Morgunblaðið - 22.05.1987, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 22. MAÍ 1987
C 13
„Eldiviður“ (hluti verksins), 1986; til sýnis í Ri-
verside Studios, Lundúnum.
mynd að skapa afarstóran skúlptúr
úr tímaritum: „Hugarsýnin um
reykjarstrók sem leikur um hina
og þessa innanstokksmuni varð til
vegna skyndilegrar hugdettu, þótt
ég hafi raunar fremur hugsað mér
logandi olíubrák á þeim tíma. Svo
var það fyrir skömmu að mér gafst
tækifæri til að vinna skúlptúr —
lítinn arinn — sem eingöngu var
gerður úr tímaritum. Þessi skúlpt-
úr minn, „Eldiviður", byggist á
samtvinnun þessara tveggja hug-
mynda. Það mun örugglega verða
stærsta listaverkið, sem hingað til
hefur verið skapað úr tímaritum,
og inn í verkið eru felldir munir úr
dagstofu, sem var ósköp dæmi-
gerð fyrir stofur miðstéttarfólks."
í skúlptúr Mach, „Eldiviður",
leggur reykjarstrókinn út úr marm-
ara-arni og skolar burt öllu því sem
stendur fyrir framan, þannig að
sjónvarpstæki, hljómflutnings-
tæki, píanó og fleiri munir virðast
hefjast á loft og líða burt.
Hraðavirkun
Um sjálfa útfærslu þessarar
sérstæðu hugmyndar sinnar hefur
David Mach þetta að segja: „Þeg-
ar ég var að útfæra þessa
hugmynd nánar með sjálfum mér,
þá ímyndaði ég mér einmitt svona
dagstofu, þar sem ég sæti sjálfur
og hlustaði á hljómflutningstækin
og að sjónvarpstækið væri í gangi
í bakgrunninum; svo myndi ég ef
til vill skreppa snöggvast niður í
eldhús til þess að laga mér einn
bolla af tei, og á meðan gerðist
allt þetta uppi í stofunni í einu
vetvangi, líkt og hendi væri veifað.
Ég lagði mikið upp úr því, að
skúlptúrinn hefði þennan hraða til
að bera, og ég hafði einmitt svolitl-
ar áhyggjur af því atriði, vegna
þess að ég vissi, að það myndi
taka mig um það bil þrjár vikur að
Ijúka við verkið. En ég komst að
raun um að stóru munirnir áttu
eftir að gera útfærslu verksins
ótrúlega miklu auðveldari. Þessir
munir réðu rennslislínum tímarit-
anna svo mjög, að það reyndist
alls engum erfiðleikum bundið að
finna út í hvaða stefnu ætti að
beina þeim. Ég þurfti aldrei að
hætta í miðjum klíðum og velta
því fyrir mér, hvaðan næsta form
sprytti fram. Og þessar þrjár vikur
liðu þannig eins hratt og hendi
væri veifað."
Og svo bókaflóðið
David Mach hefur margoft fært
sér í nyt þann efnivið, sem felst í
bókastöflum útgáfufyrirtækja, þ.e.
bækur sem orðið hafa eftirlegu-
kindur í bókabúðum út um allt land
og því skilað aftur til forlagsins;
hið sama á við um tímarit, bæði
ný og notuð. Segir Mach sjálfur
að einmitt þess háttar efniviður
verði gjarnan til þess að tendra
með honum nýjar hugmyndir að
skúlptúrum og að hann hafi alveg
sérstaka ánægju af að vinna slík
verk úr tímaritum, af því að þau
séu svo sveigjanleg og auðveld í
meðförum við gerð myndverka. Þá
er unnt að ná fram alveg ótrúlegri
fjölbreytni og áhrifum með tímarit-
um sem efnivið í skúlptúra, allt
eftir því á hvernig pappír þau eru
prentuð, svo og eftir stærð þeirra
og þyngd. Hið sama gildir í stórum
dráttum um notkun bóka í skúlpt-
úra, og segist Mach raunar vera
þess fullviss, að eftir 50 ár eigi
hann líka eftir að nota þess háttar
efnivið í verk sín. Eir, leir og marm-
ari eru efni, sem tengjast miklu
nánar heimi lista en heimi raun-
veruleikans, og þessi tengsl efnis-
ins við umhverfið skipta listamann-
inn vissulega verulegu máli. Á hitt
ber svo að líka að líta, að í sjáifu
sér skiptir efniviðurinn þó ekki
höfuðmáli, heldur öllu fremur sú
ímynd, sem skúlptúrinn felur í sér
þegar listamaðurinn hefur lagt
síðustu hönd á verk sitt.
Hlutlæg eda
afstrakt list
Þau viðhorf sem teljast verða
hvað mest einkennandi við val
Machs á efniviði í verk sín, eru þau
takmörk sem efnið setur honum
við að útfæra einstök smáatriði í
heildarverkinu. Listaverk hans eru
því útfærð eitthvað í áttina að
merkjanlegu formi, það er að segja
form sem skoðandinn þekkir aftur
þegar í stað. Mynstrið, sem sam-
stæðir og eins útlítandi þættir
það samt að verkum að í þeim
kemur fram tilhneiging til vissrar
afleiðslu eða afstraktsjónar í út-
færslu, en þó er greinilegt að
listamaðurinn leggur alltaf áherzlu
á það í verkum sínum, að myndin
sé í höfuðatriðum þekkjanleg sem
slík og hlutlæg.
„Um nokkurt skeið vann ég *
skúlptúra mína út frá því sjónar-
miði, að þau fælu í sér myndræna
þætti, sem skoðandinn kannaðist
strax við og greindi. En á síðari
tímum hef ég verið að vinna að
verkum, sem eru öll óræðari, það
er að segja verk, sem ekki eru
beinlínis myndgerðir af hlutum í
heimi veruleikans. Skúlptúr minn
„Eldiviður", er til dæmis þannig
uppbyggður að skoðandinn fer
strax að ígrunda reykjarstrók en
fer svo út frá þessum hugsunum
sínum að hugleiða aðrar hliðstæð-
ur sem í fyrstu liggja ef til vill ekki ,
eins í augum uppi, eins og vatns-
flaum, hár sem bylgjast, klettabelti
og svo framvegis. Mín verk eru,
enn sem komið er, hlutlæg, en
samt leikur mér meiri hugur á að
gefa skoðendunum fremur nokkrar
vísbendingar heldur en að krefjast
þess, að hann leggi sjálfur sitt af
mörkum við að leysa einhverja
myndagátu."
Andóf gegn
efnishyggju
Á síðasta ári tók David Mach í
fyrsta sinn að nota raunverulega
muni, sem hann fellir inn í verk
sín. Hann notar þessa muni með
öllu óbreytta og lætur þá gegna
listrænu hlutverki í krafti sinna eig-
in áhrifa. Hann segist alltaf hafa
litið á þá muni, sem hann noti í
listaverk sín, sem hluti, er eigi
uppruna sinn í hinum raunverulega
heimi og séu einfaldlega afsprengi
þess ferlis, sem fjöldaframleiðslan
telur í sér — ferli sem alltaf stefnir
að ofgnótt framleiðsluvara. Það
er engin hætta á að menn fari að
misskilja þessa húsmuni, þótt þeir
séu orðnir hluti af skúlptúr; engin
hætta á að þeir séu bara álitnir
vera eftirlíkingar, eitthvað ómerki-
legt fundið skran eða drasl. Þessir
munir eru verðmætir hlutir í sjálfu
sér, hlutir sem menn girnast, eins
og bílar, mótorhjól, vönduð hús-
gögn, skór o.s.frv. Hlutir sem
menn þurfa að fara í verzlun til að
festa kaup á. Með því að nota slíka
muni er David Mach í rauninni að
vekja máls á hugtakinu girnilegir
og eftirsóknarverðir hlutir og leitar
eftir hugmyndum í verk sín á svið-
inu milli framleiðslu og neyzlu. í
framsetningu hans felst bein gagn-
rýni á viðhorf efnishyggjunnar,
samtímis með beinni ábendingu
til listaheimsins, þarsem nákvæm-
lega sömu markaðssjónarmið eru
ríkjandi eins og alls staðar annars
staðar.
1 msk jurtasalt
1 msk púrrulauksduft (gott að nota púrru-
laukssúpu)
Hitið mjólkina upp í 37 gráður og leysið
gerið upp í henni. Blandið ki^ddi, hvítlauk,
hunangi og olíu saman við mjólkina og hrær-
ið vel. Þá er heilhveitið sett út í og síðast
hveitið. Hnoðiö vel þar til deigið er orðið þétt
í sér. Breiðið þá rakt stykki yfir það og látið
það hefast í 60 mínútur. Hnoðið þá deigið
að nýju og látið aftur hefast í 60 mínútur. Þá
er deigið hnoðað aftur og og því skipt í fjóra
jafn stóra hluta. Búið til langar og mjóar lengj-
ur og setjið á smurða plötu. Skerið í lengjurnar
á ská með vel beittum hníf. Látið brauðin þá
hefast í um það bil hálfa klukkustund áður
en þau eru sett í ofninn sem skal vera um
225 gráðu heitur. Bakið brauðin í miðjum ofni
í um það bil 15 mínútur.
Gróf heilsubrauÖ meÖ sól-
blómafrcejum (2 stk.)
5 dl mjólk
50 g þurrger
8 dl rúgsigtimjöl
2 dl heilhveiti
2 dl hveitiklið
2-3 dl hvítt hveiti
lítil dós af skyri
1 1/2 tsk jurtasalt
1 msk kúmen
2 msk sólblómaolía
2 dl sólblómafræ
1 msk síróp
1 msk púðursykur
Hitið mjólk og skyr saman upp í 37 gráöur
og leysið gerið upp í vökvanum. Setjið olíu
og krydd út í og blandið vel saman. Sólblóma-
fræi og mjöli hrært vel samab við. Hnoðið
deigið vel og látið hefast í 45 mínútur. Skip-
tið deiginu í tvo jafna hluta og búið til tvær
jafn stórar lengjur. Ágætt er að setja deigið
í form. Látið það síðan hefast aftur í hálftíma
og penslið þá með mjólk og stráið sólblóma-
fræjum yfir. Bakið neðst í ofni viö 200 gráður
í 30 til 45 mínútur. Ef brauðin eru bökuð í
formi þá er gott að taka þau úr formunum
siðustu tíu minúturnar.
Súpubollur meÖ rjómaosti
og hörfrœjum (25-30 stk.)
5 dl mjólk
50 g þurrger
2 dl hveitiklíð
2 dl heilhveiti
Einar Falur
10 dl hvítt hveiti
50 g smjör
1 lítil dós sýrður rjómi
4 msk rjómaostur (gott að nota dillost)
2-3 dl hörfræ
2 tsk juftasalt
2 msk hunang
1 msk dill (best nýtt)
Bræðið feitina og hellið mjólk saman við
og látið hitna upp í 37 gráður. Leysið geriö
upp i vökvanum ásamt ostinum og sýrða rjóm-
anum. Blandið síðan salti, hunangi og kryddi
vel saman við. Þá er mjölið sett í deigið og
hnoðað vel. Látið það síðan hefast í um það
bil 45 mínútur áður en búnar eru til bollur
úr því. Pensliö þær með mjólk og stráið
blöndu af hörfræjum og jurtasalti yfir. Bakið
í miðjum ofni við 200-225 gráður í 12-15
mínútur. Það er mikið atriði í öllum ger-
bakstri að setja deigið aldrei í ofninn fyrr en
hann er orðinn nógu heitur. Sé hann ekki
nægilega heitur kemur gerbragð af brauðinu.
Grœnmetisspaghettí
2 stórir laukar
3-4 hvítlauksrif
2 dl nýir, íslenskir sveppir
2-3 dl litlar linsubaunir (þær eru appelsínu-
gular og þurfa ekki að liggja í bleyti, en
skolið þær vel í sigti áður en þið notið þær).
4 meðalstórir ferskir tómatar (má vera
meira)
1 lítil dós tómatpúrra (má bæta við nokkrum
matskeiðum af tómatsósu)
1 peli rjómi
2 msk rjómaostur
2 msk oregano
2 tsk jurtasalt (má vera meira)
svartur pipar, nýmalaður
grænmetiskraftur (1 msk leyst upp í tveimur
bollum af vatni)
olía og smjör til helminga til steikingar
Byrjíð á því að sjóða linsubaunirnar i vatni
í um það bil 15 mínútur. Skolið þær vel með
vatni fyrir og eftir suðu. Sigtið vatnið vel frá
eftir suðuna. Steikið lauk og sveppi. Skerið
tómatana í litla bita og steikið með í 5-7 mínút-
ur. Setjið baunirnar út i og hellið grænmetis-
soði yfir og sjóðið hægt í um það bil 10
mínútur í grænmetissoöinu. Bætið þá rjóman-
um, rjómaostinum og tómatpúrrunni út í og
látið malla í 5 mínútur. Ef fólk vill gera þetta
þykkara er gott að nota til þess maisena-
mjöl, en sjálf geri ég það ekki. Sé þetta hins
vegar of þurrt má bæta við grænmetissoði.
Berið fram með spaghettí, mér þykir þetta
nýja, íslenska best og gott er að hafa
hvítlaukssnittubrauð með.