Morgunblaðið - 02.08.1985, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 2. ÁGÚST 1985
B 13
uh íibt siíti wer als Held sterben wtli
þess hvernig konur ,sjá“ konur
og hvernig karlmenn gera þaö,
meö tilliti til formsins, litanna og
umfram alls annars hugarfarsins
á bak viö myndirnar." Hartmann
hetdur áfram: „bað var þjáningar-
fullt aö horfast í augu viö á hve
veikan hátt konur geta boriö
kennsl á sitt eigið kyn. Veröa svo
aö viöurkenna aö konur geta
„séð“ konur með augum karl-
mannsins.“ Eftir sem áöur ákvaö
Hartmann aö hafa þessar myndir
með á sýningunni.
Hvaö þaö nákvæmlega er sem
þær endurspegla veröur hver og
einn aö skynja fyrir sig, eins og er
meö allar hinar myndirnar á báö-
um sýningunum. Og þaö sem
aörir sjá þarf ekki endilega aö
vera þaö sem höfundarnir höföu i
huga, hvort heldur þeir voru aö
draga upp mynd aö öörum, sjálf-
um sér, því hvernig þeir í raun
væru, hvernig þeir vildu sjálfir
vera, eða vildu ekki vera. Hvort
heldur er veröur aö segjast aö sú
ákvöröun Carin Hartmann aö
leyfa öörum aö skoöa póstkorta-
safniö sitt líka er mikilsvert fram-
lag. Tilraun til aö varpa Ijósi á
þennan stóra þátt í lífinu og til-
verunni, sýna hvaöa augum karl-
menn líta konur annars vegar og
kynbræöur sína hins vegar.
— VE
drottnara, feöra ... hvernig þeir
sjá sjálfa sig og hvernig þeir sjá
konur af þessum ólíku sjónarhól-
um.
Reyndar er ekki alfariö rétt aö
allar myndirnar séu frá karl-
mönnum komnar. Á sýningunni
„Konur séöar af karlmönnum" er
aö finna 8 myndir eftir konur.
Uppruni þeirra og höfundar komu
ekki í Ijós fyrr en Hartmann var
um þaö bil aö Ijúka frágangi sýn-
ingarinnar. Segir hún svo um
þessar myndir: „Dag einn þegar
ég var aö ganga frá nokkrum
blaösíöum í sýningarskrána upp-
götvaöi ég aö sumar ógeösleg-
ustu myndanna voru verk
tregafullar, þunglyndar, tilfinn-
inganæmar, heiftarlega reiöar,
örvæntingarfullar. Mjög oft
sorgmæddar, stundum grátandi,
en sjaldan hlægjandi. Allt frá
mjög ungum stúlkum upp í miö-
aldra og gamlar konur. Alls konar
konur.
Myndirnar á sýningunni
spanna langan tíma í listasög-
unni, þó stærstur hluti þeirra sé
frá þessari öld. Svipaö er meö
kortin á sýningunni „Karlmenn
séöir af karlmönnum„ sem Hart-
man nefnir einfaldlega „Mán“, til-
einkar „bræörum rnínum" og lýsir
sjálf sem aldingaröi draummynda
af skrýmslum, vel uppöldum dek-
urrófum, fallegum litlum bakkus-
um, hermönnum, hetjum, stjörn-
um, átrúnaöargoöum og sterkum
súpermönnum. Síöast en ekki
síst „valdhöfum“, en um þátt
karlmanna sem slíkra í myndun-
um skrifar Johan Cullberg sál-
könnuöur athyglisveröa grein.
Leggur hann út frá grísku goö-
sögninni um Orfeus og Evridís,
þránni eftir því sem horfiö er.
Þessa þrá segir hann afleiöingu
aöskilnaöar karlmannsins viö
móöur sína, fyrst líkamlegum viö
fæöingu og andlegum um þriggja
ára aldurinn. Á sama hátt kveður
hann sjáanlega í verkum karla
óskina um samruna á ný og
stundum heift og biturö ve<
aöskilnaöarins. Allt þetta end
speglist í viöhorfum karla
kvenna, þörf þeirra til aö hafa
irráöin og, sé eftirsjáin bitur,
áttuna um aö vera sem k
mannlegastir, sem minnst
þeirri mannveru sem „yfirgaf |
Og vissulega er einn þeirra i
mörgu athyglisveröu þátta, t
upp koma þegar myndat
Hartmann er skoöaö, sá hv
mynd karlar draga upp af mó<
inni annars vegar og „öön
konum hins vegar. Hvernig
sjá sjálfa sig í hlutverki vernd
kvenna. Mér leið eins og „póst-
kortaborgin" mín hefði hruniö.
Hvernig gat það veriö og af
hverju haföi ég ekki gert mér
þetta Ijóst fyrr. Eftir tveggja ára
vinnu viö aö setja sýninguna
saman og flokka póstkort haföi
ég taliö mig geta greint á milli
útgjöldum. Okkur var fullkomlega
frjálst aö nota þessa peninga eins
og viö kusum sjálf, til aö fara í bíó,
út aö boröa eöa hvaö sem viö vild-
um.“
Erfið umgengni
„Harmi lostnir foreldrar eru ekki
þægilegasta fólk sem maöur um-
gengst,“ heldur Nathanson áfram.
Margir eru fullir reiöi og beizkju og
viröast hafa andúö á fólki sem á
heilbrigö börn, en aörir viröast
haldnir þeirri áráttu aö tala um þá
reynslu sem þeir hafa oröiö fyrlr.
Þeir sem láta sér annt um þetta
fólk ættu aö gera sér grein fyrir þvi
aö þaö rennur ekki upp neinn dag-
ur, bjartur og fagur, þegar sorgin
er á bak og burt. Rannsókn ein
leiddi í Ijós aö mæöur uröu fyrir
erfiöasta áfalli um þaö bil tveimur
árum eftir aö barniö andaöist. Á
meöan enginn getur tíl fullnustu
tekiö þátt í sorg annarrar mann-
eskju þá eru ákveöin atriöi sem
allir foreldrar meta viö vini sína.
Marian Balster, sem nú starfar i
miöstöö samtaka sem starfandi
eru víöa í Bandaríkjunum og hafa
þaö aö markmiöi aö lina þjáningar
foreldra sem misst hafa börn sín,
ráöleggur aö menn fylgi fimm regl-
um í umgengni viö syrgjendur:
Að vera
Að vera hljóðlát.
Að sýna tillitssemi án þess aö
taka fram fyrir hendurnar á for-
eldrunum, en aöstoöa þá viö aö
taka ákvaröanir og sjá til þess aö
þeir eigi kosta völ varöandi útför,
máltíöir, gistingu, hvaö eigi aö
gera viö fatnaö hins látna barns
o.s.frv.
Að vera þolinmóð. Þaö líöur á
löngu áöur en striöar tilfinningar
stillast, segir hún. Þangaö til hafa
foreldrar þörf fyrir aö ræöa um
dauöann.
Að muna. Minnist barnsins á
hátíöum. Rifjiö upp þaö sem já-
kvætt var í fari þess. Rifjið upp
sameiginlegar og kærar minningar
í sendibréfum. Hafiö ekki áhyggjur
af því aö þiö séuö aö „ýfa sárin“
meö því aö tala um þaö sem for-
eldrarnir eru búnir aö gleyma. Meö
þessu er hægt aö sýna aö maöur
sé ekki búinn aö gleyma frekar en
jjeir.
Rabbíinn Harold S. Kushner
missti son sinn eftir löng og ströng
veikindi. f bók sinni „When Bad
Things Happen to Good People"
ráöleggur hann aö fólk láti ekki
falla orö sem fela í sér gagnrýni,
s.s. „taktu þessu nú ekki svona
illa“, eöa „reyndu aö stilla þig, fólki
finnst þetta óþægilegt". Ætlist ekki
til þess af syrgjendum aö þeir dylji
tilfinningar eöa vísi þeim á bug
meö því aö segja t.d.: „Viö höfum
ekki leyfi til aö andmæla almætt-
inu,“ eöa „guö hlýtur aö hafa á þér
mætur fyrst hann velur þig til aö
bera þessa byröi". Látið í Ijós sam-
úö en ráöleggiö ekki.
Lee Schmitd sem starfar í sam-
tökum syrgjandi foreldra í Santa
Monica í Kaliforníu telur ráölegt
aö:
Foröast ekki syrgjandi foreldra
vegna þeirra óþæginda sem maö-
ur finnur til sjálfur.
Breyta ekki um umræöuefni ef
foreldrarnir minnast á barniö.
Gera ekki tilraun til aö finna eitt-
hvað jákvætt viö dauöa barnsins.
Benda ekki á þaö aö foreldrarn-
ir eigi þó aö minnsta kosti hin
börnin.
Segja ekki viö foreldrarnir geti
bara eignast annaö barn.
Láta ekki aö þvi liggja aö um-
önnun barnsins hafi ekki verið sem
skyldi.
Vera til taks.
Láta í Ijos hluttekningu meö
oröum.
Hvetja foreldrana til þess aö láta
sorg sína í Ijós.
Hvenær er
„nóg komið“
Þar sem ekkert foreldri nær sér
nokkurn tíma til fulls eftir þaö áfall
aö missa barn er erfitt aö meta
hvenær fólk er búiö aö syrgja „of
lengi". Temes vekur þó athygli á
því aö þegar sorgin sé farin aö
hafa áhrif á daglega hætti sem
verulegu máli skipta, þannig t.d.
aö viökomandi geti hvorki sofiö né
neytt matar, en hugsi um fráfall
barnsins og ekkert annaö, sé
ástæöa til aö leita sálfræöilegrar
aöstoöar. Reyndar eru flestir sér-
fræöingar þeirrar skoöunar aö þeir
sem missi börn hafi gott af því aö
ræöa viö einhvern sem vanur er
meöferö fólks í slíku sálarástandi.
Einnig er ástæöa til aö vekja at-
hygli á því aö nákomnir ættingjar
barna sem eru alvarlega veik hafa
yfirleitt gagn af því aö raaöa viö
slíkt fólk meöan á sjúkralegunni
heldur.
Hvar svo sem huggunar og
hjálpar er aö leita þá er þaö staö-
reynd aö syrgjandi foreldrum tekst
í flestum tilfellum aö jafna sig aö
þvi marki aö þeir veröa færir um
aö gegna daglegum störfum sínum
á ný. Nær allir foreldrar sem grein-
arhöfundur ræddí viö höföu þessa
sögu aö segja: „Hversu sár og
þungbær sem sorgin er, þá lifir
maöur þetta af.“ Mörg ár eru liöin
frá þvi aö sonur Nathansons dó,
en enn þann dag í dag er engin
spurning erfiöari en þessi: „Hvaö
áttu mörg börn?" Eina svariö sem
hún telur viö hæfi er þetta. „Ég á
dóttur og svo missti ég son úr
hvítblæöi fyrir mörgum árum.“ Svo
brosir hún til aö gefa til kynna aö
allt sé í lagi.
(Byggt ó New York Timea)