Morgunblaðið - 25.04.1989, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 25. APRIL 1989
13
Um mannréttindaákvæði stiórnarskrárinnar - 4:
Félagafrelsi
eftir Birgi ísleif
Gunnarsson
Ég hef í þremur greinum hér í
blaðinu fjallað um mannréttinda-
ákvæði stjórnarskrárinnar og nauð-
syn þess að endurskoða þau. Hef
ég sérstaklega íjallað um ákvæðin
um réttaröryggi borgaranna, frið-
helgi einkalífs og tjáningarfrelsi.
Verður nú áfram haldið og fjallað
um ákvæði stjómarskrárinnar um
félagafrelsi.
Að stofiia félög
Félagafrelsi hefur löngum verið
talið einn af homsteinum lýðræðis-
ins. í núgildandi sljómarskrá er
félagafrelsið orðað á þessa leið:
„Rétt eiga menn að stofna félög í
sérhveijum löglegum tilgangi án
þess að sækja þurfi um leyfi til
þess. Ekkert félag má leysa upp
með stjómarráðstöfun. Þó má
banna félag um sinn, en þá verður
þegar að höfða mál gegn félaginu,
til þess að það verði leyst upp.“
Mikilvægi ákvæðis af þessu tagi
sést best þegar hugleitt er að í ein-
„En er þetta nægilegt?
Hvað með rétt manna
tii að ráða því sjálfir
hvort þeir séu félagar
í samtökum eða ekki?
Reynslan hér á íslandi
sýnir að sá réttur er
mjög takmarkaður.
Kemur það í ljós hvort
sem litið er á lagasetn-
ingu eða niðurstöður
dómstóla. Á þetta eink-
um við um aðild manna
að stéttarfélögum og
ýmiss konar hagsmuna-
samtökum.“
ræðisríkjum nútímans hika stjóm-
völd ekki við að banna alls konar
félög borgaranna. Barátta „Sam-
stöðu“ í Póllandi er lýsandi dæmi
um þetta.
Enginn vafí er á því að í félaga-
Drog að áætlun
um sjávarspendýr
í N-Atlantshafi
ÖNNUR alþjóðlega ráðstefnan um vemdun og skynsamlega nýtingu
sjávarspendýra var haldin í Þórshöfii, Færeyjum, þann 18. og 19.
april' 1989. Þessi ráðstefiia var framhald af ráðstefiiunni sem haldin
var í Reykjavík 21. og 22. janúar 1988.
Fulltrúar frá Kanada, Færeyjum, viðeigandi kerfi til fjölstofna mæl-
Islandi, Japan, Noregi og Rússlandi
tóku þátt í ráðstefnunni, en fulltrú-
ar frá Grænlandi og Norrænu ráð-
herranefndinni sátu ráðstefnuna
sem áheymarfulltrúar. Formaður
ráðstefnunnar var Jógvan Sund-
stein, lögmaður Færeyja.
Ráðstefnan fjallaði um tvo meg-
inþætti: Núverandi stöðu vísinda-
legrar þekkingar varðandi hlutverk
sjávarspendýra í lifríki hafsins og
um Qölstofna stjórnun og stofn-
stærðarmat og um gagnkvæm áhrif
milli sjávarspendýra og fiskveiða.
Á ráðstefnunni kom fram að
verulegt samspil væri á milli sjávar-
spendýra og fiskveiða, þótt erfitt
væri að mæla slíkt samband. Ráð-
stefnan taldi þörf á frekari rann-
sóknum og auknu vísindalegu sam-
starfi á þessu sviði. Athygli var
vakin á því að brýnt væri að þróa
Jesper Vigant í hlutverki drengs-
ins.
búning og unnt er. Flutningur Je-
spers Vigant á drengnum er ákaf-
lega vandaður og góður og honum
tókst að slá á marga strengi.
frelsinu felst trygging fyrir því að
menn megi stofna með sér hvers
konar samtök, t.d. á sviði stjóm-
mála, hagsmunamála alls konar og
menningarmála. Einnig felst í
ákvæðinu ótvíræður réttur hvers
borgara til að starfa í slíkum félög-
um. Stjómvöld eiga ekkert að hafa
um slíkt að segja.
En er þetta nægilegt? Hvað með
rétt manna til að ráða því sjálfir
hvort þeir séu félagar í samtökum
eða ekki? Reynslan hér á íslandi
sýnir að sá réttur er mjög takmark-
aður. Kemur það í ljós hvort sem
litið er á lagasetningu eða niður-
stöður dómstóla. Á þetta einkum
við um aðild manna að stéttarfélög-
um og ýmiss konar hagsmunasam-
tökum.
Mannréttindayfirlýsing SÞ
í mannréttindayfirlýsingu. Sam-
einuðu þjóðanna er að finna ákvæði
um félagafrelsi. Þar segir: „1.
Birgir ísl. Gunnarsson
Hveijum manni skal fijálst að eiga
þátt í friðsamlegum fundarhöldum
og félagsskap. 2. Engan mann má
neyða til að vera í félagi.“ Mann-
réttindayfirlýsing SÞ gengur því
lengra en okkar stjómarskrá að því
leyti að hún tryggir rétt hvers ein-
staklings til að ráða því sjálfur,
hvort hann tekur þátt í félagi eða
ekki. Á þessu mikilvæga atriði var
ekki tekið í tillögum stjómarskrár-
nefndarinnar frá 1983.
í mannréttindasamningi Evrópu-
ráðsins frá 1950, sem Island er
aðili að, er þetta ekki bemm orðum
tekið fram í kaflanum um félaga-
frelsi. Hins vegar er í upphafskafla
samningsins vikið almennum orðum
að mannréttindayfirlýsingu SÞ.
Mannréttindadómstóll Evrópuráðs-
ins hefur hins vegar kveðið upp
dóm, sem gefur vísbendingu um að
dómstóllinn virði rétt manna til að
ráða því sjálfir hvort þeir vilji vera
félagsmenn í ákveðnu félagi eða
ekki.
Það er ljóst að ísland hefur gerst
aðili að mannréttindasáttmálum,
þar sem viðurkennt er að engan
mann megi neyða til að vera í fé-
lagi. Vafasamt verður þó að telja
að þeir sáttmálar hafi lagagildi hér
á landi. Þó er rétt að benda á að
ef íslenskir dómstólar eru ekki til-
búnir til þess að viðurkenna slík
grundvallarmannréttindi geta menn
kært málið til Mannréttindadóm-
stóls Evrópu.
Af því sem hér hefur verið rakið
er þó ljóst að núgildandi ákvæði
íslensku stjómarskrárinnar eru
ófullnægjandi að þessu leyti.
Ákvæðið um félagafrelsi er því eitt
af þeim mannréttindaákvæðum sem
taka þarf til endurskoðunar.
Höfundur er einn afalþingis-
mönnum Sjálfstæðisflokksins í
Reykjavík.
inga í því skyni að stuðla að vemd-
un og skynsamlegri nýtingu á lif-
andi auðlindum hafsins.
Ráðstefnan íjallaði um vaxandi
skilning almennings á þeim gmnd-
vallarþáttum sem virk stjórnun
verður að byggja á. Engu að síður
var viðurkennt að nauðsynlegt væri
að láta í.té upplýsingar um alla
þætti sem varða vemdun og nýt-
ingu á sjávarspendýrastofnum.
Gengið var frá drögum að áætlun
um aukna samvinnu í rannsóknum,
verndum og stjórnun sjávarspen-
dýrastofna í Norður-Atlantshafi.
Áhersla var lögð á að þessi aukning
á svæðisbundnu samstarfi væri til
viðbótar við núverandi stofnanir og
alþjóðlegt samstarf.
Samþykkt var að boða til þriðju
alþjóðlegu ráðstefnunnar um vernd-
un og skynsamlega nýtingu sjávar-
spendýra, þar sem haldið verður
áfram umræðum um ofangreind
málefni. (Fréttatilkynning)
Ráðstefiia
KFUM og K
í TILEFNI af 90 ára afinæli
KFUM og KFUK heldur biblíu-
skóli félaganna ráðsteftm laugar-
daginn 29. april.
Yfirskrift ráðstefnunnar er:
Lútherskur — og hvað með það? Flutt
verða erindi um Lúther, grundvallar-
atriði í kenningu hans og hvað það
er að vera lútherskur og hvort það
skipti einhveiju máli í daglegu lífi.
Auk erindaflutnings verða umræður
í hópum og í lok ráðstefnunnar verða
pallborðsumræður.
Ráðstefnan verður haldin í húsi
KFUM og KFUK á Amtmannsstíg
2b. Hún hefst kl. 10.00 og henni
lýkur kl. 18.00. Innritun fer fram á
skrifstofu félaganna á Amt-
mannsstíg og henni lýkur fimmtu-
daginn 27. apríl.
(Fréttatilkynning)
uTA|ffiS»WR
Umboð í Reykjavík og nágrenni:
AÐÁLUMBOÐ: Tjarnargötu 10, símar: 17757 og 24530.
Verslunin Neskjör, Ægissíðu 123, símar: 19832 og 19292.
Bókaverslunin Úlfarsfell, Hagamel 67, sími: 24960.
Sjóbúðin Grandagarði 7, sími: 16814.
Passamyndirhf., Hlemmtorgi, sími: 11315.
Bókaverslunin Griffill, Síðumúla 35, sími: 36811.
Hreyfill, bensínafgreiðsla. Fellsmúla 24, sími: 685521.
Paul Heide Glæsibæ, Alfheimum 74, sími: 83665.
Hrafnista, skrifstofan, sími: 689500.
Bókabúðin Hugborg, Efstalandi 26, sími: 686145.
Landsbankilslands, Rofabæ 7, sími: 671400.
Bókabúð Breiðholts, Arnarbakka 2, sími: 71360.
Straumnes, Vesturberg 76, símar: 72800 og 72813.
Happahúsið, Kringlunni, sími: 689780, Birgir Steinþórsson
KÓPAVOGUR: Bóka- og ritfangaverslunin Veda, Hamraborg 5, sími: 40877.
Borgarbúðin, Hófgerði 30, sími: 40180.
GARBABÆR: Bokaverslunin Gríma, Garðatorg 3, sími: 656020.
HAFNARFJÖRDUR: Sjómannafélagið, Strandgötu 11-13, sími: 50248.
Hrafnista Hafnarfirði, sími: 53811.
MOSFELLSSVEIT: Bóka- og ritfangaverslunin Ásfell, Háholt 14, sími: 666620.
Þökkum okkar traustu viðskiptavinum
og bjóðum nýja velkomna.
i
HAPPDRÆTTIDVAIARHEINIIUS ALDRAÐRA SIÓNIANNA
Eflum stuðning við aldraða. Miði á mann fyrirhvern aldraðan.