Morgunblaðið - 05.04.1987, Side 52

52 MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 5. APRÍL 1987
Úlfaldinn getur borið 270 kg á bakinu
allt að 50 km á dag.

Drottningin af Saba
Úlfaldalestirnar fluttu fílabein
og húðir frá Afríku, silki frá Ind-
landi, pappír frá Kína, krydd frá
Suðaustur-Asíu og reykelsi og
myrru frá Suður-Arabíu. Þesi ilm-
andi efni eru unnin úr kvoðu
gúmmítrésins, sem vex í Oman og
Suður-Yemen. Grikkir, Rómverjar
og aðrar þjóðir brenndu ósköpum
af þessum efnum árlega við trú-
arlegar athafnir, og notuðu þær
líka til þess að vinna úr þeim ilm-
efni og smyrja lík með þeim.
Drottningin af Saba getur hafa
ferðast með úlföldum eftir þessari
reykelsisleið, þegar hún var í sinni
frægu heimsókn til Salómons kon-
ungs, því að konungsríki hennar
náði líka yfir bröttu, grænu fjalla-
héruðin, þar sem nú er Norður-
Yemen.
Reykelsisvegurinn hafði þegar
verið lengi farinn er Nabatear
tóku við yfirráðum hans um árið
400 f.Kr. Frá höfuðborg sinni,
Petra, „rósrauða bænum sem er
næstum því jafngamall tímanum",
stjórnuðu þeir umferðinni lengi og
fluttu verslunarvörur frá róm-
verska heimsveldinu. Úlfaldalestir
þeirra fóru fram og aftur um
Austurlönd nær og þær voru í
hlutafélagsformi, sem kaupmenn í
Petra stóðu saman um.
Úlfaldalestaferðirnar mynduðu
heilt net af verslunarleiðum um
allt rómverska ríkið. Eftir fall
Rómaveldis kom það í ljós, að úlf-
aldalestirnar fóru um sem áður án
þessa nets í Mið-Austurlöndum og
Norður-Afríku og því kærði sig
enginn um að viðhalda rómverska
kerfinu.
Biblían greinir frá því á einum
af þeim þrjátiu stöðum þar sem
minnst er á úlfalda, að Job í
Gamla testamentinu hafi átt sex
þúsund úlfalda og Abraham átti
býsna marga. Annars er úlfaldinn
alltaf tengdur islam. Múhameð,
spámaður islam, var úlfaldareki
og kaupmaður og svo er hermt, að
hann hafi að minnsta kosti farið
eina lestarferð frá Mekka til Sýr-
lands, fram og aftur.
Þegar Múhameð hóf trúboð sitt,
einni öld eftir hrun Rómaveldis,
voru áhangendur hans tilbúnir að
leggja undir sig syðsta hluta þess
heims sem þá var kunnur. Úlf-
aldasveitir veittu múhameðstrú-
armönnum hjálp í baráttunni um
völdin. í herferð gegn Býzans-
búum í Yarmuk sigraði islam þeg-
ar öskusandbylur myrkvaði orr-
ustuvöllinn, eins og hann væri
sendur af Allah til þess að hjálpa
úlfaldariddurunum. Ekkert annað
dýr stenst sandstorma sem úlfald-
ar.
Meðan einn her múhameðstrú-
armanna komst alla leið vestur til
Tours í Frakklandi, fór annar yfir
Mið-Asíu og sigraði kínverskan
her við Talasfljót árið 751. Mú-
hameðstrúarmenn tóku marga
fanga, nokkra baktríanska úlf-
alda, þ.e. kameldýr, og rændu
nokkru sem hafði að geyma
merkilegt efni — pappír. Kínverj-
ar höfðu þá lengi kunnað þá list að
búa til pappír, á sama tíma og
Mið-Austurlönd og Evrópa höfðu
orðið að gera sér að góðu sefpapp-
ír og pergament við skriftir.
Eini feröamátinn
Nokkrir af kínversku föngunum
höfðu kynnst leyndardóminum að
framleiða pappír. Þeir kenndu ar-
öbum listina, sem tóku að gera
pappír í Samarkand. Þaðan var
hann sendur með skipi til Dam-
askus. Þessi borg varð síðar mið-
stöð pappírsiðnaðarins, en þaðan
var pappírinn fluttur í stór-
skömmtum með úlfaldalestum út
um allt hið víðlenda islamska ríki.
í bréfi, sem ritað er á tólftu öld, er
sagt frá því að 28 úlfaldalestir
með Damaskuspappír hafi verið
sendar frá borginni til Egypta-
Iands, og var þetta þó einkapönt-
un.
Öldum saman var einasti ferða-
mátinn um verulegan hluta Asíu
og Norður-Afríku að fara með úlf-
öldum. Þegar Marco Póló hóf leið-
angur sinn yfir Asíu frá Armeníu
1272 til khansins mikla í Kína, fór
hann að öllum líkindum með úlf-
aldalest. Napóleon fékk svo mikið
álit á úlföldum, er hann van Eg-
yptaland 1798, að hann kom á fót
úlfaldariddarasveit og hafði uppi
áform um að flytja úlfalda til Evr-
ópu. Hann hélt heim til Frakk-
lands á úlfalda, sem var einkaeign
hans, en gaf hann seinna dýra-
garði.
Frakkar voru annars ekki hrifn-
ir af úlföldum. En franskir úlf-
aldariddarar hjálpuðu til við
stofnun margra nýlendna þeirra í
Afríku, þar á meðal Alsír árið
1835. Bretar mynduðu úlfaldaridd-
arasveit í Súdan, sem var við lýði
allt til 1921. Gamlar teikningar í
British Museum benda til þess að í
Krímstríðinu 1853—56 notuðust
bæði Bretar og Rússar við úlfalda-
lestir. Frétt hermir, að „tuttugu
og fimm þúsund úlfaldar voru að
verki sem burðardýr undir stjórn
Napier hershöfðingja".
Einnig til Ameríku
Úlfaldinn hefur einnig fengið
rúm í sögu Ameríku. Árið 1836
fékk Washingtonbúi einn þá hug-
mynd að menn ættu að notfæra
sér úlfalda í Vesturheimi. Ekkert
gerðist fyrr en Bandaríkjamenn
lögðu undir sig tíu þúsund ferkíló-
metra land í mexíkanska stríðinu.
Þá fengu úlfaldasinnar meðbyr og
þeir hlutu stuðning „úlfalda-hrað-
lestarinnar", sem kom frá Kali-
forníu. Árið 1855 veitti þingið
þrjátíu þúsund dollara til kaupa á
75 úlföldum frá Miðjarðarhafs-
löndum til reynslu og hvort þeir
gætu orðið til gagns í suðvestur-
hluta ríkisins. Hermálaráðuneytið
bar ábyrgð á framkvæmdum.
Úlföldunum var skipað á land
úr tveim skipum í Indíanóla í Tex-
as og þeir voru sendir til búða í
grennd við San Antonío, en þær
höfðu verið byggðar undir eftirliti
Robert E. Lee hershöfðingja.
Nokkur hluti úlfaldasveitarinnar
átti, undir stjórn E.F. Beale liðs-
foringja, að kortleggja leið fyrir
þá frá Fort Defiance, í Nýju Mex-
íkó, til Suður-Kaliforníu. Er fram
liðu stundir varð Beale áhugamað-
ur um úlfaldarækt og lýsti yfir því
að úlfaldinn ynni þrisvar sinnum
meira en múldýrið, sem þeir áður
höfðu mest notað. En þeim, sem
voru hliðhollir múldýrum, geðjað-
ist ekki að úlföldunum og héldu
því fram að þeir fældust í hvert
sinn sem þeir mættu hesti. Margir
úlfaldarekar, sem komnir voru til
Ameríku, struku, og úlfaldaævin-
týrið endaði þegar borgarastyrj-
öldin braust út.
Árið 1864 seldi ráðuneytið úlf-
aldana, flestir þeirra enduðu ævi
sína sem burðardýr í námum. f
mörg ár strituðu úlfaldarnir í
Nevadanámunum og drógu málma
til bræðsluofnanna. 1879 sam-
þykkti þingið lög, þar sem bannað
var að nota dýrin til þessara
hluta. Nú fengu þau frelsi, en allur
þorri þeirra var skotinn í Arizona
eða Nevada.
Fátæklingarnir
Þetta voru dapurleg endalok á
merkilegri tilraun. En úlfaldinn
gat ekki keppt við járnbrautina.
Og eins og nú er komið getur hann
ekki keppt við vöruflutningabíl-
ana. Á okkar dögum, einnig í
Mið-Austurlöndum og Norður-
Afríku, þar sem úlfaldarnir eru í
umferð sem fyrr, eru það aðeins
fátækir bændur sem nota úlfalda
til flutninga. Nú vinna úlfaldarnir
það verk sem asnar unnu áður,
þeir eru mjaltaðir og loks bíður
sláturhúsið þeirra.
En hefðin heldur úlfaldanum
við og ef stóru úlfaldalestirnar
kynnu einhverntíma að hverfa
mun úlfaldinn samt verða þýð-
ingarmikil skepna í stórum hlut-
um heims. í grennd við pýramíd-
ana í Egyptalandi gefur enn í dag
að líta úlfalda sem ganga enda-
lausan hring kringum vátnsmyll-
urnar og dæla upp vatni úr skurð-
unum til þess að vökva gróður-
blettina. Á götu í Delhí í Indlandi
tefja vagnar, sem úlfaldar ganga
fyrir, umferðina, sumir þeirra eru
með þriggja metra háar byrðar á
bakinu. Og í Amman í Jórdaníu, í
grennd við Basmanhöllina, e^ enn-
þá til sýnis rauðklædd .eyðímerk-
ur-lögreglusveit. Henni er komið
fyrir framan við veltamda úlfalda
Husseins konungs.
Islenskir
söngvar
Hljómplötur
Egill Friðleifsson
Efni:
Sönglög eftir Atla Heimi
Sveinsson, Jón Þórarinsson,
Jórunni Viðar, Pál P. Pálsson,
Fjölni Stefánsson, Snorra Sigf-
ús Birgisson og Þorkel Sigur-
björnsson.
Flytjendur: Ólöf Kolbrún Harð-
ardóttir, sópran, Anna Guðný
Guðmundsdóttir, píanó, Sigurð-
ur I. Snorrason, klarinett.
Og þá er að geta um sjöundu
hljómplötuna í flokki íslensku tón-
verkamiðstöðvarinnar sem inni-
heldur íslenska samtímatónlist.
Þessi plata hefur nokkra sérstöðu,
því verkin sem á henni eru spanna
yfir mun lengra tímabil en á hin-
um plötunum. Þannig eru elstu
söngvarnir frá árinu 1940 og bera
öll einkenni síns tíma. Tónskáldin,
sem við sögu koma, eru: Atli
Heimir Sveinsson, Jón Þórarins-
son, Jórunn Viðar, Páll P. Pálsson,
Fjölnir Stefánsson, Snorri Sigfús
Birgisson og Þorkell Sigurbjörns-
son. Það er Ólöf Kolbrún Harðar-
dóttir, sópran, sem syngur lögin
við undirleik Onnu Guðnýjar Guð-
mundsdóttur, en Sigurður I.
Snorrason leikur á klarinett.
íslensk hljóðfæratónlistarsaga
er stutt, spannar rétt rúma öld
eða svo. Saga söngsins er hins
vegar jafn gömul landnáminu og
arfur feðranna birtist okkur í
íjölda þjóðlaga frá fyrri öldum.
Þegar erlendir menningarstraum-
ar fóru að berast til landsins á
sviði tónlistar og menn komust
upp á lag með að skrifa nótur,
komu fram á tiltölulega stuttum
tíma furðumargir lagasmiðir sem
skrifuðu margt, bæði fyrir einsöng
og kóra. Fjöldi þessara gömlu laga
halda gildi sínu enn í dag eru þjóð-
areign. Við hernámið breyttist
margt, kyrkingur komst í söng-
lagagerð. Viðhorf breyttust, stíll
og smekkur. En Eyjólfur hresstist
sem betur fer. Tónskáld dagsins
í dag fást mörg hver við sönglaga-
gerð eins og plata þessi ber vitni
um. Mannsröddin, þetta fullkomn-
asta og dásamlegasta hljóðfæri
sem til er, skipar sem fyrr verðug-
an sess í hópi nýverka.
í þessum pistli verður ekki fjall-
að um einstaka höfunda né
einstök lög. Á það skal aðeins
bent, að á þessari plötu er saman-
komið margt af því, sem áhuga-
verðast hefur komið fram á þessu
sviði, allt frá stríðsárunum til
dagsins í dag.
Túlkun Olafar Kolbrúnar er
víða mjög sannfærandi. Þó með-
ferð hennar á einstökum lögum
sé umdeilanleg, enda sum þeirra
mjög vandmeðfarin, verður ekki
annað sagt en hún eigi hrós skilið
þegar á heildina er litið. Sömuleið-
is styður Anna Guðný Guðmunds-
dóttir vel við bakið á stöllu sinni.
Það er fengur að þessari plötu,
sem er vönduð og smekkleg í alla
staði.