Morgunblaðið - 07.01.1989, Side 32

32
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 7. JANÚAR 1989
Minning:
Jóhanna Þorleifs-
dóttirírá Ólafsfírði
Jónína eða Ninna eins og frænd-
fólk og vinir kölluðu hana fæddist
12. febrúar 1902 að Brekkukoti í
Óslandshlíð. Foreldrár hennar voru
Þorleifur Rögnvaldsson bóndi og
útgerðarmaður og kona hans, Guð-
rún Sigurðardóttir.
Fyrstu minningar mínar um
Ninnu eru frá bernsku minni í
Ólafsfirði. Ninna var þá að koma í
heimsókn til fjölskyldu minnar. Var
hún orðin nánast blind og man ég
hvað mér fannst furðulegt að kona
sem sá lítið sem ekkert gæti yfir-
leitt gengið, talað, hlegið og verið
hin kátasta en því átti ég eftir að
kynnast betur síðar.
Eftir að við fluttumst til Reykja-
víkur, var oft komið við hjá Ninnu,
þá bjó hún á heimili Blindravinafé-
lagsins í Ingólfsstræti 16, þar deildi
hún íbúð ásamt Sesselju Eysteins-
dóttur sem var blind. Gestkvæmt
var á heimili þeirra, sem lá í alfara-
leið, bæði ættingjar og vinir litu oft
inn, móttökurnar voru líka góðar,
alltaf var heitt kaffí á könnunni og
iðulega gestur eða gestir fyrir.
Ninna var mjög félagslynd og tók
virkan þátt í starfi og baráttu
Blindravinafélagsins.
Ninna hafði einstakt minni,
mundi hún bókstaflega alla af-
mælisdaga í fjölskyldunni, ekki
bara systkina og systkinabama
sinna, heldur systkinabama við
hana og þeirra bama. Hringdi hún
gjaman í ættingjana í kringum af-
mælisdagana. Mundi hún t.d. alltaf
hvenær bróðir minn fæddist, því
sama dag dó Churchill. Ninna
frænka var einnig ættfróð og spurði
fólk ætíð um uppruna sinn, ég man
í fyrsta skipti sem hún hitti mann-
inn minn; sem einnig hafði áhuga
á ættfræði, tókst þeim fljótlega að
rekja saman ættir sínar, ef ég fer
rétt með þá voru þau skyldi í 5. og
6. ljð.
Árið 1980 fluttist Ninna á Hrafn-
istu eftir að hún hafði lærbrotnað
og treysti sér ekki lengur að búa í
Ingólfsstrætinu. Það er erfitt að
ímynda sér hversu erfitt það hefur
verið fyrir blinda konu, sem hún
var þá orðin, að þurfa að skipta
um umhverfi og læra að rata upp
á nýtt fyrir utan það að þurfa hjálp
við nánast alla hluti. Það var ekki
hennar siður að kvarta enda gerði
hún það ekki. Á Hrafnistu eignað-
ist hún vini sem komu og lásu fyr-
Ganghljóð klukku.
Um gluggann opinn berst sjávardun.
Nú er að kvöldi
kominn j»ssi dagur
annarsíðasti
á ársins litfórótta hring.
(Hannes Pétursson: Heimkynni við sjó.)
Að kveldi 30. dags desembermán-
aðar á nýliðnu ári lést í Landspítala,
eftir fárra vikna sjúkrahúsvist, Matt-
hías Oddsson smiður og verkstjóri
frá Móhúsum í Garði. Hann fæddist
31. desember að Guðlaugsstöðum í
Garði árið 1900 og hefði því orðið
88 ára gamall á gamlársdag, en
klukkan kallaði einum degi fyrr.
Hann verður jarðsettur í dag frá
Útskálakirkju.
Foreldrar Matthíasar voru þau
hjónin Guðbjörg Tómasdóttir er lést
1922 og Oddur Björnsson en hann
dó úr spönsku veikinni árið 1918,
46 ára að aldri. Þeim hjónum varð
7 bama auðið og eru 3 á lífi, Tóm-
asína búsett í Garði, Sigurður í Sand-
gerði og Magnús í Reykjavík. Látin
systkini Matthíasar voru þau Anna
Margrét d. 1916, Oddný d. 1951 og
Guðlaugur útvegsbóndi og fiski-
matsmaður að Efra-Hofí í Garði d.
1981.
ir hana og spjölluðu. Systkini
Ninnu, Unnur og Sigvaldi, fylgdust
vel með henni, en synir Unnar,
Lárus og Þórleifur, og þeirra konur
voru þau sem stóðu henni næst
síðustu árin.
Ég veit að á aðfangadag talaði
Unnur systir hennar við hana og
þá var hún með fullri rænu, sagði
hún henni lát föður míns og svar-
aði Ninna henni að hún vissi það
þegar, hafði hún þá hlustað á út-
varp. Síðustu árin var hún hinsveg-
ar oft mikið með hugann í gamla
tímanum.
Ég vil fyrir hönd móður minnar,
systra hennar, okkar systkinanna
og minnar fjölskyldu þakka Ninnu
samfylgdina, síðast þegar ég kom
til hennar þekkti hún mig andartak
og talaði við mig, síðan fór hún að
spyija hvort mamma sín færi ekki
að koma. Nú er mamma hennar
komin og Ninna komin heim eflaust
hvíldinni fegin. Unni, Sigvalda og
öðrum ættingjum sendi ég samúð-
arkveðjur.
Guðrún Gunnarsdóttir
Móðursystir mín, Jónína Þorleifs-
dóttir frá Olafsfirði, eða Ninna, eins
og við ættingjar hennar og vinir
kölluðum hana, lést á Hrafnistu
hinn 27. desember sl. Þar með lauk
ævi merkrar manneskju og jafn-
framt mikilli baráttusögu. Hún
braust ung til mennta, m.a. til Dan-
merkur, sem þá var fátítt hjá ung-
um stúlkum, en á besta starfsaldri
varð hún nær blind og síðustu árin
átti hún við líkamlega vanheilsu eða
nánast örkuml að stríða, þá orðin
alblind um og yfir áttrætt. Samt
var andlegt þrek hennar og sálar-
styrkur slíkur, að hún veitti okkur
hinum fullfrískum, sem heimsóttu
hana fyrr og síðar, ómælt af þess-
ari ótrúlegu innri auðlegð sinni. Við
vorum ótvírætt þiggjendur. Hún var
gefandinn. Einn góður vinur, sem
ég þakkaði fyrir tryggð við hana
sagði: „Þú þarft ekkert að þakka,
mér fannst ég alltaf betri og bjart-
sýnni maður eftir að ég heimsótti
hana.“
Jónína Þorleifsdóttir fæddist 12.
febrúar 1902 að Brekkukoti í Ós-
landshlíð, en fluttist þaðan að
Stóragerði í sömu sveit í Skagafirði
fímm ára að aldri.
Foreldrar hennar voru Þorleifur
Rögnvaldsson bóndi í Skagafírði og
Oddur faðir Matthíasar fékkst við
búskap og stundaði sjó en „svipull
er sjávarafli“ og voru því kjörin löng-
um kröpp. Árið 1903 fluttist fjöl-
skyldan að Presthúsum og þar átti
Matthías heima uns hann fór 9 ára
gamall til hjónanna Halldóru Tómas-
dóttur móðursystur sinnar og Jó-
hanns Jónssonar en þau bjuggu að
Kluftum í Hrunamannahreppi. Matt-
hías var hjá þeim til 16 ára aldurs
en leitaði þá aftur á heimaslóðir
suður í Garð. Matthías minntist oft
á æskuárin austur í Hruna, honum
var sveitin kær og engum duldist
að þar hafði hann búið við hið besta
atlæti og notið alúðar móðursystur
sinnar. Þar kom líka í ljós hversu
óvenju hagvirkur Matthías var og
aðeins 14 ára gamall reisti hann
baðstofu að Kluftum sem stóð í
marga áratugi.
Þegar Matthías snéri aftur til
heimkynna sinna við sjóinn suður í
Garði bjó hann í fyrstu hjá foreldrum
sínum og vann að húsasmíðum um
sumur en var á vertíð á vetrum.
Fyrstu húsin byggði hann í félagi
við aðra, í upphafí með Jóni Eiríks-
syni smið í Nýjabæ og síðar með
Tryggva Matthíassyni smið að
útvegsbóndi í Ólafsfírði og kona
hans, Guðrún Sigurðardóttir. Hún
var ein af fímm systkinum. Tvö
þeirra eru látin, Rögnvaldur og
Sigrún, en Unnur og Sigvaldi, út-
gerðarmaður í Ólafsfirði, lifa bæði
systur sína.
Á fermingarári hennar (1916)
fluttist hún ásamt fjölskyldu sinni
til Ólafsfjarðar og settust þau að í
Hornbrekku og síðar í nýju húsi,
sem Þorleifur byggði á Brekkugötu
1 í Ólafsfjarðarkaupstað og þá var
oftast nefnt „Þorleifshús". I þessum
heimahúsum naut Jónína einstakrar
umönnunar móður sinnar, Guðrún-
ar, og framfarahugar föður síns,
Þorleifs, og átti það eftir að setja
svip sinn á hana og móta manngerð
hennar æ síðan.
Jónína stundaði algenga vinnu
eins og þá var títt eftir komuna til
Ólafsfjarðar. Hún var greind og
stóð hugur hennar til náms. Árið
1922 fór hún í Eiðaskóla og var
þar í tvo vetur og vann í kaupa-
vinnu á sumrin. Síðar fór hún til
Danmerkur og dvaldist þar í eitt
ár til að læra dönsku og vann fyrir
sér á búgarði. Eftir heimkonuna var
hún í Olafsfirði um skeið, en fór
síðan til Akureyrar og stundaði þá
verslunarstörf hjá Axel SchiÖth í
nokkur ár. Þá vann hún sem ráðs-
kona fyrir áhafnir báta, sem gerðir
voru út frá Suðumesjum, Siglufirði
og víðar.
Jónína var listhneigð og tók þátt
í leikstarfsemi áhugafólks þegar á
þessum árum í Ólafsfirði og lék
mörg hlutverk með leikfélaginu á
staðnum. Hún var tónelsk og söng
með kórum á þessum árum. Þessi
áhugi, bæði á leiklist og söng, hélst
meðan hún gat á einhvem hátt
fylgst með. Leikhúsferðir vom það
sem henni þótti mest um vert með-
an hún gat notið þeirra og síðar
naut hún söngs og leikrita í útvarpi.
Rúmlega fertug að aldri, árið
1943, veiktist hún fyrst á auga.
Hún fór þá til Reykjavíkur til lækn-
inga og fékk nokkra bót á því meini
í bili, en nokkm síðar, á árinu 1945,
veiktist hún á hinu auganu. Upp-
skurður bar ekki árangur og hún
fékk ekki sjón á því auga og var
upp frá því mjög sjónskert og síðari
árin blind.
Hún leitaði til heimilis Blindra-
vinafélags íslands í Ingólfsstræti
16 í Reykjavík á árinu 1945, dvald-
ist þar og vann fyrir sér í bursta-
gerð allt til ársins 1980, þegar hún
sakir heilsubrests fluttist á Dvalar-
heimili aldraðra, Hrafnistu.
Skömmu eftir að Jónína kom í
Ingólfsstræti 16 fluttist þangað
blind kona, Sesselja Eysteinsdóttir,
ættuð af Skógarströnd. Skemmst
er frá því að segja að þær stöllur
héldu þar saman aðlaðandi og nota-
legt heimili í 35 ár í Ingólfsstræt-
Skeggjastöðum. En þar kom að
Matthías varð fullnuma. Eðlislægur
hagleikur og vandvirknin sem var
hans aðal leiddi til þess að hann
varð brátt eftirsóttur og viðurkennd-
ur öndvegissmiður. Fram til 1942
reisti hann eða annaðist byggingu
fjölda húsa, stórra og smárra, eink-
um í Garði og Sandgerði en einnig
víðar um landið. I Sandgerði var
inu. Þetta heimili má telja sérstakt
afrek svo fatlaðra kvenna, enda
studdu þær hvor aðra með ráðum
og dáð. Þær vom þar veitendur en
aðrir fullfrískir þiggjendur. Á heim-
ili þeirra nutu ótrúlega margir mat-
ar og kaffíveiting^, en ekki síður
mannlegrar hlýju, alúðar og góðra
ráðlegginga.
Skömmu eftir að þær Jónína og
Sesselja komu í Ingólfsstrætið fór-
um við systkinaböm Jónínu að
tínast eitt af öðm í skóla þar í ná-
grenninu. Ég fór þá til náms í
Menntaskólanum í Reykjavík og
ekki örgrannt um, að sá skóli hafí
fremur orðið fyrir valinu hjá mér
en Menntaskólinn á Akureyri, sem
þá vom einu menntaskólamir í
landinu vegna þess að í MR þóttist
ég aldeilis eiga bakhjarl þar sem
Ninna frænka var í Ingólfsstrætinu,
enda höfðum við verið náin frá
bemsku minni. Á þessum tíma var
Sesilía frænka mín, sem nú er lát-
in, dóttir Rögnvaldar, í hjúkmnar-
námi. Síðar komu til sögu Gunnar,
sonur Sigvalda, Þorleifur og Guð-
rún, systkini mín, og Eva Sóley,
dóttir Rögnvaldar. 011 systkina-
bömin áttu athvarf og ömggt skjól
í Ingólfsstrætinu. Þar gátum við
komið hvenær sem var þyrst eða
svöng og verið viss um að fá kaffi-
sopa eða saðsaman mat. Þar lærð-
um við einnig margt, sem ekki verð-
ur metið til fjár. Við umgengumst
fatlað fólk, sem bað ekki um falska
meðaumkun, heldur að litið yrði á
það sem hveijar aðrar eðlilegar
manneskjur og nýta þegna. Þar
kynntumst við fólki, sem gaf ómælt
af fátækt sinni. Við kynntumst líka
sundurlyndi, en fyrst og fremst
æðmleysi við erfíðar aðstæður og
göfugu mannlífi. Þessa reynslu, það
atlæti og þá umhyggju, sem Ninna
veitti mér og okkur á þessum ámm
get ég og aðrir sem nutu aldrei
hann á vetrarvertíð samfleytt frá
1919 til 1942, lengst af sem land-
formaður. Frá 1933 var hann ámm
saman landformaður á vélbátnum
Ægi GK 8 en skipstjóri var Þórður
Guðmundsson frá Gerðum. Hófst
þar samstarf Matthíasar og þeirra
bræðranna Þórðar og Finnboga Guð-
mundssonar en samvinna þeirra og
vinskapur entist í áratugi og reynd-
ist þeim öllum til heilla.
Hinn 23. nóvember 1929 kvæntist
Matthías Guðrúnu Þorleifsdóttur
Ingibergssonar, útvegsbónda að
Hofi, og konu hans Júlíönu Hreiðars-
dóttur. Fyrstu hjúskaparárin bjuggu
þau Guðrún og Matthías í Hafnar-
firði en haustið 1931 lauk Matthías
byggingu íbúðarhúss að Móhúsum
þar sem þau bjuggu æ síðan. Sonur
þeirra er Þorleifur Júlíus tannlæknir
f. 7. ágúst 1931. Þorleifur kvæntist
Evamarie Bauer, sem einnig er tann-
læknir. Þau eignuðust 3 syni: Matt-
hías Aurel og Bjöm Guonar sem
báðir era í námi og yngstur er
Andri, sem lauk stúdentsprófi sl.
vor. Þau slitu samvistir. Fósturdóttir
Guðrúnar og Matthíasar frá árinu
1954 er Guðrún Guðmundsdóttir
verslunarstjóri f. 24. apríl 1948. Eig-
inmaður hennar er Robert D’AuT-
orio tölvufræðingur og em þau bú-
sett í New Jersey í Bandaríkjunum.
Bæði em þau hjónin komin til ís-
lands til þess að kveðja kæran fóst-
urföður og vin.
Árið 1942 annaðist Matthías
byggingu Hraðfrystihúss Gerðabát-
fullþakkað. Þetta var og er allt í
einu orði sagt: Ómetanlegt.
Jónína var lengi í stjóm Blindra-
vinafélagsins. Henni þótti afar vænt
um félagið og vann því það sem
hún frekast mátti. Hún kynntist þar
mörgum velunnuram sínum, sem
héldu við hana tryggð alla ævi. Þar
er ekki á aðra hallað þótt minnt sé
á Þóm Bjömsdóttir, sem var henni
stoð og stytta til æviloka, Kristínu
Jónsdóttur og Vilhjálm Jóhannes-
son, sem heimsótti hana reglulega
á Hrafnistu.
_ Sesselja lést fyrir rúmu ári, en
Jonína fluttist eins og fyrr segir á
Hrafnistu á afmælisdaginn sinn
1980. Þá var hún nær alveg blind
og fór líkamlegri heilsu hennar
mjög hrakandi síðari árin. Aðdáan-
legri andlegri reisn og miklum
lífsvilja og trúarstyrk hélt hún alveg
til dauðadags og fylgdist gjörla með
velferð og vanda ættingja og vina.
Á þessum ámm kom í ljós hvað
margir höfðu tengst henni miklum
vináttuböndum fyrr á lífsleiðnni og
heimsóttu hana reglulega, bæði
þeir sem höfðu kynnst henni í
blindraheimilinu og annars staðar.
Jónína naut góðrar umönnunar á
Hrafnistu og færa aðstandendur
hennar hjúkmnarfólki þar bestu
þakkir fyrir. Þar kynntist hún
mörgu einstöku fólki, m.a. Elínu
Oddleifsdóttur vistkonu, sem las
fyrir hana og heimsótti daglega í
herbergi hennar missemm saman.
Ég vil sérstaklega þakka Elínu
mikla hjartahlýju og trygglyndi,
sem yljaði einmitt þegar dimmir
dagar Jónínu vom dekkstir og
dmngalegastir. Fyrir það verður
Elínu aldrei fullþakkað.
Persónuleiki Ninnu frænku var
margslunginn. Hún hafði hæfileika
til frekari menntunar og listiðkunar
en aðstæður leyfðu. Um það skal
ekki fjölyrt. Hitt má ekki láta hjá
líða að minnast á einstætt skopskyn
hennar og hæfíleika til að sjá
skemmtilegu hliðina á lífinu. Núna
fyrir nokkram vikum, sem oft áður,
riQaði ég upp fyrir henni sögur og
atvik, sem ég vissi að hún hefði
gaman af. Þá hló hún hjartanlega
og sönglaði fyrir munni sér gaman-
bragi, sem við rifjuðum upp.
Nú er Ninna okkar horfín yfír
móðuna miklu. Drottinn lét þjón
sirtn í friði fara nær örkumla og á
áttugasta og sjöunda aldursári.
Þótt ótrúlegt sé fyrir ókunnuga, er
þar mikið skarð fyrir skildi hjá ást-
vinum hennar, svo gjafmild var hún
okkur allsnægtafólki á algild
lífsverðmæti í umkomuleysi sínu.
Nú er hún horfín til bjartari og
betri tilveru. Við yljum okkur við
minningu hennar og biðjum Guð
að blessa hana og okkur þá ein-
stæðu minningu að eilífu.
Lárus Jónsson
anna og í lqölfar þess urðu þáttaskil
í lífi hans, því að hann tók að sér
verkstjóm í hraðfrystihúsinu þegar
það tók til starfa 18. mars 1943 og
gegndi því starfi til ársloka 1972.
Hraðfrystihúsið var um áratuga
skeið eitt helsta atvinnufyrirtæki á
staðnum og eins og að líkum lætur
sótti fyöldi Garðbúa og aðkomu-
manna vinnu sína þangað. Matthías
var myndugur og vinsæll verkstjóri.
Eftir að hann lét af verkstjórastarf-
inu vann hann við ýmiss konar
trésmíðar og húsbyggingar því hann
var við ágæta líkamlega heilsu allt
fram á síðustu ár og ekki förlaðist
honum andlegt atgervi fyrr en á
dánarbeði.
Matthías sem fæddist í lok alda-
mótaársins var af þeirri kynslóð sem
sá mestar breytingar verða á
íslensku þjóðlífí. Hann var sjálfur
framsækinn og vann ötullega að
þeim endurbótum sem urðu á sjávar-
háttum og vinnslu sjávarafla.
Atorka, höfðingsskapur og nokk-
urt stórlyndi einkenndi löngum syni
þeirra Odds og Guðbjargar. Matthías
varð snemma vel bjargálna og lagði
mörgum lið en vildi síður að hátt
færi. Gestrisni þeirra hjóna Guðrún-
ar og Matthíasar er við bmgðið. Á
yngri ámm var Matthías fljóthuga,
djarflyndur og með afbrigðum svefn-
léttur, oftast var hann fyrstur á
vinnustað og síðastur heim.
Öllum sem þekktu Matthías var
ljóst að innst í bijósti bjó alvara en
græskulaus gamanyrði og sögur
Matthías Oddsson,
Móhúsum — Minning