Morgunblaðið - 01.11.1988, Blaðsíða 42

42
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 1. NÓVEMBER 1988
f
'a
%
Konur eru iðnar við að selja ávexti, mat, sælgæti og sígarettur á götum úti. Þessi er
búin að vera svo lengi i starfinu að hún er búin að koma sér upp hlöðnum skála til
starfsins.
Dregið fyrir beitu í Qörunni í Mindelo. Túnfiskveiðin stendur og fellur með beitunni
og oft bregst veiði hennar og þar með öll veiðin. Til dæmis er útlitið mjög dökkt í ár.
Frá Grænhöfðaeyjum:
Þar sem tíminn er næg-
ur og fólkið er ánægt
- verður fátæktin léttbærari
Þjóðsagan segir að þegar vor herra hafði lokið sköpun jarðarinn-
ar þá leit hann yfir handarverk sitt og varð mjög glaður. Jafnframt
strauk hann svitann af enni sér og við það hrukku nokkrir svitadrop-
ar í hafið fyrir utan vesturströnd Afríku. Þar eru nú þessu til merk-
is 14 smáeyjar, þar af 9 í byggð. Þær eru kenndar við hinn græna
höfða á meginlandinu, sem þær eru úti fyrir og kallaðar Iljas de
Cabo Verde eða Grænhöfðaeyjar eins og við köllum þær á hinu
ástkæra ylhýra máli.
Karlamir flatmaga á ströndinni á meðan konurnar eru sípuðandi.
Þjóðsagan um tilurð eyjanna er
ugglaust orðin til vegna þess hvað
þar er lítið við að vera. I rauninni
er mikil blekking að kalla þær
„græn“ eitthvað, því fáir staðir á
þessari jörð eru jafn gróðursnauðir
og lítt grænir. Auðlindir eru nær
engar, engir málmar, engin olía,
jörðin svo snauð að hún ber mjög
takmarkaðan landbúnað, vatns-
skortur algengur og hið allt um
liggjandi haf hefur ennþá ekki gef-
ið nema lítið af sér. Samt eru eyja-
skeggjar eitthvert hið glaðlyndasta
fólk sem ég hef nokkru sinni kynnst
og virðast ekki hafa áhyggjur af
neínu.
Brauðskortur á annan
mánuð
Þegar ég kom til eyjanna I lok
ágúst hafði ekki fengist þar brauð
í tæpa tvo mánuði. Joao kokkur
útskýrði þetta fyrir mén Skipt hafði
verið- um ríkisstjóm í Alsír og sú
nýja var ekkert áfjáð I að halda
áfram stuðningi við Grænhöfðaeyj-
ar. Því.var tekið fyrir frekari hveiti-
gjafir til eyjanna. Þar sem brauð
er stór hluti af fæðu eyjaskeggja
var þetta alvarlegt áfall. Ég heyrði
hins vegar engan kvarta nema hvíta
menn sem hér búa til skamms tíma.
Grænhöfðaeyingar ypptu bara öxl-
um og sögðu að ugglaust kæmi
hveiti á morgun. Nú, ef ekki þá
ábyggilega hinn daginn eða daginn
þar á eftir.
Fréttimar af hveitiskipinu bárust
löngu áður en það lagðist við hafn-
argarðinn. Biðröð myndaðist við
kommylluna og fólkið beið þolin-
mótt í steikjandi sólskininu eftir
mjöli. Og eftir tvo daga vora allar
búðir orðnar fullar af brauði og
ekkert benti til þess að neitt hefði
nokkum tíma farið úrskeiðis.
Þetta er reyndar dæmisaga um
lífíð hér á eyjunum. Veralegur hiuti
Iifibrauðsins kemur sem stuðningur
frá útlöndum, annaðhvort frá er-
lendum aðilum eða Grænhöfðaeyj-
ingum búsettum í útlöndum. Ef
ekki væri fyrir þessa aðstoð væri
hægt að læsa hér dyram fyrir full
og allt. Útlendingar sem mæta hver
öðram á götunni kinka kolli og vita
að allir vinna þeir við sömu störfin,
að hjálpa fólkinu til sjálfshjálpar.
Þó mörg séu skrefin eftir era
veralegar framfarir, þökk sé þess-
ari hjálp. Við íslendingar eram nátt-
úralega montnust af þeirri aðstoð
sem við höfum veitt við fiskveiðar
og fiskvinnslu og teljum að þar séu
helstu auðlindir framtíðarinnar.
Danir byggja hér vindmyllur, Hol-
lendingar eimingarstöðvar til að
eima sjó og svona mætti lengi telja.
Öll era þessi verkefni nauðsynleg
þó þau komi að mismiklu gagni.
En þau yrðu til einskis ef ekki
væra mikilvægustu auðlindir eyj-
anna, fólkið og tíminn.
Fólkið
Þegar portúgalskir nýlenduherr-
ar loksins hröktust héðan fyrir rúm-
um tíu áram skildu þeir ekkert eft-
ir. Meira að segja ritvélamar og
blýantamir vora teknir af skrifstof-
unum. Eitt gátu þeir þó ekki tekið,
þá menntun sem fólk hér hafði.
Miðað við aðra Afríkubúa era
Grænhöfðeyingar mjög vel mennt-
aðir. Ólæsi er hér næsta lítið og
ekki er óalgengt að fólk hafi ein-
hveija menntun fram yfír bama-
skóla. í stjómsýslukérfí gamla
portúgalska heimsveldisins unnu
Grænhöfðeyingar á skrifstofum um
allan heim og vora þekktir að dugn-
aði og áreiðanleika. Þegar eyjamar
urðu sjálfstæðar árið 1975 kom
mikill hluti af þessu fólki heim,
reiðubúið að vinna fyrir land og
þjóð. Reyndar halda því sumir fram
að með hafi það haft óþarflega
mikið skrifræði og kerfisstífni, en
menn era þó sammáta um að sú
þekking sem þeir höfðu á því að
reka ríki hafí verið ómetanleg. Og
eitt er víst, hér á eyjunum hafa
ekki verið þær sífelldu óeirðir og
stjómarbyltingar sem svo algengar
hafa verið í öðram ríkjum Afríku.
Spilling er líka sögð með minnsta
móti, rétt ekki meiri en í öðram litl-
um þjóðfélögum, þó þau séu í Evr-
ópu.
Gamalt fólk hér á eyjunum er
alið upp af Portúgölum, til þess að
þjóna þeim og sinna. Það talar óað-
fínnanlega portúgölsku og hneigir
sig stundum þegar það heilsar
hvítum mönnum. Þeirra börn era
svo sjálfstæðishetjumar. Þeir sem
börðust blóðugri baráttu á móti
Portúgölum í rnarga áratugi. Marg-
ir era ákaflega stoltir af þjóðemi
sínu og segja, eins og Cecilio An-
tonio vélstjóri, að þrátt fyrir mikla
fátækt séu Grænhöfðaeyjar ekki
verri en hvert annað þjóðfélag, jafn-
vel betri. Aðrir af þessari kynslóð
vilja hins vegr gera hvað sem er
til að komast héðan burtu. Unga
kynslóðin er síðan vestrænni en
nokkuð sem vestrænt er. Margir
kunna slæðing í ensku eða frönsku
og vilja gjaman spreyta sig í þeim
málum. Sérlega stúlkur leggja
mikla áherslu á að slétta hárið og
jafnvel lita það, til þess að fela
afrísku einkennin. Sú stúlka þykist
heppin sem nær sér í hvítan mann,
jafnvel þó hann sé gamall, feitur
og sköllóttur. Bömin era svo eins
og bömum er líkt, glaðlyndar verar
með afbrigðum, sem leika sér á
stéttum og í mölinni að steinum og
spýtum, eina fólkið sem sést skítugt
til fara. Djörfustu drengimir sníkja
peninga af okkur hvíta fólkinu en
þau feimnu og aliar stúlkumar láta
sér nægja að brosa.
Tíminn
Tími hefur alltaf verið óþijótandi
auðlind hér á eyjunum. Menn vita
að það sem ekki næst í dag verður
hægt að gera á morgun, eða í næstu
viku. Skipveijar á Feng skildu til
dæmis ekki í byijun hvað þurfti
alltaf að vera að veiða þennan físk,
hann fór ekkert úr sjónum. Ofur-
kapp íslendinganna, sem hvorki
unnu sér svefns né matar, var þeim
með öllu óskiljanlegt.
Gestrisni þeirra ber keim af sama
óþijótandi tímanum. Gestunum er
boðið til betri stofu, líkt og gert var
á íslenskum sveitabæjum til foma.
Stofan sú stendur uppábúin, en
ekki til heimilisnota. Þar era bomar
fyrir gestinn veitingar af öllu tagi
og spjallað við hann, eftir því sem
hægt er vegna tungumálaerfíðleika.
Ef gesturinn fer að aka sér og tala
um að fara, era rekin upp stór augu
og hann spurður hvort hann vilji
ekki vera og borða með fólkinu
næstu máltíð, þó hinni síðustu sé
nýlokið. Jafnframt verður gesturinn
óljóst var við mikinn pylsaþyt
frammi þegar verið er að grafa upp
það besta sem til er á heimilinu
handa honum, eða senda böm út í
bæ eftir meira góðgæti. Að neita
að taka við er ólýsanlegur dóna-
skapur.
Endalaus tíminn sést líka á öllum
atvinnuleysingjunum. Þeir bíða á
götunum í hópum, í þeirri von að
eitthvað hlaupi á snærið. Rólegir
sitja þeir á gangstéttunum, þar sem
þær era fyrir hendi, með hendur í
skauti og flétta fíngur. Þeir sitja í
skugganum, eftir því sem unnt er,
og reyna að hreyfa sig sem minnst
til þess að svitna ekki í hitanum.
Lífið er ein samfelld bið, eftir því
sem svo ekkert verður í flestum
tilfellum.
Konurnar
Konumar virðast vera duglegri
en menn þeirra við að fínna sér
eitthvað að gera, þó oftast sé það
kauplaust eða lítið. Alltaf era þær
að minnsta kosti puðandi. Ég hef
aldrei séð konur vinna önnur eins
ósköp. Þær bera á höfði sér körfur
fullar af fiski, steypu eða gijóti,
fram og til baka allan liðlangan
daginn. Hnarreistar líða þær
þyngdarlausar um bæinn, þó að upp
undir 60 kfló sé stundum í körfunni
á höfðinu. Fyrir vinnu frá sólar-
upprás fram yfír myrkur, í meira
en 12 tíma, fá þær sem svarar
hundrað krónum íslenskum á dag.
Vinnukona sem gengur undir hvítu
fólki frá 8 til 8, 6 daga vikunnar,
verður að láta sér nægja um 30
krónur.
Oftar en ekki era þessar konur
aðalfyrirvinnur heimilisins. „Pabbi
barnanna" eins og sagt er hér, því
sjaldan er um eiginmenn að ræða,
er kannski atvinnulaus, nú eða þá
að hann er farinn að heiman og að
búa með annarri konu. í verstu til-
fellunum er hann farinn úr landi
og því engin von til þess að hafa
af honum neinn stuðning til fram-
færis bömunum.
Ofan á alla vinnuna fyrir utan
heimilið bætast svo heimilisstörfin.
Eins og víðar um heiminn era þau
fyrst og fremst unnin af konum.
Út úr algeram hreysum ganga á
hveijum degi konur, karlar og böm,
í skínandi hreinum og nýstraujuðum
fötum, svo liggur við að braki í öllu
saman. Þvottabrettin era úr steini
og ekkert vatn nema kalt og engin
sápa önnur en klórsápa sem étur
upp húðina á höndunum. Bömin era
vel alin, þrátt fyrir fátæktina, og
þau ljóma af hreysti og lífsgleði.
Aðalfæða þeirra er maísgrautur
sem sjóða þarf klukkutímum sam-
an, eftir að búið er að steyta mjöl-
ið. Við hátíðleg tækifæri er bætt í
hann örlitlu af fiski, eggjum eða
kjöti. Hænur og geitur ganga sjálf-
ala fyrir utan og virðast aðallega
lifa á glerbrotum og gijóti. Einstaka
efnafólk á svo svín í litlum garði á
bak við hús. Þau heyrast rýta þeg-
ar gengið er fram hjá. Spyijið mig
ekki hvernig konumar hafa tíma
til þess að sinna öllu þessu ofan á
vinnu sína, mér er það óskiljanlegt.
Höfundur er nemandi 1 alþjóða
þróunarfræði og ensku við háskól-
ann / Hróarskeldu ogernúí
starfsþj&ifun á Grænhöfðaeyjum.
Texti og myndir:
Dóra Stefánsdóttir