Morgunblaðið - 30.06.1985, Qupperneq 5

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 30. JÚNÍ 1985
B 5
uppi miklar áætlanir um útþenslu
í stóriðju hjá sér. Sömuleiðis er
Svíþjóð land sem talið var að hefði
ekki lengur áhuga á stóriðju, en
nú eru þeir komnir í þessa sam-
keppni af fullri hörku. í Suður-
Svíþjóð bjóða þeir t.d. gull og
græna skóga þeim sem vilja ráð-
ast í orkufrekan iðnað þar. Þeir
hafa útbúið kynningarbækling um
kísilmálmvinnslu, eins við erum
að reyna að byggja hér. Þar bjóða
þeir rafmagn á mjög lágu verði
fast til ársins 2000, auk þess sem
þeir bjóða þeim fyrirtækjum sem
vilja koma og byggja slíka verk-
smiðju 30 milljónir sænskra króna
í óafturkræfan byggingarstyrk.
Þetta erum við sem sagt að keppa
við í dag.
Kanadamenn reyna nú mjög að
draga til sín ný stóriðjuver og
þeim hefur orðið töluvert ágengt,
þannig að stærstu álverin sem nú
eru í byggingu, eru 1 Kanada. Þeir
bjóða verulegan afslátt á rafork-
unni, þannig að orkuverðið hjá
þeim byrjar á um 7 mills (mill er
1/1000 úr dollar, og 7 mills er
greiðslan sem þeir krefjast fyrir
KWH, sem er skammstöfun fyrir
hæsta lagi um 14 mills í dag, og
svo spila þarna inn í verðbreyt-
ingar af öðrum ástæðum í Evrópu,
sem einnig hafa áhrif til lækkun-
ar.“
Meginverkefnin að kanna
möguleika á auknum áliðn-
aði, stuöla að byggingu kísil-
málmvinnslu og leita nýrra
stóriðjukosta til þess að nýta
þá orku sem fyrir er í land-
inu
— Hver eru helstu verkefnin
sem stóriðjunefnd glímir við um
þessar mundir?
„Stóriðjunefnd vinnur að þrem-
ur meginverkefnum þó að fleira
komi einnig til. í fyrsta lagi
könnum við möguleika á auknum
áliðnaði á íslandi. Við könnum
möguleika á nýju álveri, en samn-
inganefnd um stóriðju, undir for-
stöðu dr. Jóhannesar Nordal
kannar möguleika á stækkun ál-
versins í Straumsvík, Þetta verk-
efni höfum við rækt á þann veg að
við höfum haft samband við öll
stærstu álfyrirtæki í heiminum,
svo sem Alcoa, Alcan og Pechiney.
pólitík sem Alþýðubandalagið rak
í þessum málum, þá hefðum við
alveg eins og hin ríkin, getað náð
samvinnu við einhver þessara
fyrirtækja um að byggja upp frek-
ari áliðnað á íslandi."
Kío Tinto Zink eða Elkem
líklegust til samstarfs um
kísilmálmvinnslu
„Annað meginverkefni stóriðju-
nefndar hefur síðan verið að vinna
að framgangi kísilmálmverk-
smiðju og höfum við ásamt full-
trúum úr stjórn Kísilmálmvinnsi-
unnar leitað eftir erlendum eign-
araðilum til þátttöku í verksmiðj-
unni. Við sendum sérstakan kynn-
ingarbækling til á milli 30 og 40
fyrirtækja, og 14 eða 15 fyrirtæki
óskuðu eftir nánari upplýsingum.
Kynningarfundir hafa farið fram,
en staðan í málinu í augnablikinu
er sú að það eru 2 fyrirtæki sem
helst koma til greina en það eru
breska stórfyrirtækið Rio Tinto
Zink, og norska fyrirtækið Elkem.
Rio Tinto Zink var hér með full-
trúa á þremur fundum sl. sumar,
og tók svo upp þráðinn á nýjan
r,y*” ’frysf*"
kílówattstund - innskot blaða-
manns). Orkuverðið hækkar svo
smám saman upp í gjaldskrár-
verð, sem er um 14 mills. Brasilía
og Ástralía gera einnig mjög mik-
ið af því að reyna að draga til sín
iðnað af þessu tagi og bjóða þá
afsláttarverð á raforkunni."
Samkcppnin orðið til þess að
orkuverðið í hciminum hefur
farið lækkandi
„Öll þessi harða samkeppni að
undanförnu hefur leitt til þess að
orkuverð í heiminum hefur farið
lækkandi. Þar hefur auðvitað
einnig áhrif þegar um Evrópu-
löndin er að ræða, að dollar hefur
styrkst mjög mikið, þannig að
verðið í mills hefur lækkað, vegna
sambands dollarans við Evrópu-
mynt. Sem dæmi um þessa verð-
lækkun má nefna að meðalverð í
Evrópu til álvera var á fjórða
ársfjórðungi 1983 17,2 mills á
KWH, en á fyrsta ársfjórðungi
þessa árs 12,3 mills. Meðalverð á
raforku til kísilmálmverksmiðja í
Evrópu er núna 11,2 mills. Auðvit-
að hefur þetta veruleg áhrif á
okkar samkeppnisaðstöðu og við
verðum að taka tillit til svona at-
riða þegar við erum að velta fyrir
okkur orkufrekum iðnaði á ís-
landi. Ég er alveg sannfærður um
að það verð sem við höfum verið
að tala um og velta fyrir okkur
allar götur frá árinu 1983,18 mills
er alltof hátt í dag, og við munum
ekki geta selt eina einustu kíló-
wattstund á því verði. Þó að við
tækjum bara dollarann og það
hvernig hann hefur breyst, þá eru
18 mills fyrir þremur árum í
Þessi fyrirtæki hafa öll sent sína
fulltrúa hingað til viðræðna við
okkur, og framhaldsviðræðna.
Staðan í því máli nú er sú að Al-
can, kanadíska fyrirtækið, er það
fyrirtæki sem líklegast er til sam-
starfs um byggingu nýs álvers. Því
er hins vegar ekki að leyna að á
meðan álverðið er eins lágt og nú
er, er þess tæpast að vænta að ál-
fyrirtæki treysti sér til þess að
taka ákvarðanir um nýjar ál-
bræðslur, hvorki á íslandi, né ann-
ars staðar. Það er örugglega meiri
möguleiki að fá aðila til samvinnu
um stækkun álversins í Straums-
vík, en það er orðið nokkuð ljóst að
Alusuisse mun ekki gera það
sjálft. Þeir vilja fá samstarfsaðila
til þess að vera með í stækkuninni.
Það mál er nú allt í athugun og ég
á fastlega von á því að ákvörðun
um stækkunina og samstarfsaðil-
ann verði tekin á þessu ári.“
Ef við hefðum nýtt „dauðu
árin“ 1978 til 1983, værum
við ugglaust að byggja álver
hér nú, í samvinnu við eitt-
hvert erlenda stórfyrirtækið
— Erum við þá á óheppilegum
tíma að leita eftir því að álfyrir-
tæki reisi nýja verksmiðju hér á
landi?
„Já, manni finnst það óneitan-
lega súrt í broti, að það er vitað að
nú eru í byggingu álver í Brasilíu,
Ástralíu, Kanada og verið að
stækka álver í Noregi og ákvarð-
anir um þessar byggingar voru
einmitt teknar á dauðu árunum
hjá okkur, 1978 til 1983. Ef við
hefðum ekki rekið þessa sérvisku-
Birgir ísleifur Gunnarsson
formaður stóriðjunefndar er
ómyrkur í máli í garð Hjör-
leifs Guttormssonar fyrrver-
andi iðnaðarráðherra og seg-
ir hann hafa stórskaðað ís-
lenska hagsmuni.
leik fyrir nokkrum vikum. Það
gefur manni tilefni til nokkurrar
bjartsýni, enda sýnist mér af
vinnubrögðum þeirra að þeir séu
að hugleiða þennan möguleika i
fullri alvöru. Þeir hafa fengið all-
ar þær upplýsingar sem þeir þurfa
á að halda og hafa auk þess rætt
við þýska fyrirtækið Manners
Mein Demag sem búið var að gera
samninga við um ofnakaupin fyrir
vinnsluna. Þeir þurfa einhverjar
vikur til þess að vinna úr þessum
upplýsingum og meta stöðuna, og
innan fárra vikna ættum við að fá
ákveðin svör frá þeim hvort þeim
þykir þetta fýsilegur kostur."
— Er Rio Tinto Zink ofar á
óskalista ykkar sem samstarfsað-
ili en Elkem?
„Elkem hefur einnig sýnt kís-
ilmálmvinnslu vaxandi áhuga.
Elkem rekur mikið af kísilmálm-
verksmiðjum og ræður sjálft um
25% af heimsmarkaðnum í kísil-
málmi. Það virðist vera að aukn-
ingin í notkun kísilmálms sé nokk-
uð stöðug og jöfn og sveiflurnar í
þessari grein eru ekki eins miklar
og í áliðnaðinum. Elkem hefur
hins vegar gefið það mjög sterk-
Við höfdum 40 milljónir doil-
ara í hreinar gjaldeyristekjur
af álverinu í Straumsvík á sl.
ári og Birgir bendir á að
menn geti reiknað út hversu
mikið af loðnu, rækju eða
humri þyrfti að veiðast til
þess að skila inn jafnmiklum
gjaldeyri inn í landið.
lega í skyn að áhugi fyrirtækisins
á samstarfi um slíka verksmiðju
sé bundinn því að hún yrði á
Grundartanga. Ef það yrði ofan á
þyrfti til þess lagabreytingu, því
að lögin um kísilmálmverksmiðju
eru bundin því að hún verði reist á
Reyðarfirði. Við eigum næsta fund
með fulltrúum frá Elkem núna á
fimmtudaginn, þann 4. júlí, og
mér sýnist að um mitt sumar
munum við í stóriðjunefnd þurfa
að gera iðnaðarráðherra og ríkis-
stjórninni grein fyrir stöðu máls-
ins og þá verða menn að gera það
upp við sig í hvora áttina menn
vilja halla sér, þegar til raunveru-
legra samningaviðræðna kemur.“
—&Er það algjört skilyrði að
ykkar mati að við fáum erlend
fyrirtæki sem samstarfsaðila,
þegar við hugum að byggingu kís-
ilmálmverksmiðju, — eða kemur
til greina að Islendingar einir ráð-
ist í slíkar framkvæmdir?
„Það er mín persónulega skoðun
að það væri allt of mikil áhætta
fyrir okkur íslendinga að leggja út
í að byggja slíka verksmiðju einir.
Við yrðum að taka þetta allan
stofnkostnað 60—70 milljónir
dollara að láni erlendis frá . Þetta
er sveiflukenndur iðnaður, á því er
enginn vafi, þó að sveiflurnar séu
minni en í áliðnaðinum. Auk þess
ættum við í samkeppni við fyrir-
tæki sem njóta meira hagræðis en
hægt er að bjóða upp á hér, og ég
vísa í því sambandi til þess sem
hugsanlegum kísilmálmverk-
smiðjurekanda í Svíþjóð er boðið
upp á, eins og ég sagöi áðan.“
— Hvert er svo þriðja megin-
verkefni stóriðjunefndar?
„Þar er um verkefni að ræða
sem eru meira á byrjunarstigi, en
þau sem ég nefndi fyrr. Við höfum
látið gera skýrslu um magnesí-
umvinnslu, því það virðist sem
áhugi fyrir magnesíum sé að
aukast. Þetta hefur oft komið til
athugunar hér, en markaðurinn
hefur staðið nokkurn veginn í
stað. Nú virðist sem markaðurinn
sé að aukast, því t.d. er talið að
bílaiðnaðurinn muni á næstunni
fara meira út í magnesíumnotkun
en áður. Við höfum einnig komið
nálægt nokkrum öðrum verkefn-
um, sem fyrst og fremst hafa verið
unnin á vegum Iðntæknistofnun-
ar, en við munum ugglaust huga
nánar að þeim á næstunni. Þar er
m.a. um könnun á kísilkarbíð að
ræða, önnur skýrsla um hitaþolin
efni, enn önnur um C-vítamín-
framleiðslu, en til þeirrar fram-
leiðslu þarf mikla gufu. Þá erum
við með byrjunarathuganir á
framleiðslu efnis eins og polikr-
ystalín, sem er fínhreinsun á kís-
ilmálmi, og úr því efni eru síðan
framleiddir mjög verðmætir smá-
hlutir t.d. í tölvur, transistora og
þess háttar."
Höfum vanrækt að kanna
möguleika á iönaði í tengsl-
'um viö beina gufunotkun
„Ég held einnig að við verðum
aö kanna möguleika á iðnaði í
tengslum við beina gufunotkun.
Þetta atriði höfum við hreinlega
vanrækt, en við eigum mikið af
svæðum hér á landi, sem eru rík af
gufu. Islenskir sérfræðingar í
þessu efni segja að það sé hægt að
framleiða hér gufu fyrir einn til
tvo dollara tonnið, þegar menn
gera það fyrir fimm dollara í
nágrannalöndum okkar."
— Hefur stóriðjunefndin í
hyggju að gera ísland að stóriðju-
landi?
„Stóriðjunefnd hefur nú starfað
í tvö ár, og það má segja að þenn-
an tíma höfum við unnið visst
brautryðjendastarf. Þrátt fyrir
þær verksmiðjur sem áður voru
komnar hér, þá var þetta starf al-
veg látið niður falla á árunum
1978 til 1983. Ekkert samband var
haft við erlend fyrirtæki á þessum
tima og viðræður voru engar. Ekki
nóg með það, því við höfum vitn-
eskju um það frá erlendum fyrir-
tækjum, að þeim var sterklega
gefið í skyn á þessum árum að um
frekari samvinnu við erlenda aðila
yrði ekki að ræða á íslandi — rík-
isstjórnin sjálf myndi gera allt
sem gera þyrfti í þessum efnum.
Við höfum því þurft að taka þenn-
an þráð alveg upp að nýju og
reynslan er sú að það tekur mjög
langan tíma að vinna slík sam-
bönd á nýjan leik, sem leiða til
ákveðinna niðurstaðna og samn-
inga.“
Gríöarleg vanþekking um
ísland úti í heimi
I starfi mínu sem formaður
stóriðjunefndar hefur eitt atriði
komið mér mjög á óvart, en það er
hversu gríðarleg vanþekking er
um ísland og íslendinga úti í
heimi. Þetta er atriði sem er hollt
fyrir okkur að hugleiða, svo og
hvernig við fáum þessu breytt.
Það kemur erlendum mönnum
mjög á óvart að hér þrífist há-
menntuð, tæknivædd þjóð, sem er
tilbúin til þess að takast á við
hvaða verkefni sem er á sviði iðn-
aðar og iðju. Við höfum því þurft
að byrja á því að yfirvinna marg-
víslega fordóma hjá þeim
mönnum, sem við höfum rætt við í
fyrsta sinn. Því þurfum við að
leggja aukna áherslu á landkynn-
ingu á þessu sviði, en ekki einung-
is að auglýsa ísland upp sem
óspillta og fagra náttúruparadis.
Ég held að við verðum aldrei
stóriðjuþjóð í þeim skilningi að
framlag okkar á heimsmörkuðun-
um skipti verulegu máli, en ég er
alveg sannfærður um að við eigum
að geta nýtt miklu betur þá orku
sem býr í iðrum jarðar, en við höf-
um gert. Ég hef þá trú að fram til
aldamóta ættum við að geta verið
búnir að þrefalda þá orku sem við
nú nýtum til stóriðju. Það þýðir að
við verðum búnir að virkja
Blöndu, stækka Búrfell, virkja við
Sultartanga, virkja við Vatnsfell
og virkja í Fljótsdal. Til þess að
svo megi verða, verðum við auðvit-
að að geta aflað markaða fyrir
þessa orku, og ég er sannfærður
um að okkur tekst það. Ég er jafn-
framt sannfærður um að það eigi
eftir að bæta lífskjör íslendinga.
Með þessu er ég ekki að segja að
við eigum að einblína á stóriðju-
orkufrekan iðnað. Við höfum
ýmsa aðra möguleika, sem við eig-
um jafnframt að vinna að.“
Viðtal: Agnes Bragadóttir.