Morgunblaðið - 29.12.1988, Blaðsíða 38

38
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 29. DESEMBER 1988
IngibjörgE. Vest
mann — Minning
Fædd 25. desember 1919
Dáin 22. desember 1988
Einu sinni stóð ung kona á Aust-
urvelli með stúlkubam sér við hönd.
Það var á sumardegi og sólin skein
á marglit blóm á vellinum. Þá spyr
stúlkan, flögurra ára: „Hver á þenn-
an fallega garð?“ Móðir hennar
svaraði að bragði: „Við eigum hann,
þú og ég.“ Og bamið var hamingju-
samt allan þann dag yfir að eiga
svona fallegan garð með mömmu
sinni. Þetta var Ingibjörg E. Vest-
mann og Elsa, dóttir hennar. Ingi-
björg var þá ung kona, einstæð
móðir og fátæk á veraldarvísu en
dóttir hennar skyldi þó vita að þær
ættu þennan stóra og fallega garð.
Um það var engu logið því þær
voru Reykvíkingar og garðurinn
góði þar af leiðandi þeirra eign.
Öðra sinni sat Ingibjörg að kvöldi
dags yfir dóttur sinni sem þá var
lasin og lítið eldri en þegar þær
stóðu á Austurvelli. Ingibjörg ræddi
við hana um Jónas Hallgrímsson,
las fyrir hana ljóð eftir hann og
tókst svo vel lesturinn að morgun-
inn eftir sagði stúlkan um leið og
hún lauk upp augunum: „Ég elska
Jónas Hallgrímsson." — Hvora
tveggja þessi atvik era ógleyman-
legar minningar dóttur hennar en
þau era meira en það: í þeim felst
vísbending um eiginleika Ingibjarg-
ar sem settu ekki aðeins svip á
samskipti hennar við dóttur sína
heldur líka við fólk almennt. Fyrra
tilvikið sýnir einstaka fundvísi
hennar á svör sem vora líkleg til
að gera aðra lukkulega, hið síðara
sýnir hve auðvelt hún átti með að
koma til skila því sem henni fannst
dýrmætt, þannig að gagn væri að.
Eg hygg að þessir hæfileikar henn-
ar ásamt eðlisborinni hlýju, fómfýsi
og ósviknum áhuga á velferð ann-
arra, hafi laðað fólk meira að henni
en yfirleitt gerist meðal manna. Svo
mikið er víst að enginn verður í
sannleika vinmargur nema af því
sem hann er af sjálfum sér og veit-
ir öðram. Margur átti sinn besta,
og sumir sinn eina, trúnaðarvin í
henni. Kannski ekki síst vegna þess
að ásamt hjartahlýju sinni og dóm-
gimislausu innsæi í mannlega
breytni átti hún til að bera það sem
við stundum köllum heilbrigða
skynsemi og flest okkar era fátæk
af. Þess.vegna var auðvelt að leggja
vandasöm mál í dóm hennar og eiga
þó ekki von á úrskurði í véfrétta-
stíl. Ekki heldur svo að skilja að
hún tæki svo varlega á málum að
hún segði mönnum aðeins það sem
þeir vildu heyra. En hún sagði það
fordildarlaust og með þeirra eigin
hag að leiðarljósi, tók þeirri áhættu
að vinskapurinn brysti fremur en
segja ekki það sem henni bjó í
brjósti. Mér er þó ekki kunnugt um
að neinn hafi hrokkið frá henni og
einurð laðaði fólk að henni og eng-
inn sem hafði eignast vin sinn í
henni gat hugsað sér að verða af
vináttu hennar. Svo gott og hollt
var að tala við hana að jafnvel þeim
sem höfðu ekki getað hlegið lengi
var orðinn hlátur í hug er þeir fóra
af hennar fundi.
Nú má ekki ætla að hún sjálf
hafi verið svo þrekmikil að hún
hafi aldrei þurft huggunar við eða
góðvild hennar svo hrein að henni
hafí aldrei orðið á. Hún var mann-
eskja með ríkar og sterkar tilfinn-
ingar og líf hennar að sama skapi
brothætt. Svo sannarlega kynntist
hún því að „mennimir elska, missa,
gráta og sakna". En glöggsýni á
mannlegan breiskleika, óvenjulegt
þrek og staðföst siðferðisvitund,
sem átti sér uppsprettu í trúarlegri
lífstilfinningu, gáfu henni mannlega
reisn í öllu sem hún gerði. Þessi
lífssýn auðveldaði henni að umbera
ófullkomleika sjálfrar sín og ann-
arra og ræktaði með henni djúp-
stæðan skilning á gildi fyrirgefn-
ingar og umburðarlyndis, kenndi
henni að bera hamingju annarra
meira fýrir bijósti en sína eigin, svo
mjög að þeim sem þótti vænt um
hana varð um og ó og reyndu stund-
um að koma fýrir hana vitinu. En
í því efni var ómögulegt að koma
fyrir hana „vitinu". Hún hélt áfram
að vera jafn ósíngjöm á hveiju sem
dundi. Hún var óvenju sjálfstæður
einstaklingur og varð ekki haggað
frá því sem hún vissi með sjálfri
sér að var rétt og skylt. Undanslátt-
ur var ekki til á hennar orðabók.
Hún hikaði hvergi ef réttlætistil-
finningu hennar var misboðið og
gat þá verið þungorð. En mildin og
mýktin vora alltaf á næsta leyti og
hún kunni listina að gleðjast. Hún
tók lífið alvarlega en kímnin var
alltaf innan um og saman við. Jafn-
vel þegar hún lá banaleguna og svo
þjáð að hún gat vart hrært sinn
minnsta fingur laumaði hún út úr
sér óvæntum og fyndnum setning-
um svo þeir sem vora hjá gátu ekki
annað en hlegið með henni, og vora
þó gráti nær.
Ingibjörg var hamhleypa til vinnu
og hlífði sér aldrei þótt heilsa henn-
ar væri svo lítilfyörleg um árabil að
flestir hefðu í hennar sporam látið
hendur fallast. En samviskusemi
hennar og ótrúlegur sjálfsagi héldu
henni að vinnu löngu eftir að vinnu-
þrek hennar var í raun farið. Um
það bera síðustu ár hennar sem
starfsmaður við sjúkraskráningu á
Landspítalanum vitni. Ingibjörg var
svo listfeng manneskja að trúverð-
ugt fólk og vel að sér sagði um
fatahönnun hennar og saumaskap
fyrr á áram að tískuhús heimsins
hefðu mátt hrósa happi að fá hana
til starfa. Hún hannaði og saumaði
kjóla og fatnað á dóttur síns svo
fagurlega að margir héldu að þeir
væra beint frá helstu tískuhönnuð-
um veraldar. Til era eftir hana
nokkrir hlutir sem vitna ótvírætt
um þetta listfengi. Framavonir á
því sviði vora þó engar sökum fá-
tæktar enda var þetta á þeim áram
þegar fátækt lá í landi eins og ill-
viðráðanleg pest. En hún var alla
tíð mikiil listunnandi og gott að
tala við hana um skáldskap. Og hún
var nákomin fegurð náttúrannar
eins og sá einn er sem þykir vænt
um að vera til og viil að öðrum
þyki það líka.
Á þeim áram sem Ingibjörg vann
við saumaskap var staða verkalýðs
veik og vald atvinnurekenda mikið
og þorðu sumir lítt að æmta þótt á
þá væri hallað af ótta við að missa
vinnuna. En Ingibjörg hikaði ekki
við að taka málstað þeirra sem
minna máttu sín, hvort sem var á
hennar eigin vinnustað eða annars
staðar. Hún var róttæk og stjóm-
málaskoðanir hennar samofnar sið-
ferðiskennd hennar og réttlætistil-
finningu svo ekki varð sundur skil-
ið. Pólitískur skollaleikur var henni
viðurstyggð. Hugsjónir um frelsi,
jafnrétti og bræðralag vora sígildar
og í hennar augum þær einu sem
vora samboðnar mannlífinu. Hún
gat verið mikill stríðsmaður í þessu
efni ef svo bar undir. Var hún þá
ekki veifskata meðfæri, svo skarp-
greind, einörð og skapmikil sem hún
var. En þó vora pólitískar hugmynd-
ir hennar bomar uppi af svo miklum
húmanisma að hún hefði í öllum
tilfellum lagt meira upp úr að líkna
föllnum andstæðingi en fella hann.
Ingibjörg hefði orðið sextíu og
níu ára á jóladag. Það er ekki hár
aldur. En þótt hún hefði lifað leng-
ur hefði hún vart orðið gömul í
venjulegum skilningi þess orðs
nema þá sökum heilsubrests því sál
hennar var aldurslaus. Ég tel það
mikið happ fyrir mig að hafa orðið
tengdasonur hennar. Hún var ekki
aðeins móðir, tengdamóðir, ástvin-
ur, systir, amma, langamma. Hún
var sú sem við öll sóttumst eftir
að hitta, tala við og eiga athvarf
hjá. Öll báram við með einhveijum
hætti sorgir okkar, áhyggjur og
gleði til hennar. Á unglingsáram
sínum, þegar erfitt var að vera til,
áttu bamaböm hennar í henni for-
dómalausan og traustan vin. Hún
var aldrei ömmu-stofnun; afsíðis og
utanveltu við þá sem yngri vora.
Hún stóð í lífsstraumnum meðal
þeirra. Og samband hennar og Elsu,
dóttur hennar, var náið og djúpt.
Endur fyrir löngu stóðu þær á
Austurvelli og áttu saman fallegan
og stóran garð. Síðan urðu mörg
tíðindi. En þær áttu aUtaf hvor
aðra að eins og þá. Elsa_hefur misst
mikið. Faðir Elsu, Stefán Bjama-
son, hefur einnig misst mikið;
bamaböm hennar og bamabarna-
böm, systkinin hennar, vinir. Öll
söknum við hennar. Hún var fágæt
og ógleymanleg manneslqa. Guð
blessi hana.
Birgir Sigurðsson
Hún amma Ingí er dáin. Þessi
tíðindi era staðreynd sem erfítt er
að horfast í augu við. Dauðinn,
þetta dularfulla afl, hefur tekið
hana til sín. Dauðinn sem vekur
hjá manni sorg, vanmátt og óvissu.
Hún Ingibjörg hefði átt skilið að
njóta lífsins miklu lengur, því hún
kunni öðram fremur vel að lifa.
Ingibjörg Vestmann var lang-
amma dóttur minnar, Erlu Elías-
dóttur. Þegar Erla fæddist, í júní
1984, varð ég móðir og hún lang-
amma í fyrsta sinn, aðeins 65 ára
gömul. Amma Ingí tók heils hugar
þátt í ævintýrinu sem fylgdi Erlu
og alltaf til þessa hefur hlýja henn-
ar og umhyggja fylgt okkur mæðg-
um. Hún var ætíð reiðubúin að
gæta stúlkunnar og gerði það æði
oft. Það var unun að sjá hve vel fór
á með þeim tveimur og er ég afar
þakklát fyrir þann velvilja sem hún
sýndi okkur.
Ingibjörg amma hafði unun af
öllu því besta sem til er hér í heimi.
Hun elskaði blóm, börn, fallega tón-
list, góðar bókmenntir, fallega list-
muni og auðvitað lífið sjálft. Heim-
ili hennar og persónuleiki bára því
glöggt vitni.
Ingibjörg sagði mér oft frá
æskuáram sínum og uppvexti, og
ósjaldan ræddum við um lífið og
tilverana.
Hún hafði ung misst móður sína
og alist upp í stóram hópi systkina.
Hún hafði þráð að fá að menntast
en ekki fengið tækifæri til þess.
Hún hafð ung orðið einstæð móðir
og þurfti að vinna hörðum höndum
við einhæf og lýjandi störf sem
vora greind hennar ósamboðin. Ég
gat ekki annað en dáðst að hug-
rekki hennar, æðruleysi og dugn-
aði, sem birtust í því að alltaf var
hún glaðlynd og gefandi öðram af
birtu sinni og yl. Skapgerð hennar
var einstaklega falleg.
Amma Ingí lagði umfram allt
rækt við að hlúa að lífinu í kringum
sig. Veit ég að hún var mikið elsk-
uð manneskja. Ég votta öllum ætt-
ingjum hennar og vinum innilega
samúð. Blessuð sé minning hennar.
Vala. S. Valdimarsdóttir
Amma mín var besta manneskja
sem ég hef kynnst.
Hún var gefandi; bæði okkur fyöl-
skyldu sinni og vandalausum. Og
hún gaf meira en hún tók. Þess
vegna eigum við sem lifum hana
vonandi meira til að gefa og getum
launað gæsku hennar svo hún megi
lifa áfram meðal okkar.
Þótt hún byggi oft við þröngan
kost, þá hefðu molamir sem hratu
af borðum hennar getað fætt kon-
unga. Allir gátu lært eitthvað af
henni og hún laðaði fram allt það
besta í hveijum manni.
Hún dæmdi ekki fólk eftir sigram
þess eða ósigram í tilveranni heldur
skoðaði hjartalag þess. „Það skiptir
ekki máli í hveiju fólk lendir heldur
hvemig manneskjur það er á eftir“
var hún vön að segja.
Amma mín hafði varðveitt rétt-
lætiskennd sem fáum tekst að varð-
Minning:
GuðmundurR.
Bjarnason
Fæddur 30. mars 1902
Dáinn 16. desember 1988
Genginn er jarðlífsins veg á enda
einn sá maður er bestur vinur og
granni hefur verið, þeirra, sem við
hjónin ekki eram tengd skyldleika-
böndum.
Guðmundur Rósi Bjamason var
fæddur á Látram í Aðalvík, Sléttu-
hreppi í Norður-ísafiarðarsýslu,
þann 30. mars 1902. Foreldrar hans
vora þau hjónin Bjami Dósóþeusson
og Bjargey Sigurðardóttir, bæði
ættuð úr Sléttuhreppi. Guðmundur
var elstur tíu alsystkina og era tvö
þeirra enn á lífi: Sigrún og Siguijón.
Þegar Guðmundur var tveggja
ára fluttu þau foreldrar hans frá
Látram að Görðum í Sæbólslandi í
Vestur-Aðalvíkinni og bjuggu þar
næstu tíu árin, en fluttu þá aftur
að Látram. Hann var þá orðinn
tólf ára, Þar átti hann svo heima
hjá þeim til nítján ára aldurs, en
þá fór hann að heiman og réðst á
togara sem gekk frá Hafnarfirði.
Sjómennsku stundaði hann þaðan í
nokkur ár, uns hann kom aftur
vestur að Látram. Þar eignaðist
hann trillubát og stundaði þaðan
sjóróðra um árabil — á meðan hann
átti heima í Aðalvík — af dugnaði
og harðfengi eins og honum var
lagið og eins og slík sjósókn hlaut
að krefjast, enda var hann þrek-
menni og vanur erfiði. Mun hann
og stundum hafa lent í sjávarháska
og svaðilförum, þótt ekki sé þess
kostur að gera þvi nein skil hér.
En nú urðu þáttaskil í lífi Guð-
mundar. Hann kynntist Pálmu Frið-
riksdóttur og gengu þau í hjóna-
band þann 30. desember árið 1934.
Pálína er fædd 14. desember 1906
í Rekavík bak Látram, en sá sorg-
legi atburður gerðist, er hún var
hálfs mánaðar gömul, að hún missti
móður sína, Sigríði Pálínu Pálma-
dóttur. Faðir hennar flutti þá eigi
alllöngu síðar að Látram, en þar
hafði hann áður átt heima. Eftir
þetta ólst hún upp hjá eldri hjónum,
Matthildi Amórsdóttur og Guðna
Jósteinssyni, en þau dóu bæði er
Pálína var 10 ára gömul. Höfðu þau
reynst henni sem bestu foreldrar,
en eftir það var hún hjá föður sínum
og stjúpmóður, Rannveigu Ásgeirs-
dóttur, sem var þriðja eiginkona
Friðriks. Reyndist hún Pálínu mjög
vel á þeim uppvaxtaráram sem í
hönd fóra.
Þau Guðmundur og Pálína
byggðu sér íbúðarhús úr steini (eina
steinhúsið á Látram) og fluttu í það
nýbyggt. Þama áttu þau heima um
átta ára skeið. Guðmundur sótti
sjóinn fast sem jafnan áður á trillu-
báti sínum. En nú fóra versnandi
tímar í hönd, því fiskur brást um
árabil. Og ekki var unnt að gera
út stærri báta frá Látram vegna
aðstöðuleysis, því þama vantaði öll
hafnarmannvirki, sem til slíkrar
útgerðar þarf.
Á þessum áram rak útgerðarfé-
lagið Kvöldúlfur síldarverksmiðju á
Hesteyri, sem stendur við sam-
nefndan fjörð og er einn af Jökul-
fjörðunum (liggur austan Grænu-
hlíðar). Guðmundur vann í nokkur
sumur við mjölþurrkarana í verk-
smiðjunni á Hesteyri á meðan þau
áttu enn heima á Látram.
En svo fór að lokum, að þau hjón
neyddust til að yfirgefa þessa fögra
heimabyggð sína, en þangað áttu
þau bæði uppruna sinn að rekja í
marga ættliði. Mun sú brottför ekki
hafa verið þeim sársaukalaus, frem-
ur en öðram, sem svipað stóð á
fyrir á þessum árum, því fólkið var
tilneytt að yfirgefa hýbýli sín og
ættarbyggð á fáum áram. Þar sem
áður voru blómleg býli og fjölmenn
byggð varð nú lfflaust og mann-
laust á tiltölulega fáum áram, og
er svo enn. En þó að vísu ekki með
öllu, því Slétthreppingar hafa sýnt
þessari yfirgefnu ættarbyggð sinni
einstaka tryggð og ræktarsemi.
Þau Guðmundur og Pálína vora
sannarlega í þeim hópi. Þau tóku
sér þangað ferðir á hendur um
margra ára skeið, eftir því sem á
stóð hveiju sinni, sem og fjölmarg-
ir aðrir Slétthreppingar. Þangað
hafa þeir farið margir á sumram,
haldið við hýbýlum þótt í eyði stæðu
mestan hluta árs, og búið þama
jafnvel um tíma með bömum sínum,
meðan best og blíðast hefur verið
á sumram, þegar sól og hlýja vekur
allan gróður til lífs og þroska. Þá
er yndislegt að dveljast og um að
Iitast á þessum norðlægu slóðum,
með gnæfandi fjöll á aðra hönd, en
hafið blátt á hina. — E.t.v. skilur
þessa tilfinningu sá einn er heima
hefur átt í bemsku við hliðstæðar
aðstæður frá hálfu móður náttúra.
Búsetu þeirra Guðmundar og
Pálínu á Látram lauk með því að
þau seldu trillu sína, sem verið hafði
lífsbjörg þeirra að allmiklu leyti og
fluttu alfarin frá Aðalvík til ísa-
fjarðar. Þetta gerðist árið 1943.
Þau keyptu húsið Tungu, sem
stendur alllangt innan við Isafjarð-
arkaupstað, og áttu þar heima um
átta ára skeið. Ýmiss konar atvinnu
stundaði Guðmundur á þessum
árum: vann við rafveituna á Isafirði,
við símalagningu á Þingeyri, við
Kúabú ísafjarðar að Seljalandi og
eitthvað fleira mun hann hafa tekið
sér_ fyrir hendur á þessum áram.
Árið 1951 fluttu þau Guðmundur
og Pálína með fjölskyldu sína til
Reykjavíkur og áttu heima um
tveggja ára skeið á Grenimel 13, í
húsi Gunnars Friðrikssonar, hálf-
bróður Pálínu, uns þau byggðu sér
eigið hús á Álfhólsvegi 36 í Kópa-
vogi ásamt Valdimar Valdimars-
syni, fóstursyni Pálínu, en hjá þeim
þjónum hafði hann alist upp til 17