Morgunblaðið - 26.10.1985, Page 45

hans stóðu sm stafur á bók. Á hinn
bóginn var honum öll sýndar-
mennska fjarri skapi, og forðaðist
að berast mikið á. En hann var
ávallt fastur fyrir, og allir fundu,
að ríkir skapsmunir veittu orðum
hans og athöfnum aukna þyngd.
Og bæri hann eitthvert málefni
fyrir brjósti, fylgdi hann því stað-
fastlega eftir og sparaði þar hvorki
fé né fyrirhöfn. Hann stóð þó
aldrei einn, því að hans ágæta
kona, Sigríður Víðis, hefur ávallt
staðið honum við hlið og reynzt
traustur lífsförunautur.
Oftast verður þeirra hjóna, Jó-
hanns og Sigríðar, eflaust minnzt,
þegar safnahúsið á Húsavík ber á
góma. Safnahúsið var þeirra hjart-
ans mál. Það er stórhýsi, sem hefur
að geyma helztu söfn byggðarlags-
ins, svo sem byggðasafn, náttúru-
gripasafn, héraðsskjalasafn, mál-
verkasafn og bókasafn. Þau hjónin
höfðu alla tíð forgöngu um að
hrinda safnahúshugmyndinni í
framkvæmd, og í því máli þoldi
Jóhann enga smásmygli eða kot-
ungshátt. Og safnahúsið reis af
grunni að miklum hluta fyrir fjár-
muni, sem þau hjónin, Jóhann og
Sigríður, svo og nánir ættingjar
þeirra, lögðu fram. í því skyni gaf
m.a. Jón Víðis, bróðir Sigríðar,
stórhýsi við Hverfisgötu í Reykja-
vík. Létti það mjög undir við að
ljúka framkvæmdum. Og nú er
safnahúsið lifandi stofnun í hérað-
inu undir forstöðu Finns Krist-
jánssonar. Það er brú milli nútíðar
og fortíðar og hefur gert kleift að
varðveita á heimaslóðum margvís-
lega muni og minjar, skjöl og
heimildir, sem eru menningararf-
ur Þingeyjarsýslu.
Naumast var það tilviljun, að
Jóhann Skaptason lét sér svo annt
um varðveizlu þingeysks menning-
ararfs. Skapgerð hans stóð djúpum
rótum í menningu forfeðranna.
Hann var í flestum greinum af
„gamla skólanum", eins og nú er
sagt. Sem sýslumaður vestur á
Patreksfirði fór hann mjög ferða
sinna á hestbaki um sýsluna, enda
lítið um vegi og héraðið erfitt yfir-
ferðar. Auk þess stundaði hann
ofurlítinn sauðfjárbúskap. Hér á
Húsavík komu þau Sigríður sér
upp fallegum skrúðgarði, sem vex
að grósku með hverju árinu sem
líður. Á hverju sumri tók Jóhann
sér orf og ljá í hönd og sló gras-
blettinn í kringum húsið. Bóndinn
var ríkur í Jóhanni. Allt fram til
þess síðasta tók hann sér orf og
ljá í hönd og sló grasflötina í garði
sínum, þótt flestir aðrir væru
komnir með vélknúnar sláttuvélar
í garða sína. Hafði ég gaman af
því að ganga út í garðinn til hans
og fá að grípa í orfið, þótt helzt
þyrfti hann að standa mór við hlið
með brýnið sitt, svo að biti.
Þökkuð eru góð kynni og vinátta
Jóhanns Skaptasonar á liðnum
árum. Blessuð sé minning hans.
Sigurður Gizurarson
Lítill drengur leit ég eitt sinn
mynd í blaði af manni sem sagður
var einna líkastur um margt Agli
Skallagrímssyni eftir þeirri hug-
mynd sem sagan getur.
Þannig hafa þeir þá litið út
fornkapparnir sem hvorki brugðu
sér við sár eða bana, hugsaði ég
með mér, og hafði þá heyrt ýmis-
legt um hetjurnar í Islendingasög-
unum.
Maðurinn á myndinni var sagð-
ur heita Jóhann Bessason, bóndi
að Skarði í Grýtubakkahreppi í
S.-Þing., og hefði margt hreysti-
verkið unnið þótt eigi hefði hann
staðið í mannskæðum orustum.
Þetta rifjaðist upp fyrir mér
mörgum árum seinna þegar ég
kynntist Jóhanni Skaptasyni og í
ljós kom að hann var sonarsonur
Jóhanns Bessasonar og bar nafn
hans.
Mjög dáði Jóhann yngri afa sinn
og kunni af honum ýmsar sögur.
Jóhann Skaptason fæddist 6.
febrúar 1904 í Litlagerði í Grýtu-
bakkahreppi í S.-Þing. Foreldrar
hans voru Skapti Jóhannsson,
bóndi þar, og kona hans Bergljót
Sigurðardóttir.
Jóhann lauk lögfræðiprófi frá
Háskóla íslands 1932. Vann hjá
Olíuverslun fslands hf. í Reykjavík
1932-1935. Las þjóðarétt í Eng-
landi og Danmörku 1935. Sýslu-
maður í Barðastrandarsýslu varð
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 26. OKTÓBER1985
45
Minning:
Margrét Ólöf
Guðbrandsdóttir
hann 7. nóvember 1935 og gegndi
því embætti uns hann var skipaður
sýslumaður í Þingeyjarsýslu og
bæjarfógeti á Húsavík frá 1. júní
1956. Lét af því starfi sökum aldurs
15. júlí 1974. Hafði þá gegnt sýslu-
mannsembætti samfellt í 39 ár.
Árið 1930, 6. júní, gekk Jóhann
að eiga frændkonu sína, Sigríði
Víðis Jónsdóttur, er reyndist
manni sínum frábær förunautur.
Jóhann Skaptason lést að heim-
ili sínu, Túni, Húsavík, fimmtu-
daginn 17. október sl. á 82 aldurs-
ári.
Þegar Jóhann var þriggja ára
missti hann föður sinn og fluttist
árið eftir með móður sinni og
tveim systrum til Austurlands til
móðurfrænda þar. Þrem systrum
var komið í fóstur annars staðar.
Til Akureyrar fluttist Jóhann
með móður sinni 1912 og settist
þar að. Næstu sumur dvaldi Jó-
hann í sveit að Skarði hjá frænda
sínum og kynntist þá vel starfi
bóndans. Þessi dvöl i sveitinni og
þau áhrif sem hann þar varð fyrir
fylgdu honum á langri ævi. Svo
ríkur varð þáttur bóndans í lífi
hans og ást og tryggð til átthag-
anna og móður jarðar.
Á Patreksfirði átti hann alltaf
nokkrar kindur, heyjaði handa
þeim og hirti um. í Vatnsfirði
komu þau hjón sér upp skógarreit
við sumarhús er þau reistu sér þar.
Á Húsavík átti Jóhann mörg ár
nokkrar kindur sem hann hafði á
fóðrum hjá kunningja sínum. Trjá-
garði komu þau hjón upp um-
hverfis sýslumannsbústaðinn.
Til skamms tíma mátti sjá Jó-
hann Skaptason sýslumann standa
á skyrtunni í garði sínum um
sumartíð og skára mjúklega með
orfi og ljá. Þau störf voru Jóhanni
afþreying og hvíld frá annasömu
og oft erilsömu embættisstarfi.
Jóhann settist í Gagnfræðaskóla
Akureyrar og var einn af sex-
menningunum sem frá skólanum
fóru og þreyttu stúdentspróf við
Menntaskólann í Reykjavík vorið
1927. Frammistaða þeirra félaga
átti drjúgan þátt í að skólinn á
Akureyri fékk heimild til að braut-
skrá stúdenta og var þá breytt í
menntaskóla en um það hafði stað-
ið mikil barátta. Próf þeirra félaga
var miklu þyngra en venjulegt
stúdentspróf þar sem þeir urðu að
skila öllu námsefni þriggja vetra
til prófsins. Ýmislegt sagði Jóhann
mér af þessari eldraun en baráttu-
laust skyldu þeir ekki fara í gegn.
Það gefur auga leið að margvís-
leg störf hlóðust á Jóhann á löng-
um sýslumannsferli. Á Barða-
strandarárunum gekkst hann m.a.
fyrir stofnun Sýslubókasafns
V-Barð., Byggðasafns V-Barð.,
Árbókar Barðastrandarsýslu og
byggingu nýs sjúkrahúss á Pat-
reksfirði.
f embætti sýslumanns Þingey-
inga stofnaði hann til Árbókar
Þingeyinga. Það verk sem lengst
mun þó halda á loft minningu J6-
hanns Skaptasonar og hann var
aðalhvatamaður að er bygging
Safnahússins á Húsavík. Með fá-
dæma elju og atorku vann hann
að því máli og tókst að koma stofn-
uninni á fót með tilstyrk sýslna,
Húsavíkurbæjar og ýmissa góðra
manna.
Sjálfur sparaði hann þar hvorki
tíma né fyrirhöfn. Lagði fram fjár-
muni sina og sinna. Sú saga verð-
skuldar að rakin sé af þeim er
gerstþekkjatil.
Fyrir þetta starf eitt og framtak
standa Þingeyingar og Húsvíking-
ar i ómældri skuld við Jóhann
Skaptason. Með því hefir hann og
reist sér veglegan minnisvarða.
Jóhann var ritfær í besta lagi
og vel máli farinn. Hann skrifaði
m.a. þrjár Árbækur Ferðafélags
íslands, um Barðastrandarsýslu
1959, um Suður-Þingeyjarsýslu
1969 og 1978 auk margs sem hann
ritaði í Árbók Þingeyinga og víðar.
Margt lét hann eftir sig í handriti,
m.a. minningar úr eigin lífi.
Fyrstu kynni mín af Jóhanni
Skaptasyni voru í Rotaryklúbbi
Húsavíkur. Hann lét ekki mikið á
sér bera, var enginn málrófsmað-
ur, mér fannst hann þurr á mann-
inn til að byrja með og yrði varla
tekinn með áhlaupi og ósjálfrátt
spurði maður sig hvort hér væri
drambsamt yfirvald á ferð.
Nánari kynni tókust með okkur
er hann bað mig að taka að mér
ritstjórn Árbókar Þingeyinga 1968
er Bjartmar Guðmundsson hugðist
láta af því starfi. Ég varð við
beiðni Jóhanns og fékk Bjartmar
til að halda áfram. Sú samvinna
varð eins og best varð á kosið.
Gott var að leita til Jóhanns ef
með þurfti. Hins vegar var ljóst
að maðurinn var skapríkur og lét
ekki sinn hlut ef því var að skipta.
Á fundum gat hann orðið hvass
í máli þætti honum mikið við liggja
og vakti stundum furðu hvað þessi
hversdagslega rólegi maður gat
tekið upp í sig, ekki síst væri rætt
um hinar dreifðu byggðir. Þær
áttu hauk í horni og öflugan mál-
svara þar sem Jóhann Skaptason
var. Þá talaði hann tæpitungulaust
svo að gustaði af. Á hann var alltaf
hlustað er hann tók til máls.
Mér er minnisstæður fundur á
Akureyri fyrir allmörgum árum
þar sem mættir voru fulltrúar
sveitarfélaga á Norðurlandi. Kom
þar til allsnarprar orðasennu milli
Jóhanns og eins fulltrúans svo að
mörgum þótti nóg um og andrúms-
loftið varð eilítið óþægilegt. Sagði
þá Jón í Ystafelli:
„Nú þykir mér sýslumaður okk-
ar vera farinn að hvessa sig.“
í kaffihléi sagði við mig einn
fundarmanna, aldavinur Jóhanns
Skaptasonar: „Það er leiðinlegt
hvað menn taka þetta óstinnt upp
fyrir Jóhanni. Þeir þekkja hann
ekki og vita ekki hvað þetta er
honum mikið hjartans mál.“
Þannig mun það hafa verið um
mörg mál sem Jóhann Skaptason
beitti sér fyrir. Fyrir honum urðu
þau hjartans mál en maðurinn
geðríkur og fylgdi fast eftir.
Jóhann sagði mér eitt sinn að
hann hefði þjáðst mjög af feimni
fram eftir árum. E.t.v. var þar að
einhverju leyti að finna skýringu
á þeim sveiflum sem stundum varð
vart í fari hans þegar þurfti að
yfirvinna dulda feimni og ófram-
færni en ríkt geð og heitar tilfinn-
ingar kyntu undir.
Jóhann Skaptason var embætt-
ismaður þeirrar gerðar sem vann
störf sín af mikilli nákvæmni svo
að naumast skeikaði. Viðskipti
embættisins við hið opinbera þóttu
vera til fyrirmyndar.
Einkennilegt var að koma á
skrifstofu hans er hann sat við
skriftir. Hann notaði pennastöng
með uglupenna og þegar oddurinn
nam við blaðið og sýslumaður dró
til stafs skrjáfaði í. Hægt en ör-
ugglega skrifaði hann smáa stafi
með settlegri hönd. Þar var ekki
að verki verið með neinum
flumbruhætti.
Hann stóð djúpum rótum í fortíð
og fornum venjum annars vegar
en á hinu leitinu með framfarahug
þar sem skyldi farið með gát og
ekki rasað um ráð fram.
Notalegar voru stundir á heimili
þeirra Sigríðar og Jóhanns
Skaptasonar þar sem gestum var
vel fagnað. Fróðlegar voru frá-
sagnir húsbóndans frá fyrri dög-
um.
Skömmu fyrir andlát Jóhanns
hitti ég hann í síðasta sinn. Þá lá
hann fyrir og mjög af honum
dregið. Ég sagði honum frá för
minni um Grýtubakkahrepp í
sumar, ættarslóðir hans. Hann
hlýddi á, skaut inn í við og við.
Minntist á nöfn fjallanna og hæð
þeirra og ferðir sínar yfir þau
forðum.
Til hinstu stundar hélt hann ráði
og rænu. Á heimili sínu vildi hann
kveðja. Nokkrum dögum fyrir
andlát sitt bað hann vin sinn einn
að segja upp áskrift sinni að blöð-
um og tímaritum. Þar undan skildi
hann Heima er best. Var það tákn-
rænt?
Hann hafði mælt svo fyrir að
jarðneskar leifar sinar skyldu
hvíla í skjóli þeirra fjalla sem
honum voru öðrum kærari frá
æskudögum.
Sérstæður maður er genginn
sem fengur var að kynnast, maður
sem lítt hirti um svipul tískufyrir-
brigði og hafði sínar ákveðnu
skoðanir á hlutunum, hafði óbeit
á hverskonar leikaraskap og sýnd-
armennsku.
Konu hans, Sigríði Víðis Jóns-
dóttur, er vottuð einlæg samúð.
Sigurjón Jóhannesson
Fædd 2. ágúst 1891
Dáin 17. október 1985
í dag, laugardaginn 26. október,
verður jarðsungin frá kapellunni
á Drangsnesi Margrét Ólöf Guð-
brandsdóttir frá Bæ í Kaldrana-
neshreppi. Hún lést í sjúkrahúsinu
á Hólmavík 17. október.
Það er með sárum trega sem við
kveðjum Margréti ömmu og fylgj-
um henni síðasta spölinn.
Hún fæddist í Birgisvík í Árnes-
hreppi 2. ágúst 1891. Dóttir hjón-
anna Guðbrands Guðbrandssonar
hreppstjóra frá Veiðileysu og
Kristínar Magnúsdóttur. Hún var
næst yngst af börnum þeirra
hjóna, en viku gömul var hún látin
í fóstur til hjónanna Arngríms
Jónssonar og Kristbjargar Magn-
úsdóttur að Reykjarvík í Kald-
rananeshreppi, en þær Kristín og
Kristbjörg voru hálfsystur. I
Reykjarvík ólst hún upp og vandist
almennum sveitastörfum hjá fóst-
urforeldrum sínum sem reyndust
henni í alla staði sem bestu for-
eldrar.
Árið 1924 giftist hún Guðmundi
Ragnari Guðmundssyni frá Bæ, og
það sama ár fluttist hún að Bæ
og bjuggu þau þar allan sinn bú-
skap, eða til ársins 1971 að afi lést.
Eftir það bjó hún áfram í Bæ
og sá að öllu leyti um sig sjálf
meðan heilsan leyfði en síðan
aðallega hjá Bjarna syni sínum.
Þau eignuðust sex börn, og ólu
upp einn fósturson. Þau eru Krist-
björg, gift Skúla Bjarnasyni.
Ragna, gift Guðmundi Halldórs-
syni. Þær eru búsettar á Drangs-
nesi. Bjarni bóndi í Bæ, giftur
Sóleyju Loftsdóttur. Branddís, gift
Bjarna Bjarnasyni, búsett í Hafn-
arfirði. Ingimar, giftur Sigríði
Skagfjörð, býr í Reykjavík. Ingi-
mundur dó ungur. Lýður Svein-
björnsson, giftur Rósbjörgu Þor-
finnsdóttur, búsettur í Noregi.
Það er margt sem ieitar á hug-
ann nú þegar hún amma mín er
dáin. Hún var komin á efri ár
þegar ég fór fyrst að muna eftir
mér, en samt höfum við verið
meira og minna samferða í nær
fjörutiu ár. Ég man óljóst eftir því
þegar við áttum heima i gamla
bænum hjá afa og ömmu. Það
hefur sjálfsagt verið þröng á þingi
enda margt í heimili. Fljótlega
fluttumst við svo í nýja húsið, en
það er tvíbýlishús og var innan-
gengt milli íbúðanna svo segja má
að þetta hafi verið eitt heimili.
Þarna var ég til sautján ára aldurs
er ég fluttist suður.
Það er mikið lán að eiga góða
foreldra, en þegar við bætast svo
einstök amma og afi hlýtur það
að teljast mikil gæfa að alast upp
á slíku heimili.
Þegar ég hugsa til baka er eitt
sem er óaðskiljanlegt í minning-
unni um ömmu, en það er vinna.
Ég get aldrei munað eftir henni
öðru vísi en vinnandi, hún var
alltaf að gera eitthvað frá morgni
til kvölds, og ef það var ekki annað
sat hún með prjónana sína og var
að prjóna sokka eða vettlinga.
Ekki treysti ég mér til að giska á
hve mörg pör hún prjónaði, en það
eru ófá þúsund. Seinni árin fór hún
svo að sauma í myndir, og það var
sama sagan þar, ég hugsa að allir
afkomendur hennar eigi útsaum-
aða mynd eftir hana og margir
fleiri en eina, enda var það svo að
nú undir lokin þegar hún gat ekki
lengur prjónað sokka eða saumað
út myndir fannst henni flest
ánægja frá sér tekin.
Það lýsir ömmu vel að hún
krafðist einskis fyrir sig og fannst
það sem gert var fyrir hana og
henni gefið of mikið og óverðskuld-
að, en var sjálf alla sína ævi að
fórna sér fyrir aðra og gefa öðrum
stórargjafir.
Oft komu til hennar einstæðing-
ar og fólk sem minna mátti sin í
samfélaginu og fengu að borða og A
drekka hjá henni og fóru þá gjarn-
an nestaðir. Þá var það merkilegt
hvemig henni tókst að laða fram
það góða í öðru fólki með einlægni
sinni og blíðu.
Það var ömmu minni mikið áfall
þegar afi dó, enda virti hún hann
og dáði, en þá hjálpaði trúin henni,
enda var hún mikil trúkona, og
hlustaði meðal annars alltaf á
messur í útvarpinu meðan heyrnin
leyfði.
Nú seinni árin dvaldist hún
stundum suður í Hafnarfirði, hjá
foreldrum mínum. Þá fórum við
oft að heimsækja hana og spila
við hana til að stytta henni stund-
ir, en hugurinn var alltaf norður
í Bæ og fylgdist hún vel með öllu
sem þar gerðist.
Á síðasta ári þegar heilsan tók
að dvína, fór hún á elliheimilið á
Hólmavík, til að vera sem næst
þeim stað sem hún hafði alið
mestallan sinn aldur á. Þangað
heimsóttum við hana í sumar, en
hún var þá að mestu orðin rúm-
liggjandi og hætt að geta prjónað
eða saumað.
Við hjónin og börn okkar viljum
þakka henni margar dýrmætar
ánægju- og gleðistundir sem við
áttum með henni í mörgum heim-
sóknum okkar norður að Bæ. Sér-
staklega hef ég mikið að þakka
ömmu minni, þessari góðu konu
sem reyndist mér svo frábærlega
vel alla tíð.
Við biðjum Guð að blessa minn-
ingu hennar.
Guðmundur Grétar Bjarnason
Birting afmælis- og
minningargreina
ATHYGLI skal vakin á því, að afmælis- og minn-
ingargreinar verða að berast blaðinu með góðum
fyrirvara. Þannig verður grein, sem birtast á í mið-
vikudagsblaði, að berast í síðasta lagi fyrir hádegi á
mánudag og hliðstætt með greinar aðra daga. í minn-
ingargreinum skal hinn látni ekki ávarpaður. Þess
skal einnig getið, af marggefnu tilefni, að frumort
ljóð um hinn látna eru ekki birt á minningarorðasíð-
um Morgunblaðsins. Handrit þurfa að vera vélrituð
og með góðu línubili.