstæðisstefnunnar, ráðherrastólum
ef í það fer. En við getum engar kröfur
gert til annarra stjórnmálamanna. Þeir
hafa hvort eð er ekki áhuga á öðru en
sækja völd sín í miðstýringarhugsjón
svonefndra félagshyggjuflokka, með ör-
fáum undantekningum.
Ingólfur Arnarson og félagar flýðu
undan skattpíningu Noregskonungs.
Hefði hann komið í dag?
Það er list út
af fyrir sig að
laða fram
sköpunarmátt
einstaklinga og
athafnaþörf.
En þá verður
einstaklingur-
inn að hafa
olnbogarúm í
þjóðfélaginu.