Morgunblaðið - 26.10.1985, Síða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 26. OKTÓBER1985
Haustmót
Taflfélags Kópavogs
hefst sunnudaginn 27. október kl. 14.00 í Kópa-
vogsskóla.
Taflfélag Kópavogs.
BAIKAL
HAGLABYSSUR
Loksins fáanlegar aftur á Islandi!
Þaö er engin tilviljun að BAIKAL
haglabyssurnar eru mest seldu
haglabyssur á Norðurlöndum.
Rússar eru löngu heimsþekktir
fyrir að framleiða vandaðar byssur
og ekki spillir verðið ánægjunni!
BAIKAL einhleypur verð kr. 6.720.-
BAIKAL tvíhleypur verð kr. 19.800.-
Við bjóðum einnig VOSTOK riffilskot
cal 22 LR, 50 skota pakki frá kr. 105.-
NEKXHÚStÐ
Nóatúni 17105 Reykjavik
Simi 91-84085
Jóhann Skaptason fyrrv,
sýslumaður — Minning
6. febrúar 1904
12.október 1985
Við lát Jóhanns Skaptasonar fv.
sýslumanns rifjast upp hlýjar
minnirigar um óvenjulegan
mannskostamann, sem hvarvetna
reyndi að ryðja framförum braut,
en gætti þess jafnframt að slitna
aldrei úr tengslum við það verð-
mætasta úr menningararfi þjóðar-
innar.
Ég kynntist Jóhanni er ég varð
bæjarstjóri á Húsavík og kom
hann mér fyrst fyrir sjónir sem
formfastur embættismaður af
gamla skólanum, maður sem fylgdi
þeim embættishefðum, sem kon-
ungsvald margra alda skildi eftir
sig hér á landi.
Við nokkurra ára samstarf
komst ég að raun um að þetta var
aðeins að hluta til rétt. Víst var
Jóhann formfastur í störfum sín-
um, reglusemi í öllum embættis-
verkum, myndugleiki og trúnaður
við þá sem hann var fulltrúi fyrir
var með eindæmum. En Jóhann
átti sér aðrar hliðar. Hann var
jafnframt einlægur áhugamaður
um hvers kyns framfarir héraðs-
ins, hvort sem um var að ræða
menningar- eða atvinnumál. Hann
taldi ekki eftir tíma sinn eða fjár-
muni ef það þjónaði góðu málefni
og innan við umbúðir virðuleika
og embættisskrúða var velviljaður
menningarmaður, sem bjó yfir
notalegri gamansemi. Á sýslu-
mannsheimilinu veittu þau kona
hans, Sigríður Jónsdóttir Víðis,
gestum af rausn, fræddu þá og
fræddust af þeim. Þangað var
ánægjulegt að koma.
Við sátum saman í fjórðungsráði
Norðlendinga og höfðum þá jafnan
samfylgd á fundi þess, sem haldnir
voru á Akureyri. Mér eru þær
ferðir afar minnisstæðar, því Jó-
hann var hafsjór af fróðleik og
miðlaði mér af honum á sinn
skemmtilega hátt. Hann sagði mér
þá frá starfsreynslu sinni sem
geitasmali á bökkum Fnjóskár og
sem sýslumaður Barðstrendinga
og hann lýsti ýmsu fólki, sem hann
hafði hitt á lífsleiðinni og þá var
horfið yfir móðuna miklu. Jóhann
var mikill ættjarðarvinur og þjóð-
ernissinni og skoðanir hans á þjóð-
málum mótuðust af því. Hann vildi
halda samhengi í þróun íslenzkrar
menningar og óttaðist að áhrif
erlendrar lágmenningar yllu þar
rofi á. Engu að síður vildi hann
að Islendingar tileinkuðu sér það
bezta og göfugasta úr þeim menn-
ingarstraumum, sem hér leggjast
að ströndum.
Jóhann vildi leggja sitt að mörk-
um við varðveizlu íslenskrar þjóð-
menningar og því var það að hann
vann ötullega að málefnum safna,
bæði á Patreksfirði og í Þingeyjar-
þingi, og á báðum stöðum var hann
frumkvöðull í útgáfu Árbóka, sem
varðveita ýmsan fróðleik um forna
tíð og eru ómetanleg heimild um
minnisverða atburði á útgáfutím-
anum.
Eitt af fyrstu verkum Jóhanns
eftir að hann kom til Húsavíkur
var að beita sér fyrir samstarfi
Þingeyjarsýslna og Húsavíkur-
kaupstaðar um útgáfu Árbókar
Þingeyinga og er fyrsta árbókin
fyrir árið 1958. í ávarpi sínu í
upphafi þess rits kemur eldmóður
hans vel í ljós. Jóhann var pottur-
inn og pannan í útgáfustarfsem-
inni meðan honum entust kraftar
og ritaði hann margt í árbækurn-
ar. Þá beitti Jóhann sér einnig
fyrir stofnun héraðsskjalasafns og
nátturugripasafns og loks fyrir
byggingu veglegs húss, sem hýsa
skildi þær stofnanir ásamt héraðs-
bókasafni, hluta byggðasafns og
vísi að listasafni. Húsið er reyndar
aðeins fyrsti áfangi að því, sem
Jóhann nefndi „Menningarmiðstöð
Þingeyinga", en hann lét hanna
fleiri samtengdar byggingar á lóð,
sem Húsavíkurkaupstaður lét í té
í hjarta bæjarins og á þar að verða
aðstaða fyrir margvíslega menn-
ingarstarfsemi. í þessu var Jóhann
stórhuga og horfði langt fram á
veginn og er vonandi að Þingeying-
um auðnist að ljúka síðari bygg-
ingaráföngum menningarmið-
stöðvarinnar áður en mörg ár líða.
Jóhann hafði framkvæmda-
stjórn byggingarinnar með hönd-
um og sá um fjáröflun til hennar.
Hann var útsjónarsamur um fjár-
öflunina, en mestu munaði þó um
gjafir, sem hann sjálfur og nánir
vandamenn hans gáfu til bygging-
arinnar. Þar var um stórfé að
ræða.
Þegar byggingu safnahússins
var lokið, hófst Jóhann handa um
að glæða það lífi, og engum, sem
heimsækir húsiö í dag, blandast
hugur um, að honum tókst það
einnig með góðra manna hjálp.
Þegar Jóhann lét af embætti
sýslumanns, á árinu 1974, kaus
hann að eyða ellidögum sínum á
Húsavík og hafði hann ærin verk-
efni við að sinna hinum margvís-
legu áhugamálum sínum á sviði
þjóðlegra fræða. Síðustu árin tók
heilsu hans að hraka, en hann
varði snarplega undanhaldið fyrir
Elli kerlingu.
að leiðarlokum gat hann litið
um öxl yfir árangursríkt lífshlaup
og kvatt með fullum heiðri.
Blessuð sé minning Jóhanns
Skaptasonar.
Björn Friðfinnsson
Jóhann Skaptason fyrrverandi
sýslumaður Þingeyjarsýslu og
bæjarfógeti Húsavíkur andaðist á
heimili sínu þann 17. október sl.
Nokkur ár eru liðin frá því að
hann hætti embættisstörfum, en
þau hjónin Sigríður og Jóhann
nutu efri áranna á sínu myndar-
lega heimili, Túni, Húsavík, tóku
þar með rausn á móti vinum og
ættingjum, nutu haustdaga lífsins
við minningar um fjölbreytt og
litríkt ævistarf.
Þar sem Fnjóskáin brýst í gegn
um Dalsmynnið vestur til Eyja-
fjarðar er sérkennilegt og fagurt
landslag, spilar þar saman áin,
brattar hlíðar fjallanna og birki-
skógurinn. í þessu umhverfi var
og er frændgarður Jóhanns
Skaptasonar. Á Skarði 1 Dals-
mynni bjó afi hans, Jóhann Bessa-
son, og Sigurlaug Einarsdóttir,
þau merku hjón, og á bökkum
Fnjóskár, þar sem hún steypist
fram úr gljúfrunum stendur bær-
inn Litlagerði. Þar bjuggu upp úr
aldamótunum foreldrar Jóhanns,
Skapti Jóhannsson og Bergljót
Sigurðardóttir, ættuö frá Kolls-
staðagerði á Völlum.
I Litiagerði fæddist Jóhann 6.
febrúar 1904 og var eini drengur-
inn í systkinahópnum. Þaðan
minntist hann oft fyrstu æskudag-
anna í litríku landslagi heima hjá
foreldrum og systkinum. En dvölin
var þar stutt og glöðu æskudagarn-
ir fengu skjótan enda. Þegar Jó-
hann var aðeins þriggja ára dó
faðir hans frá sjö ungum börnum
og var það hinum unga dreng og
fjölskyldunni mikil raun.
Móðir hans reyndi að halda
barnahópnum saman, en lífsbar-
áttan var erfið, möguleikarnir
takmarkaðir, svo að flestum barn-
anna varð að koma í fóstur. Eitt
sinn sagði Jóhann mér að hann
hefði stöðugt gengið með þann ótta
í brjósti að móðir hans mundi
ætla að koma sér í fóstur til vanda-
lausra, en það gat hann ekki hugs-
að sér, að skilja við móður sína. í
þessu sambandi sagði hann mér
frá því að eitt sinn þegar hann var
tæpra fimm ára, hafi móðir hans
tekið hann með sér til að heim-
sækja frændfólk sem þau áttu á
Seyðisfirði. Þessi ferð varð Jó-
hanni eftirminnileg, því hann var
hræddur um að hún færi frá Seyð-
isfirði án þess að hann vissi og
mundi skilja hann eftir í fóstri
þarna til iangframa.
Eitt sinn tapaði litli drengurinn
af móðurinni, líklega vegna þess
að hún hafi brugðið sér í næsta
hús. En þá varð Jóhann óttasleg-
inn og hélt að hún væri farin
norður, en hann einn eftir hjá
vandalausum. Þá tók litli drengur-
inn til sinna ráða og ætlaði að
strjúka norður til heimahaganna
í Dalsmynni, og stefndi hröðum
skrefum upp á Fjarðarheiði. Þegar
drengurinn var tíndur var hafin
af mörgum mikil leit og fannst
hann neðarlega á Fjarðarheiðinni
á leiðinni heim. Ef til vill hefur
þetta atvik orðið til þess að aldrei
síðar var um það talað að hann
þyrfti að yfirgefa móður sína,
nema sem sumardrengur í sveit.
Ég segi frá þessari bernskusögu
hér vegna þess að ég veit að föður-
missirinn og erfiðleikar fjölskyldu
hans og hin mikla ást Jóhanns til
móðurinnar, settu þegar í upphafi
varanlegt svipmót á skaphöfn hans
og lífsstíl allan.
En þó að fátækt og erfiðleika
bæri að garði fjölskyldunnnar var
Jóhann Skaptason fæddur inn í
hóp aldamótakynslóðarinnar. Þeg-
ar á æskuárum eignaðist hann sína
drauma um skólagöngu og að verða
þátttakandi að byggja upp betra
mannlíf í landi okkar.
Jóhann hóf skólagönguna á
Akureyri, en þá var fjölskyldan
flutt þangað, en tók stúdentspróf
frá Menntaskólanum í Reykjavík
vorið 1927 og lögfræðipróf frá
Háskóla íslands 1932. Hann var
um tíma við framhaldsnám erlend-
is.
Um þetta leyti, eða árið 1930
giftist Jóhann Sigríði Jónsdóttur
Víðis, ættaðri frá Þverá í Laxárdal,
mikilli mannkostakonu og góðum
lífsförunaut.
Nú voru bjartir dagar framund-
an, og ungu hjónin trúðu á lífið
og framtíðina. Fyrir Jóhann voru
erfiðleikar æskudaganna að líða
hjá og þau fylgdu hinum stóra
ötula hópi aldamótafólksins á vit
nýrra og mikilla verkefna.
Þegar Jóhann Skaptason var 31
árs gamall er hann skipaður sýslu-
maður Barðstrandarsýslu, segja
má því að þegar Jóhann og Sigríð-
ur flytja til Patreksfjarðar byrji
lífsstarfið fyrir alvöru. Auk emb-
ættisstarfa kom Jóhann mjög við
sögu um framfarir og félagsmál.
Hann var í stjórn Eyrarsparisjóðs-
ins, stóð að uppbyggingu Hrað-
frystihússins og hafði forystu um
byggingu sjúkrahússins, svo að
nokkuð sé nefnt. Hann ritaði fyrir
Ferðafélag Islands, Árbók um
Barðastrandarsýslu og náttúrufar
hennar, enda var hann orðinn vel
kunnugur héraðinu, því marga
ferðina voru þau hjónin búin að
fara á hestunum sínum um sveit-
irnar allar og áttu vinum að mæta.
Þau hjónin töluðu oft um dvölina
fyrir vestan, en þar voru þau í
tuttugu og eitt ár. Þar voru hnýtt
vinabönd sem ekki slitnuðu.
Árið 1956 rættist leyndur gamall
draumur Jóhanns Skaptasonar. Þá
var hann skipaður sýslumaður
Þingeyjarsýslu og bæjarfógeti