Morgunblaðið - 04.03.1986, Síða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 4. MARZ1986
Á ári friðarinser heim-
urinn grár fyrir jámum
Síaukinn vígbúnaður en afvopnun
fær lítinn hljómgrunn
eftirívar
Guðmundsson
New York: — í árdegi Friðarárs
Sameinuðu þjóðanna er talið, að
25 milljónir manna séu undir vopn-
um í heiminum. Þeir hafa samtals
til umráða 140.000 skriðdrekar,
35.000 orustu- og sprengiflugvélar,
21.000 herþyrlur, 1.100 orustu- og
beitiskip og um 700 árásarkafbáta.
Á þeim rúmlega 40 árum, sem liðin
eru frá því seinni heimsstyijöldinni
lauk, hafa 20 milljónir hermanna
fallið í 150 stríðum í 71 landi. Flest
þessi stríð hafa verið háð í löndum
þróunarþjóðanna, en vopnin fram-
leidd í iðnþróuðum löndum, ýmist
seld eða gefin. Vopnasalan hefír
aukist stórkostlega á þessu tímabili
og nemur nú árlega um eitt þúsund
milljónum dollara.
Vopn og stríðstækni hafa eflst
að mun að eyðileggingar- og mann-
drápsafköstum. En jafnvel nýtísku
vopn af svokallaðri hefðbundinni
gerð eru eins og leikföng saman-
borið við gjöreyðingarmátt kjam-
orkuvopna, sem nú eru í höndum
þriggja jötunvelda: Bandaríkjanna,
Kína og Sovétríkjanna. Tvö önnur
ríki, Bretland og Frakkland, eru
talin í félagsskap kjamorkuvopn-
aðra ríkja og fleiri gætu hæglega
bæst við áður en varir. Indland
hefir þegar fyrir nokkrum árum
gert vel heppnaða tilraun til að
framleiða kjamorkusprengju.
Kjarnorkuvopnabirg’ðir
nægar til eyðingar
öllu lífi
Kjamorkuveldin hafa nú fyrir-
liggjandi nægar birgðir vopna til
gjöreyðingar öllu mannlífí, og vel
það. Afvopnunardeild Sameinuðu
þjóðanna hefír gert birgðakönnun
á kjamorkuvopnum í heiminum og
komist að eftirfarandi niðurstöðu:
— Það eru meira en 40.000 kjam-
orkusprengjur fullbúnar í heimin-
um. Samanlagt sprengimagn þeirra
myndi samsvara einni milljón Hiros-
hima-sprengja, en það er meira en
3 smálestir af dínamíti á hvert
mannsbam í heiminum.
— Flugtími kjamorkuflauga, sem
senda má milli heimsálfa, er 30
mínútur frá skotstað í skotmark.
Styttri er flugtími skeyta, sem
skotið væri frá kafbátum. Þetta
þýðir, að það er ekki nógu langur
tími til viðvörunar fyrir fólk, sem
býr í borgum og því yrði engrar
undankomu auðið.
— Milljón smálesta TNT-kjam-
orkusprengja, sem sleppt er yfír sex
milljón íbúa borg, (t.d. Detroit, eða
Leningrad) myndi hafa eftirfarandi
afleiðingar: í Detroit myndu
500.000 manns deyja á stundinni
og aðrir 600.000 særast alvarlega.
Sökum félagslegra aðstæðna mætti
tvöfalda áætlað manntjón á dauðum
og særðum í Leningrad.
— Eyðileggingarmáttur slíkrar
sprengju á mannvirki myndi ná yfír
300 ferkílómetra svæði.
Þetta eru sennilegar ágiskanir
því það er erfítt að áætla manntjón
og mannvirkja í kjamorkusprengju-
árás. Það fer eftir því hve hátt frá
jörðu sprengjan springur; þéttbýli;
tíma dags og styrkleika mannvirkja.
Gert er ráð fyrir, að yrði kjamorku-
sprengja af stærstu gerð sprengd
yifír borg í Evrópu með 500.000
íbúum, myndi helmingur þeirra
farast á svipstundu. Sams konar
kjamorkusprenging yfír t.d.
Bombay, Hong Kong, eða Kaíró
myndi drepa eina milljón manna,
sökum þéttbýlis og veikbyggðra
íbúðarhúsa.
Framleiðsla kjarnorkusprengja
er geysilega dýr. Áætlað er að
Bandaríkin og Sovétríkin eyði 10
milljónum doilara samanlagt á degi
hveijum I sprengjuframleiðslu og
útbúnað, sem þarf til að viðhalda
þeim reiðubúnum og skjóta þeim í
mark. 95% allra kjamorkuvopna
eru í höndum jötunveldanna
þriggja.
Ógnvekjandi lýsing á
eyðileggingnnni
Sérfræðingar Sameinuðu þjóð-
anna, sem tóku saman skýrsluna
um kjamorkuvopnin og afleiðing-
amar af þeim, gefa ógnvekjandi
lýsingu á afleiðingum kjamorku-
styijaldar: Þegar kjamorku-
sprengja springur myndast ofsa-
skær blossi, sem getur blindað
menn í margra kílómetra fjarlægð
frá sprengingunni. Blossinn er frá
eldbelg miklum, sem framleiðir 10
milljóna gráðu hita. Allt sem er í
nálægð eldbelgsins brennur og
bráðnar á augnábliki. Stuttu eftir
eldbelginn og ljósblossann myndast
stormbylgja, sem sópar öllu sem
fyrir er, á undan sér. Hættulegust
þeim fáu, sem eftir lifa, er geisla-
virknin frá sprengingunni, sem
veldur ólæknandi sjúkdómum svo
sem krabbameini. Enn er fólk á lífí,
sem komst af frá kjamorkuspreng-
ingunum í Hiroshima og Nagasaki,
en það eru örkumla menn.
Gagnárásarmáttur
talinnöryggi
Hvemig má það vera að menn-
ingarþjóðir framleiði gjöreyðingar-
vopn sem geta útrýmt öllu lífí á
jörðinni og þeirra eigin þjóð þar
með? Svarið er vafalaust: „Til vam-
ar.“ Engin þjóð viðurkennir, að hún
vígbúist til árársar. Það er og
nokkuð til í því, að hemaðarlegur
styrkur einn er vörn í sjálfu sér.
Fjöldi dæma úr mannkynssögunni
sýnir að styijöldum hefír verið af-
stýrt vegna þess, að þjóð, sem hafði
árás í huga, óttaðist, að hún myndi
ekki geta staðist gagnárás. En þess
eru og dæmi, að árásarþjóð hafí
misreiknað sig og hafið stríð, sem
tapaðist fyrir þann misreikning,
eftir sorglegt styijaldartjón og þján-
ingar. Og gagnárásarmátturinn
heldur áfram að vera aðaiástæðan
og afsökun fyrir auknum vígbúnaði.
Þeir, sem styðja þessa hugmynd
segja, að á meðan kjamorkuveldin
tvö séu jafn sterk til gagnárásar
komi ekki til kjamorkustyijaldar.
Gagnárásarmátturinn sé besta
trygging fyrir friði.
Gagnárásarkenningín í
ljósi kjarnorkunnar
Höfundar skýrslunar um kjam-
orkuvopnin benda á, að kjamorku-
vopnin og tæknilegar framfarir á
hemaðarsviðinu hafí gjörbreytt áð-
ur viðurkenndurn hemaðarreglum
og kenningum. Á kjamorkuöld hafa
Ábyrgð Búnaðarþings
eftir Halldór
Gunnarsson
Það er ekki auðvelt að takast á
við vamaraðgerðir, takmarkaðan
„fullvirðisrétt" í mjólkurfram-
leiðsiu, takmarkaða kjötfram-
leiðslu, útsölu á landbúnaðarafurð-
um vegna yfírfulls markaðar og að
því er virðist uppgjöf við sölu á
landbúnaðarafurðum á erlendan
markað. Ráðin virðast vera þau ein
að fækka bændum á mismunandi
uppboðskjörum.
Þegar svo virðist komið er ábyrgð
forsvarsmanna mikil. Kynnt hefur
verið að stærstu mál Búpaðarþings
sem nú situr verði endurskoðun á
ýmsum skipulagsmálum, endur-
skoðun á búfjárræktarlögum og.
jarðræktarlögum.
Það eru 149 ár síðan grunnur
að búnaðarlögum og Búnaðarþingi
var lagður með stofnun Húss- og
Bústjómarfélags Suðuramtsins og
síðan með stofnun Búnaðarþings
1899. Þá bjó um 80% þjóðarinnar
til sveita og hafði lífsframfæri sitt
af sjósókn og landbúnaði samhliða.
Fyrsta löggjöf um jarðrækt var
sett 1923, um afurðasölufélög 1934
og nýbýlalög 1936. Mesta sókn
landbúnaðarins var síðan á árunum
frá um 1945 til 1974 en þá voru
um 100 nýbýli stofnuð og um 200
eyðijarðir byggðar. Á þessu tímabili
virtist nær allt vera hægt til sóknar
og eflingar. Og ef það tókst ekki
með löggjöf, þá með eigin skatt-
heimtu, sbr. t.d. byggingu bænda-
hallarinnar. Alltaf virtist vera svig-
rúm til að taka af afurðaverði
bænda skatt til að fjármagna að
hluta hin ýmsu lög, sem kölluðu á
stjómun og síðan yfirbyggingu fyrir
þá stjómun. Þetta var einnig gert
með svokölluðum neytendalögum
sem bættust ofan á kaupverð land-
búnaðarvara og sagt við bændur,
að þetta væri framlag neytenda til
málefna landbúnaðarins. Og af-
urðasölufélögin, sem voru öll byggð
upp á kostnað bænda og í þeirra
nafni, fengu alltaf sinn skerf af
afurðaverðinu til uppbyggingar
fyrirtækja, sem kölluðu áfram á enn
meiri gjöld af afurðaverðinu til
rekstrar. Allir fengu sinn hlut
óskiptan nema bóndinn. Það hefur
alltaf verið hans hlutur — hans
kaup, sem hefur verið ótryggt. Nú
með nýjum lögum um framleiðslu
búvara frá 1985, er hins vegar reynt
að tryggja bændum fullt verð fyrir
sínar afurðir, en jafnframt sett
ákveðin mörk um framleiðslu í
„Ábyrgð Búnaðarþings
er mikil. Bændur hljóta
að gera þá kröfu til
sinna samtaka að tillög-
ur til sparnaðar í yfir-
stjórn séu settar fram,
t.d. hugsanleg samein-
ing á þref öldum rekstri
sem nú er hjá Búnaðar-
félagi íslands, Fram-
leiðsluráði landbúnað-
arins og Stéttarsam-
bandi bænda ...“
hinum hefðbundnu greinum sauð-
flárræktar og nautgriparæktar.
Þessi nýju lög kalla á önnur
vinnubrögð en verið hafa. Þau kalla
á samræmingu stjómunar í allri
landbúnaðarframleiðslu, eigi ekki
mjög illa að fara. Þau kalla ákveðið
á lækkun vömverðs, til þess að
bændur lendi ekki inn í vítahring
sölutregðu með afurðimar og þar
af leiðandi æ minni sölusamning
eða sölutryggingu við stjómvöld.
Því skiptir ekki lengur máli hvað
gjöldin heita, hvort það era hin
ýmsu framleiðendagjöld eða nejrt-
endagjald, geymslugjald eða vaxta-
gjald, verðmiðun eða flutningsjöfn-
uður, öll gjöld og allur kostnaður í
meðhöndlun vörannar, hækkar
verðið til neytenda. Salan höfðar
fyrst og síðast til verðsins, sem
neytendur verða að greiða. Því
verður lið fyrir lið að ráðast gegn
gjöldum og áföllnum kostnaði.
Ef lausnin er sú ein, sem hæst
hefur heyrst, að bændum fækki
skipulega, þá hrynur þetta allt
skipulega á eftir, sölufyrirtækin
með öllum sínum atvinnutækifær-
um við úrvinnslu varanna og síðan
hlýtur að koma að yfírstjóminni,
ráðunautaþjónustu, nefndum og
ráðum. Það er þá til lítils fyrir
Búnaðarþing 1986 að vinna að nýj-
um jarðræktarlögum og búfjár-
ræktarlögum.
Ábyrgð Búnaðarþings nú er því
mikil. Bændur hljóta að gera þá
kröfu til sinna samtaka, að tillögur
til spamaðar í yfírstjóm séu settar
fram, t.d. hugsanleg sameining á
þreföldum rekstri sem nú er hjá
Búnaðarfélagi íslands, Framleiðslu-
ráði landbúnaðarins og Stéttarsam-
bandi bænda, sameining á Búnaðar-
gagnárásarkenningin og jafnvægi
herstyrks hlotið nýtt viðmiðunar-
svið.
— Aldrei fyrr í sögu mannkynsins
hafa þjóðir verið í þeirri aðstöðu,
að geta hegnt annarri þjóð hemað-
arlega svo að segja á augabragði.
— Aldrei fyrr hafa þjóðir verið þess
megnugar að geta eyðilagt með
einni árás grandvöllinn fyrir áfram-
haldandi tilvera heillar þjóðar.
— Aldrei fyrr hefír verið mögulegt
að valda gjöreyðingu á hvaða bletti
hnattarins sem er á tillits til §ar-
lægðar frá skotmarki.
Upphaflega vora kjarnorkuvopn-
in skoðuð, sem hver önnur hefð-
bundin vopn, og kjamorkuárás eða
gagnárás ekki litin öðravísi en held-
ur kröftugri hemaðaraðgerðir. En
er gjöreyðingarmöguleikar kjam-
orkuvopnanna fóra að koma í ljós
varð það greinilegt, að það varð að
breyta kenningunum um hvað væri
leyfilegt til gagnárásar. Samkvæmt
nýju kenningunum og hernaðar-
reglum getur ríki, sem ráðist er á,
gert hvaða þær ráðstafanir til
gagnárásar, sem það telur heppilegt
fyrir sig, og það skiptir ekki máli
hvaða vopn era notuð.
„Fyrri árásar-
mögxileikinn"
Til þess að friður haldist krefst
þessi nýja kenning jafnvægis í
hemaðarlegum styrkleika milli
hugsanlegra óvinaþjóða. Fari það
jafnvægi út um þúftir og geti annar
hvor aðilinn tryggt sér það sem
kallað er „fyrri árásarmögu-
leika“, það er að segja geti fram-
kvæmt kjamorkuárás án þess að
eiga á hættu að mæta gereyðandi
gagnárás, er hætta á að gagnárás-
arkenningin bregðist. Tækninni
fleygir svo ört fram, að það verður
stöðugt að meta jafnvægið, sem
þýðir að jafnvægishugmyndin er
ekki lengur öraggur grandvöllur
fyrir friði. Að lokum spyr rannsókn-
arnefndin hvort. gagnárásarkenn-
ingunni sé treystandi í hita hemað-
arátaka jafnvel þótt barist sé með
hefðbundnum vopnum. Þeir segjast
ekki hafa svar við því.
Árangurslítill barning-
ur fyrir afvopnun
Sameinuðu þjóðimar og kjam-
orkusprengjan, sem lagði Hiros-
hima í rúst, eru jafnaldrar.
Fyrsta tillagan, sem Állsheijar-
þing Sameinuðu þjóðanna sam-
þykkti þann 24. janúar 1946, var
hvatning til afvopnunar og einkan-
lega „útrýmingar kjamorkuvopna
og annarra stóreyðileggingar
vopna". Leitaði þingið eftir fullvissu
fyrir, að kjamorkan yrði í framtíð-
Halldór Gunnarsson
þingi og Stéttarsambandsfundi,
samstarf búnaðarsambanda og
nýrra búgreinafélaga, sem era fjár-
vana í þessu kostnaðarsama kerfí,
en viija þó vinna að þeim málum,
sem skipta mestum hagsmunum í
dag, sölumálum búvara.
Það er ekki auðvelt fyrir Búnað-
arþingsfulltrúa að leggja til að Bún-
aðarþing hætti að starfa í núverandi
mjmd, en ég veit að þeir vita að
það er ekki auðvelt fyrir bændur
þessa lands að horfast í augu við
eignaupptöku, í svo mörgum mynd-
um og með svo mörgum mismun-
andi gjaldstofnum.