Morgunblaðið - 25.04.1989, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 25. APRIL 1989
Hvern varðar um
öryggi flugfarþega?
eftirBjörn Björnsson
Undanfarna daga hefur farið
fram í flestum fjölmiðlum lífleg
umræða um veðurfar á þessu landi,
færð á fjallvegum, snjómokstur,
hrakninga fólks víðs vegar og ýmis-
legt fleira, sem af því leiddi að á
íslandi brá til vetrarveðráttu, sem
var svosem hvorki betri né verri,
en búast má við á þessum árstíma.
Viðmælendur fjölmiðlafólks báru
sig misjafnlega, en fiestir bentu á
að við þessu mætti alltaf búast, og
varla yrði undan þessu komist, þó
flestir nefndu einnig að undanfarin
tvö til Qögnr ár hafi verið snöggtum
veðursælli, og því hafi þessi vetr-
artíð komið mönnum í opna skjöldu.
Innanlandsflug í lamasessi
Eitt af því sem menn hafa mátt
þola þessa daga, er veruleg röskun
á innanlandsflugi, og svo var komið
helgina 25. og 26. febrúar, að flug
til og frá Akureyri var ekkert, frá
því á föstudagsmorgni og til þriðju-
dagsmorguns.
A Egilsstöðum var staðan litlu
skárri. Þangað fór vél frá Reykjavík
fyrri hluta sunnudags og komst
ekki til baka fyrr en eftir hádegi á
þriðjudag. Að vísu var veður orðið
það skaplegt fyrir hádegi á þriðju-
daginn að unnt hefði verið að kom-
ast á loft, en nokkra klukkutíma
tók að ryðja brautina. Á Húsavík
var þó hvað skást ástandið, að vísu
var völlurinn þar lokaður vegna
veðurs og ófærðar á sunnudag, en
á mánudag tókst að halda áætlun.
eftir Sjöfti
Guðmundsdóttur
SÝNING kvikmyndarinnar um
regnmanninn gefur tilefni til að
íjallað sé um hana frá sjónarhóli
þeirra sem fást við einhverfa ein-
staklinga. Víða erlendis hefur þessi
mynd orðið tilefni að jákvæðri um-
ræðu um einhverfu og aðra fötlun.
Enda hefði myndin aldrei orðið svo
góð sem raun ber vitni, ef ekki
hefði komið til náin samvinna við
einhverft fólk og fjölskyldur þeirra
við gerð hennar. Kvikmyndin Regn-
maðurinn hefur eflaust vakið marg-
ar spurningar hjá hinum almenna
borgara um það ástand sem við
köllum einhverfu. Ég kýs að kalla
þetta ástand eða fötlun en ékki
sjúkdóm og mun ég reyna að út-
skýra ástæðurnar fyrir því.
Margra daga
vinna við að
moka völlinn
Siglufirði.
HAFIST var handa á laugardag
við að aka snjó af íþróttavellinum
á Siglufirði. Verkið tekur nokkra
daga.
Eftir fannfergið hér á Siglufirði
í vetur er völlurinn á kafi. Nokkrir
sjálfboðaliðar á átta vörubílum
ákváðu að bæta þar úr og fengu
til liðs við sig menn á þremur hjóla-
skóflum. Byijað var að aka snjónum
á brott klukkan 8 á laugardags-
morgun, en þar sem snjór er mikill
á vellinum verður hann líklega ekki
auður fyrr en eftir nokkurra daga
vinnu.
Matthías
Þegar hringt var á flugvöllinn á
Húsavík fengust ekki uppgefnir
þeir dagar sem flug hefði fallið nið-
ur í vetur, en hinsvegar sagt að
þessir dagar væru nokkrir, og þá
bæði vegna þess að annaðhvort var
ófært á Húsavík eða Reykjavík, og
einnig að ástandið hefði verið óvenj-
uslæmt frá áramótum.
Hvar er varaflugvöllur?
En hversvegna er nú verið að
rilja upp þessa hrakningasögu hér?
Jú, vegna þess að einmitt þessa
dagana er í gangi mjög lifandi
umræða um staðsetningu varaflug-
vallar fyrir millilandaflug á íslandi.
Auðvelt er að átta sig á því, að
sveitastjómir og frammámenn
þeirra byggðarlaga, þar sem til tals
hefur komið að byggja varaflug-
völl, sjá umtalsverða hagsmuni í
því, að í svo mikla framkvæmd
verði ráðist. Ekki einasta að um
verulega atvinnu fyrir heimamenn
er að ræða á meðan á framkvæmd-
um stendur, heldur má einnig búast
við allnokkrum umsvifum vegna
rekstrar þessa mannvirkis, sem
ætla má að hvert sveitarfélag muni
nokkm, þar sem nefndar hafa verið
háar tölur í þessu tilviki.
Á árum áður var eins flugvallar
oftar getið, í þessari varaflugvallar-
umræðu, heldur en þeirra staða sem
að ofan greinir. Er hér átt við Alex-
andersflugvöll á Sauðárkróki. Má í
því sambandi minna á margar
greinar sem fyrrverandi flugmála-
stjóri Agnar Kofoed Hansen og
fyrrverandi yfirflugstjóri Flugleiða
Dustin Hoffman hefur tekist ein-
staklega vel upp við túlkun sína á
hinum einhverfa Raymond Babbit.
Öll helstu einkenni einhverfs
ástands koma vel fram og eru þau
í megin atriðum eftirfarandi: í
fyrsta lagi skortur á tilfinningaleg-
um og félagslegum tengslum við
annað fólk, eins og Raymond sýnir
glöggt í allri sinni hegðun. í öðru
lagi öðruvísi málþroski, sem kemur
fram hjá Raymond í því að hann
notar ekki persónufornöfnin ég og
þú og hann sleppir gjarnan smáorð-
um. Hann svarar einnig ætíð mjög
stuttaralega og stundum eins og út
í hött. Þriðja einkennið er þörf fýr-
ir að hafa stranga reglu og festu á
öllum hlutum í umhverfinu ásamt
því að hafa tilhneigingu til að síend-
urtaka ákveðna hegðun. Þetta er
mjög áberandi í fari Raymonds, t.d.
þegar þarf ætíð að hafa rúmið við
gluggann, slökkva ljósið á ákveðn-
um tíma og jafnvel í litlu atriði
þegar hann raðar pipar- og salt-
staukunum á borðinu í veitinga-
staðnum í ákveðna röð. Fjórða ein-
kennið er síðan brengluð skynjun,
en það var reynt að túlka í mynd-
inni með því að sýna t.d. upp í grind-
urnar á brúnni sem þeir bræður
keyra yfir og með því að ýkja hávað-
ann í spilavítinu. Einnig er talið að
flest einhverft fólk hafi tiltölulega
gott minni, en sérgáfur á borð við
þær sem Raymond hefur, eru afar
sjaldgæfar. Þess ber einnig að geta
að Raymond hefur verið vistaður á
stofnun í 20 ár og er hann því stofn-
anaskemmdur. Ef hann hefði haft
þjálfun og meiri reynslu í því að
vera úti meðal fólks, hefði hann
vafalaust verið mun nær því sem
við köllum „eðlileg manneskja“.
Hingað til hefur lítið verið vitað
um orsakir einhverfu og hafa ýmsar
kenningar þar að lútandi komið
fram frá því að Dr. Kanner fyrst
lýsti þessu ástandi fyrir rúmum 40
Jóhannes Snorrason rituðu í dag-
blöð, og töldu báðir að tvímæla-
laust væri lang hagkvæmast, veður-
farslega og landfræðilega, að gera
umræddan völl við Sauðárkrók.
En nýir siðir koma með nýjum
herrum og allmargir samgöngu-
málaráðherrar hafa stormað í gegn
um það ráðuneyti sem um þetta
mál fjallar.
Einhverra hluta vegna þóttu
umsagnir þessara heiðursmanna,
og þær athuganir sem fram höfðu
farið ekki nógu góð latína, og að
minnsta kosti tvær nefndir hafa
verið settar á laggimar, til þess að
kanna málið enn frekar. Síðasta
nefndin afhenti álit, sem um langt
skeið var trúnaðarmál, og fengu
engir að skoða, en hefur nú að vísu
verið tekið upp úr læstu skúffunni,
þó /áir fái enn að sjá það.
í þessari margfrægu skýrslu mun
koma fram að allir þeir þrír staðir,
sem fyrst voru nefndir hér að fram-
an, teljist betri kostur en Sauðár-
krókur, bæði hvað varðar veður-
fars- og landfræðilegar aðstæður.
Sem sagt, Sauðárkrókur er ekki
lengur inni í myndinni, og heyrst
hefur að aðalástæðan sé sú að
Mælifellshnjúkur sé 15 metram of
hár fyrir hindrunarlaust aðflug úr
suðri.
Ekki verður hér lagður dómur á
það hvernig unnið var að gerð
nefndrar skýrslu, sem væri þó vert
að taka til nokkurrar umfjöllunar,
því að þar munu ýmsar niðurstöður
og forsendur til ályktana orka nokk-
urs tvímælis, og því ekki heldur
áram. Núna hallast flestir að því
að um sé að ræða galla á mið-
taugakerfinu, sem getur hlotist af
mismunandi ástæðum. S.s. veikind-
um á meðgöngu, erfiðri fæðingu,
veikindum í frambernsku barnsins
eða jafnvel litningagalla. Þessi
skaði á miðtaugakerfinu orsakar
að einstaklingurinn á mjög erfitt
með úrvinnslu á skyjunaráreitum.
Þeir skynja flest á annan hátt en
aðrir, og er þá átt við m.a. sjón,
heyrn og snertiskyn.
Á allra síðustu tímum hafa kom-
ið fram einstaklingar, sem á ein-
hvem hátt hafa komist að miklu
leyti yfir þetta ástand og hafa þeir
getað lýst sinni upplifun. Einn
drengur lýsti því hvernig hann
skynjaði hljóð. Minnsta suð gat
verið sem ærandi hávaði fyrir hon-
um og þegar fólk talaði, rann það
allt saman og hann get ekki heyrt
orðaskil. Ef hann var innan um
önnur börn að leik, þá hljómuðu
hróp og köll þeirra sem skothríð í
hans eyrum. Einnig lýsti hann
hvernig hann skynjaði liti öðru vísi,
t.d. gátu rauðir og gulir litir orðið
logagylltir og virst sem þeir stæðu
í björtu báli. Hann þorði t.a.m. ekki
að setjast á hjól sem hann fékk í
þessum litum af hræðslu við að
brenna sig. Hræðsluköst án sjáan-
legra ástæðna eru einmitt mjög al-
geng hjá einhverfum börnum. Kona
nokkur að nafni Temple Grandin
hefur einnig að mestu leyti komist
yfir þetta ástand og hefur hún skrif-
að bók um reynslu sína, en sú bók
heitir „Emergence — Labeled Aut-
istic“. Hún ásamt öðram aðstoðaði
einmitt Dustin Hoffman við gerð
myndarinnar. Grandin lýsir því á
áhrifaríkan hátt hvernig hún skynj-
aði heiminn í kringum sig sem barn,
og hvernig hún var svo upptekin
af að verja sig fyrir yfirþyrmandi
áreitum, að hún gat illa tengst öðru
fólki. Jafnvel mýksta snerting gat
neitað að Sauðárkróksbúar sjá
sömu hagnaðarvon vegna upp-
byggingar varaflugvallar sem aðrir
þeir sem vilja hreppa þetta hnoss í
sitt byggðarlag.
Hitt vekur óneitanlega nokkra
furðu að Sauðárkróksflugvöllur
skuli detta svona gjörsamlega út
úr myndinni þegar haft er í huga
öryggi vallarins og þeirrar stað-
reyndar gætt, sem meðal annars
er fyrirliggjandi, að á síðasta ári
féll ekki niður flug einn einasta dag
til Sauðárkróks. Þetta hlýtur að
segja nokkra sögu, og mætti nú
ekki gera smá könnun, til dæmis
meðal þeirra sem gerst þekkja til,
en þar er átt við þá sem vandamál-
ið brennur á, starfandi íslenska
flugstjóra.
Grár leikur ráðamanna
Því verður ekki trúað að óreyndu,
að þeir aðilar sem fjalla um staðar-
vai nýs varaflugvallar láti einhver
önnur sjónarmið ráða en þau sem
mestu máli skipta, en það er hvar
mestar líkur era til að flugvél, sem
hugsanlega á í erfiðleikum, geti
lent með áhöfn og farþega, heilu
og höldnu. Það er ósæmandi þeim
sem hafa boðið sig fram og verið
kjörnir til trúnaðarstarfa að leika
þann gráa leik að hafa öryggismál
þess fólks, sem með flugvélum ferð-
ast, að skiptimynt fyrir vinsældir
eða atkvæði. Sú krafa er gerð að
engin önnur sjónarmið en öryggis-
mál verði höfð að leiðarljósi þegar
það er ákveðið hvar setja skal niður
varaflugvöll, sem geti þjónað öllu
flugi, bæði innanlands og milli-
landaflugi.
Sú staðreynd að í óveðurskafla
þeim sem yfir landið hefur gengið
undanfarnar vikur, hafa þeir flug-
vellir sem samkvæmt nefndaráliti
hafa verið hvað álitlegastir, verið
lokaðir jafnvel dögum saman, á
meðan Alexandersflugvöllur var
snjólaus og opinn. Þetta verður að
teljast alvarleg ábending um, að
Dustin Hoffman sem Raymond
Babbit.
Rannsóknir hafa sýnt
að að meðaltali fæðist
4—5 einhverf börn af
hverjum 10.000. Þess
vegna má ætla að hér
á Islandi séu rúmlega
100 einhverfir einstakl-
ingar.
haft óþolandi áhrif á hana. Það sem
er þó allra merkilegast í hennar
frásögn er að hún heldur því fram,
að markviss meðferð og mikií
kennsla frá unga aldri sé það sem
Björn Björnsson
„Sú krafa er gerð að
engin önnur sjónarmið
en öryggismál verði
höfð að leiðarljósi þeg-
ar það er ákveðið hvar
setja skal niður vara-
flugvöll, sem geti þjón-
að öllu flugi, bæði inn-
anlands- og millilanda-
flugi.“
þörf sé á að endurskoða margrædda
skýrslu, láti yfirmenn samgöngu-
mála sig'annars nokkru skipta ör-
yggi þeirra sem með flugvélum
ferðast.
Höfímdur er skólnstjóri á Sauðár-
króki.
fyrst og fremst hefur hjálpa henni
að komast út úr einhverfunni.
Það er ekki ætlunin að halda því
fram hér að markviss meðferð og
góð kennsla hjálpi alltaf einhverfum
börnum að komast fyrir þetta, en
þetta dæmi gefur þó vonir um góð-
an árangur, ef rétt er haldið á spöð-
unum. Núna á allra síðustu tímum
eru menn meira og meira að hall-
ast að því að hér sé fyrst og fremst
um fötlun á skynjunarsviðinu að
ræða. Fylgikvillar eru algengir og
oftar en ekki er einnig skaði á vits-
munasviðinu, t.a.m. eru 75% ein-
hverfra barna eitthvað greindar-
skert. Þegar um er að ræða fötlun
á skynjunarsviðinu er það frumskyl-
yrði til að einstaklingurinn geti náð
andlegum þroska að hann fái sér-
hæfða þjálfun og kennslu til að
geta átt samneyti við annað fólk,
samanber þjálfun blindra og heyrn-
arlausra barna.
Rannsóknir hafa sýnt að að með-
altali fæðist 4—5 einhverf börn af
hvetjum 10.000. Þess vegna má
ætla að hér á íslandi séu rúmlega
100 einhverfir einstaklingar. Hing-
að til hafa ekki verið miklir með-
ferðarmöguleikar fyrir einhverf
börn hér, en núna á allra síðustu
tímum hefur verið ráðin nokkur bót
á því. Sl. haust tók til starfa vísir
að sérdeild í skóla fyrir einhverfa
og næsta vetur stendur ti! að hún
geti starfað sem sérdeild við ein-
hvern grunnskólann í Reykjavík.
Er þetta byltingarkennt skref í
þjálfunarmöguleikum þessara
barna.
Árið 1977 var stofnað Umsjónar-
félag einhverfra barna. í félaginu
eru aðallega aðstandendur ein-
hverfra einstaklinga og fagfólk.
Félagið hefur barist fyrir stofnun
meðferðardeildar, meðferðarheim-
ila, skammtímavistunar o.fl. úr-
ræða. Mörg af markmiðunum hafa
náðst vegna ötullar baráttu félags-
manna en önnur eru í sjónmáli.
Höfundur hefíir starfað viðmeð-
ferð einhverfra barna um árabil
og er foreldri einh verfs barns.
Er „regnmaðurinn“ til?