Morgunblaðið - 29.11.1985, Blaðsíða 2

2 B
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 29. NÓVEMBER1985
Jólafastan fyrr á tíö
Aðventan eða jólafastan hefst með fjórða sunnudegi fyrir jóladag.þ.e. á
Ibókinni Islenskir þjóðhættir,
eftir Jónas Jónasson frá
Hrafnagili, sem kom út áriö
1934, segir svo orörétt:
Þaö var almenn tízka víöa
hér um land aö halda eitthvaö upp
á jólaföstuinngang, en ekki mun
þaö hafa veriö annaö en þaö aö þaö
hefur veriö af brugöiö i mat þann
dag.
Aldrei var keppzt viö vinnuna,
einkum ullarvinnu og prjónaskap-
inn, eins og á jólaföstunni, og var
þá hvaö mest gert seinustu vikuna,
bilinu 27. nóvember til 3. desember. Með jólaföstunni hefst kirkjuárið eða
starfsár kirkjunnar.
Aðventa, sem er annað nafn á jólaföstunni, er komið úr latínu — adventus
— sem merkir koma (Krists).
Það eru margir siðir tengdir aðventunni frá fyrri tíð, eins og kunnugt er, og
margir nýir og „aðfluttir “ verið teknir upp hin síðari ár.
staurvikuna. Þá hraut líka staur-
bitinn sem bætur fyrir vökurnar og
allt stritiö, (sjá skýringar hér á eftir).
Svo þurfti nú aö fara aö búast viö
jólunum. Þá var allt þvegiö og sóp-
aö hátt og lágt, öll nærföt þvegin
og sópaö hátt og lágt, öll nærföt
þvegin og stundum úr rúmunum
líka og jafnvel mestu sóöarnir brutu
venjuna og voru hreinir og þokka-
legir.
Þaö var gömul trú hér á landi og
er til enn í dag (1934) aö Guö láti
koma þíöviöri og þurrk rétt fyrir jól-
in, til þess aö fólk geti þvegiö af sér
fötin og fengiö þau sem fyrst þurr.
Þennan þurrk er vant aö kalla fá-
tækraþerri.
Gömul venja mun þaö hafa veriö
á landi hér, aö slátra kind rátt fyrir
jólin til þess aö hafa nýtt ket á hátíö-
inni, kind þessi var kölluö jólaærin,
hvaöa kind sem þaö var.
Þá var og siöur víöa, og er því
fremur nú, aö fara í kaupstaö fyrir
jólin. Sumir fengu sér þá á jólakút-
inn, sem kallaö var, til aö hressa sig
um hátíðirnar. (En þó hafa veriö til
þeir drykkjumenn, sem ekki hafa
smakkað vín á jólanóttina eöa jóla-
daginn). Var stundum lagt út í meira
en tvisýnu til þess aö ná jólahress-
ingunni og geröust þá oft í meira
lagi kröggur í vetrarferö, ekki síst
ef langt var aö fara og ekki fékkst á
kútinn fyrr en í annarri sýslu, er tíö
varslæm.
Skýringar:
Staurvika var svo nefnd af því að
menn settu litlar spýtur, á stærö viö
eldspýtur, í augu sín síöustu vikuna
fyrir jól til að varna þvi aö hægt
væri aö loka augunum þegar svefn-
innsóttiáyfirvinnu.
Staurbiti: var aukabiti, sem mönn
um var veittur á kvöidvökunni
staurviku.
Aðventukransar
í skógivöxnum löndum hefur þaö
án efa lengi tíökast aö nota trjá-
greinar til aö skreytinga meö viC
hátíöleg tækifæri, um þaö vitne
margir siöir sem hægt er aö lesa
umfráfyrritíö.
Þaö er því ekki undarlegt aö sí-
grænn gróöur hafi veriö tekinn inr
í hibýli manna aö vetrarlagi til aC
bregöa hátíölegum blæ á heim-
kynnin, ekki síst um jólaleytiö.
Eftir þvi sem næst veröur komisl
mun þaö hafa verið í skóglend
Suöur-Þýskalands sem aöventu-
kransar- eöa krónur voru fyrs'
boðnir til sölu á jólamörkuöum, rétt
eftir 1830. Þetta voru kransar á
einni til þremur hæöum, meö fjór-
um kertum á hverri hæö og krónan
síðan hengd upp í loft.
Seinna voru krónurnar einfald-
aöar í líkingu viö þá aöventukransa
sem viö þekkjum nú.
En frá Suöur-Þýskalandi breidd-
ist þessi siöur austur og noröur eftir
landinu í áttina aö Danmörku.
í lok 19. aldar má sjá þess staö
aö aöventukransar eru komnir til
Suöur-Jótlands, þaöan hefur svo
smám saman, verslunin með greni-
kransana borist til annarra hluta
landsins, en þeir voru þó engan
veginn algengir í Danmörku fyrr en
aðstríöinu loknu.
Á íslandi sáust fyrst aöventu-
kransar, notaöir sem skreytingar í
verslunum og á samkomustööum,
á árunum eftir stríö. Þeir uröu þó