Morgunblaðið - 28.07.1985, Blaðsíða 22

22
MORGUNBIAÐID.SUNNUDAGUR 28. JÚLÍ1986
„Þetta kom þannig til, að ég
fékk boð um að vera gistiprófess-
or í Róm í tvo til þrjá rnánuði,"
sagði Dr. Jónas er hann var fyrst
spurður um tildrögin að ferðinni
til Rómaborgar. „Það var
„professoressa" Teresa Paroli,
sem ég kynntist lítillega á þingi
um íslenskar fornsögur í Toulon í
Frakklandi, sem hafði unnið að
þessu, og mér fannst ég ekki geta
slegið hendi á móti því, ef ég
fengi fri frá Árnastofnun. Og það
varð úr að ég fór suður á Ítalíu í
byrjun mars í vor og var þar í
þrjá mánuði. Ég fékk húsnæði i
dönsku menningarhúsi í Róma-
borg, „Accademia di Danimarca".
Fljótlega fékk ég þá hugmynd
að nota tímann til að hyggja að
skjölum í Vatikansöfnunum. Ég
er oft spurður hvort þar sé ekki
eitthvað af íslenskum skjölum
eða handritum og verð þá að játa,
að það hefur lítið verið leitað
þarna af íslendingum sjálfum.
Hins vegar hafa fræðimenn frá
hinum Norðurlöndunum leitað í
þessum söfnum. í rauninni var
mér það ljóst fyrirfram, að það
þyrfti meiri tíma en ég hefði, til
að gera sér miklar vonir um að
finna eitthvað, ekki síst þar sem
ég var bundinn við að halda fyrir-
lestra.
Raunin varð svo sú, þegar ég
var kominn þarna suður og fregn-
ir bárust um þennan mann norð-
an frá íslandi, að ég fékk heim-
boð frá fleiri háskólum og það tók
enn meira af tíma mínum. Ég
byrjaði í Róm og hélt þar nokkra
fyrirlestra, en síðan fór ég til
annarra háskóla og talaði þar um
íslenskar fornsögur og handritin,
og sýndi myndir af handritun-
um.“
Pápískar dröslur
„Ég fór allt frá Skikiley og
norður til Bologna og kom við í
ýmsum háskólum. Þar að auki
sótti ég ráðstefnu um samband
fornra suðrænna og norrænna
bókmennta. Þessi ráðstefna stóð í
fimm daga og var haldin í borg
sem heitir Macerata og er norð-
austur frá Róm, ekki langt frá
austurströndinni í héraðinu
Marche. Þetta er fornfrægur
staður og háskólaborg. Þar hélt
ég fyrirlestur um heilagra manna
sögur enda var það svo, að þegar
talað var um norrænar forn-
bókmenntir þá voru það aðallega
íslenskar fornbókmenntir, ís-
lenskar fornsögur, Eddukvæði og
önnur fornkvæði og íslenskt mál.
Meira að segja var einn fyrirlest-
urinn um Arngrím lærða.
eftir siðaskiptin var ekki hirt um
þessi rit og meira að segja voru
þau fyrirlitin. Þetta var kallað
„pápískar dröslur" og það eru
jafnvel til frásagnir um, að þær
hafi verið brenndar, eins og til
dæmis gömlu Helgafellsbækurn-
ar, sem Jón lærði segir frá.
Það eru því bara slitur, eitt og
eitt blað, sem eru varðveitt hér á
landi af þessum gömlu latnesku
handritum og þau hafa lítið verið
rannsökuð. Talið er að allra elstu
brotin latnesku bendi suður til
þýska og franska svæðisins. Á
þeim tímum vorum við íslend-
ingar fyrst undir erkistólnum í
Lundi frá 1104 og þangað til erki-
biskupsstóllinn kom í Niðarósi
um 1152. Áhrifin komu þarna
sunnan að í fyrstu að minnsta
kosti.
En þessi latnesku handrit hafa
getað komið víða að, frá Eng-
landi, Þýskalandi, franska svæð-
inu og svo frá Danmörku og Nor-
egi. Sambandið hefur getað verið
beint suður til Evrópu, enda voru
menn við nám þar eins og Sæ-
mundur fróði í Frakklandi og
Þorlákur biskup í Englandi, en að
sumu leyti hafa áhrifin komið í
gegnum Norðurlöndin."
Kom nokkuð fram á þessari
ráðstefnu, sem benti til að sögur,
sem við höfum hingað til talið ís-
lenskar að uppruna, væru endur-
sögn af latneskum sögum?
„Nei, það kom ekki fram og ég
segi sem betur fer. En það gæti
alltaf verið að eitthvað slíkt
kæmi í ljós, og þá frekar yngri
sögurnar, fornaldarsögur eða
riddarasögur, sem ef til vill væri
hægt að tengja við einhverjar er-
lendar fyrirmyndir.“
„AHar leiðir liggja til Rómar,“ segir einhvers
staðar og líklega getur Dr. Jónas Kristjánsson,
forstöðumaður Stofnunar Árna Magnússonar,
tekið undir þau orð. Fyrr á þessu ári
dvaldi hann í „borginni eilífu“ við fræðistörf,
þar sem hann lauk upp dyrunum að
mesta helgidómi íslensku þjóðarinnar, forn-
sögunum og handritunum, og kynnti
menningararf okkar íslendinga meðal afkom-
enda hinna fornu Rómverja. í eftirfarandi
spjalli greinir Dr. Jónas frá dvöl sinni
þar syðra, kynnum sínum af ítölskum há-
skólum og fræðagrúski í skjalasafni Páfagarðs.
Mannfjöldi hlýðir
á boðskap páfa á
Péturetorginu í
Róm.
Einn íslendingur annar var á
þessari ráðstefnu, Sigurður Pét-
ursson latínukennari, og hann
talaði um þýðingar á kvæðum
óvidíusar á íslensku. Ég bar hins
vegar tvær heilagra manna sögur
saman við latneska frumtexta,
sem ég fann í Vatikanbókasafn-
inu. Þar lagði ég einkum út af því
hvernig gömlu mennirnir leystu
vandann í latínunni þegar þeir
fóru að þýða yfir á íslensku,
hvernig þeir sneru textanum
mjög haglega á hreint og vandað
íslenskt mál, umbyltu honum á
ýmsan hátt og gerðu hann að
hreinni íslensku.
Ekki er vitað með vissu hvaðan
íslenskir sagnaritarar fengu text-
ana því mest af hinum latnesku
handritum, sem hingað komu frá
útlöndum, hefur glatast. Latínan
var mál kaþólsku kirkjunnar og
ÞORFAÐ
IFITA
ÍSLENSKRA
HANDRITA
0G SKJALA
Jónas Kristjánsson með eitt elsta handrit Njálu, sem kallað er Gráskinna. Morgunbi»öi6/ói.K.M.
IPAFAGARÐI
Rætt við dr. Jónas Kristjánsson, forstöðumann
Stofnunar Árna Magnússonar, um fræðistörf á Ítalíu