Morgunblaðið - 27.01.1989, Qupperneq 17

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 27. JANÚAR 1989
17
Rögnvaldur Ólafsson
Signrður Guðmundsson
frá tækniskólanum í Darmstadt
1932.
Gerð var breyting á félagslögum
og var félagsaðild til að mynda
rýmkuð nokkuð. Taka mátti þannig
inn í félagið menn, sem sýnt höfðu
í verki að þeir hefðu sambærilega
kunnáttu og þeir, sem fengu inn-
göngu í það.
Samþykkt var að félagar legðu
uppdrætti að byggingum sínum
fram á fundum í félaginu til þess
að fá fram jákvæða gagnrýni kol-
lega sinna. Þá var skipulagsupp-
dráttur fyrir Reykjavíkurbæ hengd-
ur upp á fundi í félaginu árið 1928
og gerðu félagsmenn ýmsar at-
hugasemdir við hann. Bæjarstjórn
var síðan ritað bréf þar sem farið
var fram á það að skipuð yrði nefnd
til þess að endurskoða skipulagið.
Verkfræðingafélaginu var ritað
bréf þar sem þeim tilmælum var
beint tii verkfræðinga að þeir héldu
sig innan síns verksviðs og sinntu
ekki skipulagsuppdráttum að hús-
um. Þá var einn félagsmanna kærð-
ur fyrir stjórn félagsins, þar sem
hann hélt sig ekki við samþykkta
taxta fundarins. Umræður áttu sér
stað um nýja strauma í byggingar-
list, t.d. nýjungar í gluggagerð.
Töluverð umræða varð um ýmsa
þætti samkeppnismála og lagðist
félagið t.d. gegn þátttöku í boðaðri
samkeppni, þar sem menn gátu
ekki fellt sig við ákvæði í keppni-
slýsingu. Var sú krafa samþykkt á
fundi í félaginu, að byggingameist-
arinn mætti kjósa sjálfur heppileg-
an byggingarstíl og að krafa um
ákveðinn stíl væri ekki tilgreind.
Einnig skyldi þeim er 1. verðlaun
hlyti í samkeppninni falin útfærsla
endanlegra uppdrátta að bygging-
unni. A þessum árum komu eftir-
taldar samkeppnir til kasta félags-
ins: kirkja fyrir dómkirkjusöfnuðinn
í Reykjavík (1929), Akureyrar-
kirkja (1930) og bygging Odd-
fellow-reglunnar í Reykjavík
(1931).
Árið 1932 var gerð úttekt á því
hve mörg hús í Reykjavík hefðu
verið teiknuð af félagsmönnum árið
áður. Leiddi hún í ljós, að aðrir en
félagsmenn hefðu einungis teiknað
minni háttar breytingar, viðbætur
og skúrabyggingar, en allar meiri
háttar byggingar fallið í hlut félags-
manna Byggingameistarafélagsins.
Fimm manna gjaldskrámefnd var
skipuð árið 1933 til þess að fara
ofan í saumana á taxtamálum. Þá
var einnig hafin barátta fyrir því
Gunnlaugur Halldórsson
Guðjón Samúelsson
„Arkitektafélagið hef-
ur starfað óskipt og
samfellt fram til dags-
ins í dag og þeirri sögu
verða gerð skil seinna.
Þar hafa skipzt á skin
og skúrir, og enn sem
fyrr er tilgangur fé-
lagsins að stuðla að
betri byggingarlist í
landinu, sem við byggj-
um.“
að fá lagavernd yfirvalda fyrir fé-
lagsmenn Byggingameistarafélags-
ins, augljóslega til þess að tryggja
þeim réttindi til hönnunar húsa
umfram þá, sem ekki áttu kost á
inngöngu í félagið vegna ónógrar
menntunar og skorts á hæfileikum.
Nokkrum félagsmönnum fannst
vanta kraft í félagið og kom meira
að segja fram tillaga um að leysa
það upp, en ákveðið var „að gera
alvarlegar tilraunir til þess að blása
heilögum og lifandi anda í nasir
þess“!
Árið 1934 var samþykkt tillaga
um að breyta nafni félagsins og var
því formlega breytt í Félag
íslenzkra arkitekta, en í raun kemur
það nafn sjaldan fyrir í fundargerð-
arbókum og mun það ávallt hafa
verið nefnt Arkitektafélag íslands.
Líklega hefur þetta verið m.a. gert
með hliðsjón af menntun nýjustu
félagsmannanna. Þetta ár gengu í
félagið 3 menn; þeir Þórir Baldvins-
son (f. 1901), Arne Finsen ogGunn-
laugur Halldórsson (1909-1986),
sem beitt hefur sér meira í félags-
málum arkitekta en nokkur annar
og var síðar gerður að heiðursfélaga
Arkitektafélagsins. Hann hafði lok-
ið fullnaðarprófi frá akademíunni í
Kaupmannahöfn 1933.
Lagaverndarmálið þokaðist
áfram. Bæjarstjóri var jákvæður,
en málið þurfti að fá afgreiðslu
bygginganefndar og bæjarstjórnar.
Lagt var til að félagið sækti um
inngöngu í Iðnaðarsamband bygg-
ingarmanna í Reykjavík og mundi
það auka samvinnu meðal manna,
sem störfuðu í byggingariðnaði, en
málið fékk ekki afgreiðslu. Næsta
ár var Erlendur Steinar Ólafsson
(1883-1968) tekinn inn í félagið.
Samkeppnismál bar mjög á góma
og fjallað var um verkaskiptingu á
milli arkitekta og verkfræðinga, en
auk þess samvinnu félaganna um
skipan í bygginganefnd Reykjavík-
ur.
Árið 1936 er merkisár í sögu
félagsmála arkitekta og um haustið
var stofnað annað arkitektafélag,
sem hlaut nafnið Akademiska arki-
tektafélagið. í Arkitektafélagi ís-
lands voru haldnir 6 bókaðir fundir
þetta ár. Þar var m.a. rætt um
byggingamál í Norðurmýri í
Reykjavík og voru félagsmenn
óánægðir með það að bærinn hefði
látið lóðarhöfum í té mjög ódýrar
teikningar, sem starfsmenn bæjar-
ins höfðu gert. Töldu þeir með þessu
girt fyrii- afkomumöguleika stéttar-
innar. Á aðalfundi félagsins, sem
haldinn var á 10 ára afmæli þess
voru tveir félagar strikaðir út af
félagaskrá, þar sem þeir höfðu ekki
farið eftir lögum þess. Samþykktar
voru breytingar á lögum félagsins
og jafnframt sett á laggimar ný
nefnd til þess að gera tillögur að
frekari lagabreytingum. Á félags-
fundi um haustið var rætt um beiðni
nokkurra félagsmanna að vera
strikaðir út af félagaskrá, þeirra
Ágústar Pálssonar, Einars Sveins-
sonar, Gunnlaugs Halldórssonar og
Sigurðar Guðmundssonar. Varð
fundurinn við beiðni þeirra, nema
eins, sem ekki hafði staðið skil á
félagsgjöldum það árið. Lesið var
upp bréf dags. 18. nóv., þar sem
tilkynnt var stofnun Akademíska
arkitektafélagsins. Sendi fundurinn
nýja félaginu heillaóskaskeyti! Þá
var rætt um framtíðarstörf FÍA og
var samþykkt að það hefði forgöngu
um samningu nýrrar bygginga-
reglugerðar fyrir Reykjavíkurbæ.
Stjóm var einnig falið að fara þess
á leit við bæjarráð að starfsmenn
Reykjavíkurbæjar teiknuðu ekki
byggingar fyrir almenning.
Næstu misserin störfuðu 2 arki-
tektafélög í höfuðborginni. I aka-
demíska arkitektafélaginu vom há-
skólalærðir arkitektar sem allir
höfðu lokið fullnaðarprófi í arkitekt-
úr, nema Sigurður Guðmundsson,
sem hafði ekki tekið lokapróf. I
gamla félaginu vom engir lengur
með fullnaðarpróf í arkitektúr,
heldur höfðu félagar að baki
skemmra nám í byggingafræðum.
Vom þeir stundum kallaðir fúskar-
ar af hinum, sem af lengra námi
státuðu, en hins vegar virðast sam-
skipti félaganna hafa verið með
fullri vinsemd.
Ástæður fyrir stofnun Aka-
demíska arkitektafélagsins vom
einkum tvær. í nokkum tíma hafði
verið unnið að lagasetningu um
starfsréttindi í byggingamálum og
hafði sú vinna ýtt á að stofnað yrði
sérstakt fagfélag fulllærðra arki-
tekta. Þessi lög gengu síðan í gildi
í júnímánuði 1937.
Hin ástæðan var sú að nokkrir
arkitektar, einkum þeir Guðjón
Samúelsson, Bárður Isleifsson og
Eiríkur Einarsson, höfðu alltaf ver-
ið ófáanlegir til þess að ganga til
félags við „fúskarana" í Bygginga-
meistarafélaginu (síðar Félagi
íslenzkra arkitekta). Þegar umræð-
an um starfsréttindi varð meiri,
ákváðu faglærðu arkitektarnir í
FÍA að ganga til samstarfs við kol-
lega sína. Fulllærðu arkitektarnir
töldu byggingameistarana hafa
rænt þá eðlilegu nafni á félagi sínu,
þegar nafnabreytingin var gerð
1934. Fannst ýmsum félagar Aka-
demiska arkitektafélagsins sýna
hroka með nafni þess, en ekki er
ólíklegt að um dönsk áhrif hafi
verið að ræða, því í Danmörku hét
annað tveggja arkitektafélaganna
þar: Akademisk arkitektforening.
Árið 1937 fór þegar að halla undan
fæti hjá gamla félaginu, enda höfðu
þeir misst hluta sinna virkustu fé-
lagsmanna yfir í nýstofnaða félag-
ið. Á fundi í FÍÁ var lesið upp
skeyti: „Akademíska arkitektafé-
lagið þakkar Arkitektafélagi Is-
lands árnaðaróskir þess við stofnun
félagsins og væntir góðrar sam-
vinnu framvegis." Arkitektafélag
íslands einbeitti sér einkum að und-
irbúningsvinnu við gerð nýrrar
byggingasamþykktar. Þá var einnig
til umræðu frumvarp til laga um
rétt manna til að kalla sig verk-
fræðinga, húsameistara eða iðn-
fræðinga. Fundarsókn var dræm á
fjóra bókfærða fundi í Félagi
íslenzkra arkitekta árið 1937 og var
sá síðasti þeirra haldinn þann 23.
apríl. Þegar formaður hafði sett
fund bað hann fundarmenn (alls
11) að minnast þeirra, sem gengið
höfðu úr félaginu með því að rísa
úr sætum! Enginn fundur er bók-
færður árið 1938 og aðeins tveir
fundir árið eftir. Var félagið þá
endanlega lagt niður. Á fyrri fundi
ársins var rætt um breytingar á
lögum um rétt manna til að kalla
sig verkfræðinga, húsameistara eða
iðnfræðinga. Var samþykkt breyt-
ing sem segir: „að leyfi (sem um
getur í 3. grein) skal ráðherra veita
öllum þeim er þegar hafa lokið
fullnaðarprófi í byggingarlist við
listaháskóla, eða tekniskan háskóla,
svo og þeim er stundað hafa húsa-
meistarastörf eða sambærileg störf
að aðalstarfi, eigi skemur en 6 ár
áður en lög þessi tóku gildi. Eftir
gildistöku þessara laga skal aðeins
veita umrætt leyfi að fengnum
meðmælum stéttarfélags húsa-
meistara. „Samkvæmt þessu áttu
aðeins hinir eldri félagar í FÍA að
fá umrætt leyfi. Tillagan var sam-
þykkt með öllum greiddum atkvæð-
um! Þann 30. marz 1939, á 13 ára
afmæli félagsins, var haldinn loka-
fundur í Félagi íslenzra arkitekta
að viðstöddum 12 félögum. Formað-
ur, Sigmundur Halldórsson, skýrði
frá því að þar sem ekki væri fyrir
hendi sú ástæða, sem gerði nauð-
synlega tilveru tveggja arkitektafé-
laga yrði á fundinum gengið til at-
kvæðagreiðslu um það hvort leysa
skyldi upp Félag íslenzkra arki-
tekta. Gat hann þess að 8 félags-
menn hefðu öðlazt húsameistara-
réttindi og rétt til inngöngu í félag
húsameistara. í atkvæðagreiðslu
yoru félagsslitin samþykkt með öli-
um greiddum atkvæðum! Sjóði fé-
lagsins var því næst skipt og sú
upphæð, sem ekki rann til félags-
manna sjálfra, var gefin fagfélagi
arkitekta — til stofnunar styrktar-
sjóðs fyrir arkitekta!
Akademíska
arkitektafélagið
Akademíska arkitektafélagið var
formlega stofnað 20. október 1936
og voru stofnendur 7: Ágúst Páls-
son, Bárður ísleifsson, Einar
Sveinsson, Eiríkur Einarsson, Guð-
jón Samúelsson, Gunnlaugur Hall-
dórsson og Sigurður Guðmundsson.
Allr voru þeir jafnframt félagar í
Verkfræðingafélagi íslands. Fyrsti
formaður var kosinn Guðjón Samú-
elsson. Auk stjómarmanna var kos-
in þriggja manna laganefnd og fjög-
urra manna taxtanefnd. Á fundum
á fyrsta starfsári var byggingasam-
þykkt Reykjavíkur til umfjöllunar,
einnig skipan bygginganefndar.
Kom fram að samþykktin væri
löngu úrelt, ekki sízt í Ijósi þess
hve bygginganefnd væri lítt hæf til
þess að gegna hlutverki sínu. Fram
kom að bæjarráð hefði snúið sér til
einstakra félaga og mælzt til þess
að þeir kæmu fram með tillögur
að endurbótum. Var samþykkt til-
laga þar sem Akademíska arki-
tektafélagið spyr háttvirt bæjarráð
að því, hvort ekki sé tímabært að
endurnýja byggingasamþykkt
Reykjavíkur og athuga nánar skip-
an bygginganefndar.
Herði Bjarnasyni (síðar húsa-
meistara ríkisins) var veitt inn-
ganga í Akademíska arkitektafé-
lagið á fyrsta fundi þess árið 1937,
en þá voru alls 11 fundir haldnir.
Félagslög voru samþykkt og þar
sagði m.a. að tilgangur félagsins
væri að sameina háskólamenntaða
(akademíska) arkitekta; styðja fé-
lagana í starfi og vekja þjóðina til
skilnings á húsagerðarlist. Um fé-
lagsaðild kvað þar á að félagar
gætu þeir einir orðið sem lokið
hefðu fullnaðarprófi í húsagerðar-
list við einhvern viðurkenndan há-
skóla. Bent var á nauðsyn þess að
lögverndun fengist á nafni stéttar-
innar og var talið líklegt að af því
gæti orðið á næsta þingi. Guðjón
Samúelsson, formaður félagsins,
bar fram þá tillögu að starfsheiti
arkitekta skyldi vera íslenzkt — og
skyldi það vera húsameistari. Sam-
þykktu fundarmenn það. Stjóm var
falið að senda stjórn Verkfræðinga-
félags íslands hógvært bréf, þar
sem óskað væri eftir verkaskiptingu
á milli félaganna. Samþykkt var
að styðja frumvarp að lögum um
rétt manna til þess að kalla sig
húsameistara (arkitekta). Á fundi
þann 15. apríl var fjallað um út-
varpsþátt, sem gerður var í tilefni
25 ára afmælis Verkfræðingafélags
íslands, þar sem fulltrúum nær allra
faggreina félagsins hafði verið boð-
in þátttaka, nema arkitektum og
voru menn óánægðir með það. Upp-
lýst var að þar sem frumvarp til
laga um rétt manna til þess að
kalla sig verkfræðinga, húsameist-
ara og iðnfræðinga hefðu þegar
öðlazt gildi gætu arkitektar ekki
talizt lengur reglulegir félagar í
VFÍ þar sem að samkvæmt lögun-
um mynduðust sjálfkrafa tvö sjálf-
stæð stéttarfélög. Um haustið kom
fram að nauðsynlegt væri að þeir
félagsmenn, sem fullnægt gætu
lögum nr. 25 frá 13. júní 1937 um
rétt manna til þéss að kalla sig
húsameistara (arkitekta), fengju
ráðherraleyfi fyrir þeirri nafnbót.
Yrði þá jafnframt sótt um réttindi
fyrir félagsstofnun stéttarfélags
húsameistara, en ekki hafði verið
sótt um slíka viðurkenningu fyrir
Akademíska arkitektafélagið. Ljóst
var að Sigurður Guðmundsson upp-
fyllti ekki skilyrði í lögum þessum
og var rætt um að sækja um undan-
þágu handa honum, m.a. á þeirri
forsendu að hann væri einn stofn-
enda Akademíska arkitektafélags-
ins. Var þetta mál hið vandasam-
asta og var álit lögfróðra manna
að Sigurður gæti aldrei orðið full-
gildur félagi í fagfélagi, þar sem
gerð væri krafa til lokaprófs í húsa-
gerðarlist. Sigurður kvaðst aðeins
verða félagi í stéttarfélagi húsa-
meistara yrðu honum engar tak-
markanir settar og hann samþykkt-
ur sem fullgildur félagi. Fram kom
að auglýstur yrði í Lögbirtingablað-
inu frestur til umsóknar um nafn-
bót samkvæmt nýju lögunum og
jafnframt sækja um leyfi fyrir þá
til þess að mynda stéttarfélag húsa-
meistara (arkitekta) og skyldi það
heita húsameistarafélag Islands. Á
síðusta félagsfundi ársins var lesið
upp meðmælabréf frá Kúnstaka-
demíunni í Kaupmannahöfn til
handa Sigurði Guðmundssyni og
ákveðið að láta reyna á gildi þessa
gagnvart ráðherra veitingar starfs-
heitis.
Árið 1938 starfaði Akademíska
arkitektafélagið af fullum krafti,
enda mikil réttindamál í húfi. Stjórn
félagsins barst beiðni frá atvinnu-
málaráðuneytinu um umsögn varð-
andi beiðni manna til þess að kalla
sig húsameistara. Mat stjórn stöð-
una þannig að réttast væri að
bregðast skjótt og jákvætt við, því
að annars gæti ráðherra snúið sér
til hins félagsins (Félags íslenzkra
arkitekta) og yrði þá sú hætta fyr-
ir hendi að allir félagar þess hlytu
óskert réttindi til þess að kalla sig
húsameistara. Á félagsfundi var
ákveðið að óska eftir afgreiðslu
starfsheitisins handa félagsmönn-
um, sem ættu rétt á því samkvæmt
lögunum frá 13. júní 1937, og
gætu þeir sótt skírteini sín í ráðu-
neytið gegn leyfisgjaldi. Var síðan
farið að ræða undanþágubeiðnir,
sem ráðuneytinu höfðu borizt, og
var það hið viðkvæmasta mál. Á
sérstökum fundi í Akademíska arki-
tektafélaginu 24. marz var sam-
þykkt að fallast á beiðni fjögurra
umsækjenda, þeirra Sigurðar Guð-
mundssonar, Einars Erlendssonar,
Sigmundar Halldórssonar og Þóris
Baldvinssonar og var ráðuneytinu
gerð grein fyrir niðurstöðunni. Á
aðalfundi um haustið var gerð til-
laga um nafnbreytingu á félaginu
og skyldi nýja_ nafnið vera Húsa-
meistarafélag íslands og að lögum
Akademíska arkitektafélagsins yrði
breytt til samræmis við lögin frá
13. júní 1937. Tillagan féll ájöfnum
atkvæðum og beið það fram á
næsta ár að málið yrði tekið upp
aftur. Stjórn var falið að leita að-
stoðar lögfræðings til þess að fá
félagið löggilt sem stéttarfélag
húsameistara (arkitekta) sam-
kvæmt áðurnefndum lögum. Árið
1939 markaði enn tímamót i félags-
málum arkitekta og upp á stofnun
Sjá næstu síðu