Morgunblaðið - 20.09.1987, Qupperneq 13

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. SEPTEMBER 1987
B 13
Ómar Bradley hershöfðingi, yfir-
maður bandarísku heijanna, taldi
óhjákvæmilegt að taka París til að
koma í veg fyrir blóðsúthellingar.
Þegar Eisenhower sá fram á að
hugsanlegt væri að borginni yrði
eytt vegna uppreisnarinnar ákvað
hann að herfylki Leclercs skyldi
sækja þangað með stuðningi banda-
rískra hersveita.
Þegar þrír franskir skriðdrekar
renndu upp að Hotel de Ville,
skammt frá aðalstöðvum herstjóra
Þjóðverja í París, Dietrich von
Choltitz hershöfðingja, kl.9.30 e.h.
24.ágúst, fór fréttin eins og eldur
í sinu um París og öllum kirkju-
klukkum var hringt.
Choltitz gekk á fund Leclercs í
lögreglustöðinni og settist með hon-
um við biljarðsborð til að skrifa
undir skjal um formlega uppgjöf
Þjóðveija. Það var undirritað í nafni
Leclercs og bráðabirgðarstjómar
de Gaulles, en ekki yfírherstjórnar
Bandamanna, sem hafði lýst því
hóf hann langa og sögufræga sigur-
för til Parísar ásamt 16 löndum
sínum í þremur eintijánungum frá
bökkum Wouari-fljóts — þremur
liðsforingjum, tveimur trúboðum,
sjö bændum og fjórum embættis-
mönnum. Ferðinni lauk réttum
fjórum árum síðar, 25. ágúst 1944,
þegar hann sótti inn í París ásamt
16,000 mönnum hvaðanæva að úr
franska heimsveldinu.
Árásaferðir
Landgöngutilraun de Gaulles
hershöfðingja í Dakar í Senegal fór
út um þúfur í september 1940, en
Lecler náði Gabon á sitt vald í nóv-
ember og öll Franska Mið- og
Vestur-Afríka gekk Fijálsum
Frökkum á hönd. Þar með opnaðist
mikilvæg leið til vígstöðvanna í
Norður-Afríku. Fijálsir Frakkar
gátu hvarvetna ógnað samgöngum
Oxulríkjanna úr launsátri og höfðu
til þess betri aðstöðu en sérþjálfað-
ar sveitir Breta. ítalir, sem réðu
Líbýu, áttu í vök að veijast fyrir
Bretum, sem heijuðu frá Egyptal-
andi, en fengu stuðning Afríkuhers
„eyðimerkurrefsins" Rommels, sem
Hitler sendi á vettvang.
Leclerc flutti bækistöðvar sínar
til Fort Lamy í Tsjad, þar sem Jean
d’Omano oftirsti hafði gengið í lið
með de Gaulle. Setulið hans var
aðallega skipað reyndum seneg-
ölskum stríðsmönnum, sem voru
undir stjórn ofurhuga á borð við
Dio höfuðsmann og Jacques Massu
(sem löngu seinna gerði uppreisn
gegn de Gaulle).
I febrúar 1941 sótti Leclerc hers-
höfðingi með liðsafla sinn yfir
Sahara- auðnina frá Tsjad og Ka-
merún og réðst á setulið Itala í
Kufra-vin Senussi- Araba suður af
Cyrenaica í suðausturhluta Líbýu.
Virki ítala í Kufra gafst upp 3.marz
og þegar hinn þríliti fáni Frakk-
lands var dreginn að húni unnu
Leclerc og liðsforingjar hans eið að
því að „hætta ekki baráttunni fyrr
en franski fáninn blaktir á ný yfir
Metz og Strassborg", þ.e.höftið-
borgum Alcace (Elsass) og Lorraine
(Lothringen), sem Þjóðveijar höfðu
innlimað. Sjálfur strengdi Leclerc
þess heit að frelsa París.
Árið eftir notaði Leclerc gleymd-
ar úlfaldaslóðir til að sækja inn í
Fezzan, sem er fýrir sunnan Tri-
poli og liggur að Álsír. Eftir erfiða
sókn yfír sandauðnina kom hann
ítölum í opna skjöldu í virkisbænum
Murzuk og lagði undir sig allt svæð-
ið. Að þessu sinni naut hann
stuðnings Breta, sem réðu Cyrena-
ica í austri með stuðningi Senussi-
Araba og sendu honum sérþjálfað
lið, Long Range Desert Group),
yfír auðnina.
Þegar Leclerc ætlaði að æða
norður til Miðjarðarhafs leizt Bret-
um ekki á blikuna. Þeir bentu
honum á að þeir bæru hita og þunga
dagsins í baráttunni gegn Rommel
og ítölum og þeim bæri að stjórna
þeim svæðum, sem Frakkar hefðu
náð á sitt vald. Leclerc svaraði með
því að vitna í fyrirmæli frá de
Gaulle um að Fijálsir Frakkar ættu
að ráða þeim svæðum, sem þeir
hefðu tekið, og þar við sat.
„Brennið París!“
Eftir sigur Montgomerys við Ala-
mein 23. október 1942 og land-
göngu Bandaríkjamanna í
Norður-Afríku 7. nóvember kvaddi
Leclerc aðalstöðvar sínar í Tsjad
fyrir fullt og allt, fór með allt sitt
lið til Túnis og hjálpaði Bandamönn-
um að bijótast í gegnum víglínu
Þjóðverja. Lið hans var sameinað
herdeildum Pierre Koenigs hers-
höfðingja, sem höfðu varizt vask-
lega við Bir Hakim þegar barizt var
um Tóbruk í maí.
Tvö frönsk herfylki sundurleits
hóps flóttamanna frá Frakklandi
og manna hvaðanæva að úr franska
heimsveldinu voru stofnuð í marz
1943. Leclerc varð yfírmaður 2.
brynvædda franska herfylkisins og
ákveðið var að það færi til Eng-
lands og tæki þátt í innrásinni í
Frakkland. Eisenhower hershöfð-
ingi, æðsti yfírmaður heija Banda-
manna, lofaði de Gaulle því að
franskur liðsafli fengi að frelsa
París og Leclerc átti að sjá um það.
Herfylki Leclercs kom til Frakk-
lands 30.júlí 1944 og hann tilkynnti
frönsku þjóðinni í útvarpi: „Brátt
mun þríliti fáninn blakta á ný yfír
París!“ Herfylkið barðist með 3.her
Pattons hershöfðingja við Falaise
við góðan orðstír.
Þegar Leclerc fékk veður af því
að Eisenhower hefði ákveðið að
sækja fram hjá París til að komast
hjá töfum, manntjóni og eyðilegg-
ingum á borginni varð hann óstýri-
látur og eirðarlaus. Hann fór þess
á leit í bréfi til Pattons 15-ágúst
að verða leystur frá störfum, ef
herfylki hans fengi ekki að taka
þátt í frelsun Parísar.
Þegar Bandamenn nálguðust
höfuðborg Frakklands ákvað Hitler
að breyta henni í „virki“ og „brenna
París". íbúamir og andspymumenn
vom hins vegar staðráðnir í að
frelsa borgina eins fljótt og auðið
væri án manntjóns og eigna og
gerðu uppreisn, sem skipti sköpum,
19.ágúst.
París frelsuð
Til þess að vera viss um að geta
rækt það hlutverk sitt að frelsa
París sendi Leclerc hershöfðingi
Jacques de Guillebon undirofursta
þangað 21. ágúst á undan aðal-
hemum með 17 létta skriðdreka,
10 brynvarða bíla og tvo flokka
fótgönguliða. Tveimur dögum síðar
var herfylki Leclercs tekið frá Patt-
on og sameinað l.Bandaríkjaher
Hodges hershöfðingja, sem var ekki
eins vinveittur Frökkum.
De Gaulle vissi ekki um ráðstaf-
anir Leclercs, en var líka farinn að
ókyrrast og hótaði að draga her-
fylki hans út úr her Bandamanna
og senda það til Parísar á eigin
ábyrgð. Um leið skipaði hann Lecl-
erc að vera við því búinn að hundsa
skipanir yfírmanna heija Banda-
manna.
yfír að hún ein gæti samið við óvin-
inn. Fleiri slík skjöl vom ekki
undirrituð í stríðinu. Skjalið var líka
undirritað af leiðtoga andspymu-
hreyfingarinnar í París,„“Rol“
ofursta, sem var kommúnisti.
Með hjálp ræðismanns Svía, Raul
Nordling, höfðu leiðtogar frönsku
andspyrnuhreyfíngarinnar samið
við v.Choltitz um að Þjóðveijar
hættu við að „brenna París.“ Borg-
in féll því í hendur Bandamanna
án mikils manntjóns og eignatjóns
25.ágúst, réttum fjómm ámm eftir
að Leclerc lagði upp í sögulega
herferð sína frá Kamerún í eintiján-
ungi. Fögnuður borgarbúa var
takmarkalaus þegar þeir gengu
fylktu liði frá Sigurboganum til
Notre Dame-dómkirkjunnar með de
Gaulle í broddi fylkingar.
Næst fól de Gaulle hershöfðingi
Leclerc að frelsa Strassborg og
herfylki hans var sameinað 7.
Bandaríkjaher Patch hershöfðingja,
sem átti að taka Elsass. Borgin
féll ekki fyrr en 23.nóvember þegar
Leclerc tók hana mað skyndiá-
hlaupi, sem de Gaulle kallaði „einn
glæsilegasta kaflann í hemaðar-
sögu okkar."
I lok stríðsins sótti herfylki Lecl-
ercs inn í Berchtesgaden, eftirlætis-
aðsetur Hitlers. í júní 1945 fól de
Gaulle honum að koma á laggirnar
leiðangursher og fara með hann til
Indókína. Leclerc var viðstaddur
uppgjöf Japana um borð í Missouri
15. ágúst. Þegar hann kom til Saig-
on með leiðangursherinn lO.október
var hann hylltur af 10,000 Frökk-
um. Síðam kom hann á lögum og
reglu eftir sjö mánaða róstur. Indó-
kínastríðið hófst ekki fyrr en hann
eftir að hann tók við stöðu yfir-
manns franska hersins í Norður-
Afríku.
Hinzta ferðin
Leclerc hershöfðingi naut mikill-
ar lýðhylli í Frakklandi eftir stríðið
og var jafnvel vinsælli en de Gaulle,
sem hvarf til sveitaseturs síns
vegna óánægju með veikleika
„Fjórða lýðveldisins“. Forsætisráð-
herra sósíalista, Paul Ramadier,
sem rak kommúnista úr stjóminni,
bað Leclerc um að styðja hið nýja
lýðveldi gegn ógnun kommúnista.
Svo mikils álits naut Leclérc
vegna sigra hans í stríðinu að hann
gat talið frönsku stjórnina á að
leggjast gegn eindregnum kröfum
Breta um að fá yfírráð yfir Fezzan,
svo að þeir réðu allri Líbýu, sem
þeir höfðu tekið af ítölum í stríðin
með hjálp Frakka, samveldisþjóð-
anna og Pólveija.
Leclerc vildi halda Fezzan af
ýmsum ástæðum. Auk þess sem
hugsanlegt var að þar væm málm-
ar fólgnir í jörðu skipaði Fezzan
virðulegan sess í goðsögninni um
Fijálsa Frakka de Gaulles. Nærvera
Frakka þar treysti vamir Alsírs á
sama tíma og yfírráð þeirra þar og
í Túnis og Marokkó komust í hættu.
Fezzan tengdi líka nýlendur Frakka
í Norður-Afríku við þær sem vom
sunnar í álfunni.
Þegar B-26-flugvél Leclercs
hershöfðingja lagði upp frá flugvell-
inum í eyðimörkinni í Líbýu 1947
með hinn dularfulla „þrettánda
mann“ innanborðs var talið víst að
Bretar hefðu af því áhyggjur að
hershöfðinginn skipulegði and-
spymu til að koma í veg fyrir að
Frakkar yrðu sviptir Fezzan.
Flugferðin var hættuspil, því að
spáð var sandbyl og aðrir herflug-
menn neituðu að fljúga við þessi
slæmu skilyrði. Þegar flugvélin
flaug inn yfír landamæri Suður-
Alsírs lenti hún í sandbylnum, sem
hafði verið spáð. Hún sást síðast í
10 metra hæð yfír Sahara-jám-
brautinni og rakst á 11 metra háan
upphlaðinn jámbrautarkant.
Stuðningsmenn Leclercs sökuðu
strax Breta um að hafa myrt hann.
Margir trúðu því, en nú segir
franski sagnfræðingurinn Alain
Decaux að þrátt fyrir opinberar
ásakanir á sínum tíma „liggi fyrir
engar sannanir um að Bretar hafí
lagt á ráðin um að binda snöggan
endi á hemaðarleg markmið Frakka
á þessum slóðum." Ekki sé heldur
hægft að „taka þær ásakanir alvar-
lega" að kommúnistar hafi verið
valdir að dauða Leclercs, þótt þeim
væri í nöp við hann vegna þess að
þeir töldu hann vilja ná völdunum
í Frakklandi.
En Decaux segir að í raun og
vem liggi ekki fyrir nokkrar sann-
anir“ um að Leclerc hershöfðingi
hafi haft nokkum pólitískan metnað
eins og fullyrt var. Þótt uppmni
hans benti til þess að hann væri
íhaldssamur þjóðemissinni var hann
„ raunverulega andvígur franskri
nýlendustefnu" að sögn Decaux.
Hann kveðst sannfærður um að
„þrettándi maðurinn“ hafí verið
starfsmaður frönsku leyniþjón-
ustunnar. Ef þessi laumufarþegi
hefði verið venjulegur hermaður
hefði þess verið getið í opinbemm
skýrslum að hans væri saknað.
Sennilega hafi 13. maðurinn verið
í flugvélinni með vitund Leclercs.
Niðurstaða Decaux er sú að það
sem hafí raunvemlega valdið dauða
Leclercs hershöfðingja hafí verið
venjulegt skeytingarleysi hans fyrir
öllum hættum.
Tveimur ámm eftir að Leclerc
lézt var ákveðið að Líbýa skyldi
hljóta sjálfstæði og Bandaríkja-
menn fá þar herstöðvar. Frakkar
urðu að fara frá Fezzan og Bretar
frá Cyrenaica og þar með lauk
margra áratuga togstreitu þeirra í
Afríku. Seinna fannst olía undir
slóðum skriðdrekanna í eyðimörk-
inni, Gaddafí steypti konungi
Senussimanna og Bandaríkjamenn
misstu herstöðvamar. Nú beijast
Tsjadveijar við Líbýumenn í eyði-
mörkinni með stuðningi Frakka og
Bandaríkjamanna og hafa átt vel-
gengni að fagna.
GH