Morgunblaðið - 10.04.1988, Page 2

,2 ,3
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 10. APRÍL 1988
Séra Kristinn Hóseasson að messa i gömlu Heydalakirkju, sem byggð var 1856, en nýja kirkjan var vigð 1985.
Konur voru leiddar
í Heydalakirkju
framáþessaöld
vorum í fyrra skiptið send í prófið.
Ég reiddist svo strákunum þegar
þeir fóru að stríða Bjössa bróður
mínum, sem var ári yngri en ég,
að ég rauk í þá og barði þá. Eftir
þessa tvo vetur í skóla í mánuð
hvort ár mátti ég taka fullnaðar-
próf og gerði það. Sumarið 1930
vann ég, þá 15 ára, fyrst fyrir
kaupi, réðst í kaupavinnu að Kirkju-
bólsseli fyrir 50 kr. á mánuði. Þar
var gott að vera. En um haustið
var ég látin lána bróður mínum
sumarkaupið til þess að hann gæti
farið á Hvítárbakkaskólann. Þá
þótti ennþá nauðsynlegra að piltar
menntuðust en stúlkur. Þær áttu
bara að giftast. Þetta var nú ekki
rétt heppilegt fyrir mig, því þótt
allir karlar vildu eignast mig fyrir
tengdadóttur, þá vildu strákamir
mig ekki. Ég fór svo í Húsmæðra-
skólann á Hallormsstað, sem var
tveggja vetra skóli og mikið bóklegt
nám hjá þeim Sigrúnu og Benedikt
Blöndal. Ein stúlkan sem með mér
var hafði verið í héraðsskóla, en ég
gat ekki séð að hún stæði neitt
betur að vígi en ég. Reikningur var
eina fagið þar sem ég var á eftir.
Ég sat þá bara við þar til ég hafði
náð hinum, Ég reyndi svo að bæta
við mig smám saman. Las t.d. Önnu
Karenínu eftir Tolstoj með hjálp
orðabókar og var eftir það að mestu
læs á dönsku og norsku, en til að
ná sænskunni þrælaðist ég í gegn-
um Gösta Berling sögu, sem er
mesta torf í byrjun, en ég hefi síðan
getað bjargað mér á sænsku. Þegar
ég svo seinna fékk berkla og var á
Reykjahælinu í Ölfusi í eitt ár, þá
var þar stúdent sem bauðst til að
kenna okkur bókfærslu, ensku og
þýsku á enskubók Boga Ólafssonar
og þýskubók Jóns Ófeigssonar og
ég var nægilega hress til að geta
verið með í öllu. Jú, ég hugsaði til
Kennaraskólans, en ég hafði ekki
efni á að fara þangað og þegar
Bergljót frænka mín frá Hallorms-
stað bauð mér að búa hjá sér fritt,
þá fannst mér ég orðin of gömul
tii að fara í 1. bekk og hætti við
þegar skólastjórinn vildi ekki hleypa
mér beint í annan bekk. En maður
reyndi að ná sér í glefsur af ýmsu
tagi og halda við því sem maður
hafði lært. Var t.d. einu sinni í esp-
eranto og annað skipti í enskutím-
um. Seinna átti það þó fyrir mér
að liggja að fást við kennslu."
Samfellan fór I
bnxur á strákana
Anna ólst upp á kreppuárunum.
„Erfiðleikamir á bamaheimilum á
þeim árum vora að klæða og skæða
hópinn. Mamma átti til dæmis sam-
fellu, sem Guðríður Jónsdóttir
stjúpa afa míns hafði gefið henni.
Þessa samfellu tók hún til að sauma
úr buxur á strákana fyrir jólin. Á
þessari gömlu samfellu var út-
saumskantur, sem við systumar
fengum og notuðum á veggteppi.
Seinna fékk Safnastofnun Austur-
lands mitt teppi með útsaums-
bekknum gamla. Ég átti spöngina
sem fylgdi skautbúningnum og lét
hana fylgja nafni til Guðríðar dóttur
minnar. A samfellunni vora baldír-
aðir borðar, sem mamma notaði svo
á upphlutinn sinn. En þessir baldír-
uðu borðar vora svo vel varðveittir
í silkipappír milli þess sem þeir
voru notaðir að ekki féll á þá. Allt
var notað á þeim árum. Ég fæddist
nægilega snemma til að gera mér
sjálf jólaskó, sortulitaða skó með
eltiskinnsbiyddingum. Þórhildur
amma mín kunni að jurtalita og
elti skinn. Það var gert á hveiju
heimili. Mig minnir að skinnið hafi
verið lagt í álún og látið fijósa og
svo elti maður það á borðbrún eða
kefli, togaði það á milli sín þar til
Anna Þorsteinsdóttir að hlynna að æðarvarpinu í úteyjum með
Guðríði dóttur sinni. Hún heldur á æðarfuglinum Úúu, sem hún ól
upp heima.
það var orðið mjúkt og hvítt. Ann-
ars fengum við krakkamir snemma
gúmmískó og strigaskó, af því að
pabbi var umboðsmaður fyrir Skó-
verslun Lárusar G. Lúðvíkssonar.
Hann hafði byijað með verslun í
Kirkjubólsþorpi um aldamótin, en
1914 fluttist hann að Óseyri."
Hvött til að segja meira frá þess-
um tíma, sem var svo ólíkur því sem
síðar varð, heldur Anna áfram:
„Eftir að foreldrar mínir fluttu að
Öseyri átti pabbi alltaf skektu til
þess að feija yfir ósinn og þegar
vorhlaupið kom og þorskurinn elti
sfldina á grannmið, sfldin óð í fírðin-
um og hnísur byltu sér og smá-
hveli blésu úti á firðinum, gemling-
unum var hleypt út og lóan kom í
stóram hópum og söng dirrindí, þá
tók faðir minn skekktuna og reri
með strákana til þess að fá í soðið.
Afgangurinn af þorskinum var
flattur og saltaður til útflutnings.
Þá leitaði líka silungurinn upp í
Stöðvará og var auðtekin bráð við
ósinn. Pabbi reri á skektu með
strákunum og þeir tvíhlóðu rétt úti
á firðinum. A vorin sá maður
hnísumar bylta sér og smáhveli
blása úti á firðinum. Þama var
engin lágdeyða á vorin. Þegar ég
var 12 ára 1927, var pabbi búinn
að fá sér trillubát. Það sumar var
formaður á bátnum Bjami Jónsson
stýrimaður og með honum var Jón
jafnaldri minn. Við Bjöm og Jón
sátum við dag eftir dag og skáram
úr skel. Við voram einnig látin
hjálpa til við að stokka upp línuna.
Þannig fékk ég undirstöðu fyrir
lífsbaráttuna á heimili foreldra
minna."
, Allir klerkamir
út af sr. Einari
Ekki getur Anna sagt eins og
Bergþóra „ung var ég Njáli gefín“,
því hún var orðin 29 ára gömul
þegar hún giftist Kristni Hóseas-
syni. „Þá var ég ráðskona í mötu-
neyti háskólastúdenta á Gamla
Garði og náði þar í eiginmanninn,"
segir hún.„Ég bjó á Nýja Garði.
Pétur bróðir minn, sem nú er sýslu-
maður Dalamanna, var þama líka
og fleiri strákar sem ég þekkti að
austan. Við giftum okkur á gaml-
ársdag 1944 og fóram 1946 vestur
á Hrafnseyri. Eg hélt að þegar ég
væri gift þá gæti ég farið að gera
það sem mig langaði til, en þá fyrst
versnaði nú í því. Varð aldrei tími
til neins. Að ári liðnu losnaði Hey-
dalaprestakall og við fóram austur.
Kristin hafði alltaf langað heim
og stefnt á Heydalaprestakall. Það
hafði löngum þótt með bestu brauð-
um á landinu. Þessvegna kom Odd-
ur biskup Einarsson föður sínum,
sr. Einari Sigurðssyni, þangað á
sínum tíma. Margir merkir klerkar
hafa setið Heydali. Síðan sr. Einar
Sigurðsson sat staðinn 1591-1626
hefur engum verið veitt prestakallið
nema annaðhvort hjónanna hafí
verið út af sr. Einari utan sr. Jóni
Reykjalín, en hann dó á fjöllunum
á leið til staðarins, en sagt var að
hann hefði haft svo sterkan hug til
staðarins að hans hefur orðið vart
þar fram um miðja þessa öld. Ekkja
hans var komin austur á undan og
bjó á Streiti og andaðist þar. Jú,
við hjónin eram bæði komin af sr.
Einari. Ekki veit ég um sr. Gunn-
laug Stefánsson, en tel vissara fyr-
ir hann að athuga sinn gang,“
bætir Anna við kímin. „Sr. Snorri
Brynjólfsson, einn af hinum merku
og annáluðu Heydalabræðram, sem
sagnir era af í þjóðsögum Sigfúsar
Sigfússonar, sat staðinn 1819-
1851. Sr. Magnús Bergsson þjónaði
Heydölum 1869-89 og er þess getið
að hann hafí haft um 600 fjár.
Síðasti stórbóndinn í Heydölum var
sr. Vigfús Þórðarson, sem sat stað-
inn 1919-1943. Hann var mikill
ágætismaður, þúsund þjala smiður
og nutu þess að nokkra sóknarböm
hans. Hann og fjölskylda hans vora
músikölsk og bar heimilið svip af
því. Sr. Vigfús kenndi mörgum að
leika á orgel og Einar sonur hans
var um skeið organisti í kirkjunni.
Hann kenndi líka Hlíf Magnúsdótt-
ur frá Gilsárstekk, sem var organ-
isti í Heydalakirkju allan tímann
sem við voram þar. 1925 varð
Stöðvarkirkja annexía frá Heydöl-
um. Það var því sr. Vigfús sem
fermdi mig. Eftir það mat ég hann
mikils og hefur alltaf fundist að
allir prestar ættu að vera eins og
hann. Frá því sr. Vigfús fór og
þangað til við komum í Heydali
stóðu prestar stutt við eða presta-
kallinu var þjónað annars staðar frá
og jörðin leigð bændum."
Nú voru breyttir tímar, sveita-
heimilin orðin fámenn. í Heydölum
höfðu áður verið 20-30 manns í
heimili. Anna segir að þau hjónin
hafi aldrei haft stórt bú, 150 kind-
ur, 2 hesta og 3 kýr, en hlunnindin
reyndu þau að nýta vel og það
tókst, varpið gekk ekki úr sér og
var þegar þau fóra eins og það
hafði alltaf verið, 3.000 hreiður.
Þó var árviss bamingur við minkinn
eftir að hann kom í eyjamar. „Við
þetta nutum við einkum aðstoðar
Sigurðar Jónssonar bónda á Ósi,
sem við leigðum eyjamar fyrstu
árin, og síðan hafði hann selveiðina
fyrir að hjálpa okkur í úteyjum.
Sagt er að Drangey hafí verið
mjólkurkýr Skagfirðinga og ég er
viss um að Breiðdalseyjar hafa áður
fyrr þama bjargað frá vorsultinum.
Breiðdælingar hafa alltaf borðað
selkjöt og kópakjötið fengu þeir
fyrir lítið, því aðeins skinnin vora
seld,“ segir Anna. Við þetta má
bæta að Heydalir liggja á löngum
kafla að Breiðdalsá, þar sem er góð
veiði, og staðurinn á 16% af veiði-
réttindunum. Við biðjum Önnu um
að segja okkur frá fyrstu áranum
í Heydölum:
„Við hjónin komum í Heydali 17.
júní 1947. Það var að kvöldi og
sveitin eins og hún getur fegurst
verið. Dalalæðan sveimaði í dalnum
og kliður mófuglanna var töfrandi.
Við höfðum ekki gert ráðstafanir
til að tekið yrði á móti okkur og
staðurinn var mannlaus. Við stöldr-
uðum við og litum yfír landið. Margt
átti nú að færa til betri vegar, en
fæst af því rættist og kom þar eink-