Morgunblaðið - 11.05.1989, Blaðsíða 10

10 B
it-
MORGUNBLAÐIÐ
ftí iv::. ; i";i\
VIÐSKIPTI/ATVINM^^ Pi^MjWjDAGUR 1-}.,.
,MAI, 1989
4'
Sjónarhorn
Afritun hugbúnaðar
eftir Erlu S. Árnadóttur
Að undanfömu hafa framleið-
endur hugbúnaðar vakið athygli á
því að hér á landi fer fram í miklum
mæli afritun tölvuhugbúnaðar. í
þessu greinarkomi er ætlunin að
lýsa því í hve miklum mæli slík
afritun sé lögleg og í hve miklum
mæli ólögleg og ræða breytingar
sem tímabært kann að vera að gera
á núgildandi löggjöf um þetta efni.
Erfitt er að gera sér nákvæmlega
grein fyrir því hvert hlutfall eintaka
sem neytendur hafa afritað af hug-
búnaði er af fjölda eintaka sem
framleiðendur hafa sett á markað.
Framleiðendur hafa þó bent á að
af tilteknum forritum hafi aðeins
verið seldir tugir eintaka, þessi for-
rit séu þó notuð af nær öllum sem
eigi tiltekna tegund af tölvum.
Þýskur lögmaður giskar á að meðal
áköfustu tölvuáhugamanna sé hlut-
fall keyptra forrita af forritum í
eigu viðkomandi undir 2%, í at-
vinnulífínu sé sama hlutfall milli
20 og 50%. Til grundvallar því að
afritað sé geta legið mismunandi
forsendur og þeir sem það gera
hafa til þess mismunandi aðstæður.
Leikjaforrit og margs konar fleiri
forrit sem algengt er að keypt séu
af einstaklingum, t.d. ritvinnslu- og
reikniforrit, eru afrituð fyrir vini
og kunningja eða af þeim sjálfum.
Innan stofnana og fyrirtækja er
fyrir hendi sá möguleiki að hug-
búnaður sé keyptur í einu eintaki
en notaður samtímis á fleiri en eina
vél. Starfsmenn fyrirtækja og
stofnana hafa möguleika á að afrita
forrit til afnota fyrir sjálfa sig.
Ennfremur geta fyrirtæki komist
hjá því að kaupa hugbúnað með því
að afrita hann frá öðrum.
Þegar framleiðendur hanna hug-
búnað að beiðni tiltekins aðila hafa
þeir möguleika á að tiltaka eða tak-
marka í skriflegum samningi við
kaupandann hvemig nota megi
hugbúnaðinn. Alþekktir em einnig
skilmálar sem framleiðandi setur
um notkun forrita sem dreift er á
almennum markaði og prentaðir em
á umbúðir diska. Slíkir samningar
eða skilmálar koma framleiðanda
hins vegar að engu gagni við að
hafa hemil á eintökum sem kaup-
andinn lætur öðmm í té.
Hér á landi em í gildi höfundalög
nr. 73 frá árinu 1972. Þau kveða
ekki bemm orðum á um að tölvu-
hugbúnaður falli undir þau verk
sem lögin taka til. Erlendis hefur
sams konar löggjöf verið valin
framar annarri til að vernda hug-
búnað og henni víða verið beitt án
þess að í hana hafi sérstaklega
LANDSSMIÐJAN HF
hefur flutt véla- og varahlutaverslun sína
frá
Armúla 23
Sölvhólsgötu 13
/ versluninni verdur lögd áhersla
á vöruúrval frá eftirtóldum fyrirtœkjum
OC ALFA-LAVAL
JltlasCopco
©DEXKDT
FlexoN
-RITZ-
sapi
WANGEN
© Lenze
+GF+
: Varmaskiptar•, skilvinduro.fi.
: Loftþjöppur, loftverkfœri
: Hillubúnadur
: Drifkedjur og hjöl
: Dcelur
: Sandblásturstceki, bíltjakkar
: Snigildcelur
: Hradastilltir mótorar
: Rörasagir, snittvélar
Á SÖLVHÓLSGÖTU 13 STARFRÆKIR LANDSSMIÐJAN HF. ÁFRAM VERKSTÆÐI
SÍN OG BÝÐUR NÚ SEM FYRR VANDAÐA OG FJÖLBREYTTA ÞJÓNUSTU, S.S.:
Stálsmíði - nýsmíði, viðgerðir.
Rennismíði — nýsmíði, viðgerðir.
Skilvinduviðgerðir - jafnvægisstillingar.
Loftpressu- og loftverkfæraviðgerðir.
Metalock-viðgerðir á steypujárnshlutum.
Viðhalds- og viðgerðaþjónusta á vélum og tækjum.
Uppsetning á vélum og tækjum.
Hönnun og ráðgjöf á sviði vélaverkfræði.
Áratuga reynsla
tryggir þér
góða þjónustu.
LANDSSMIÐJAN HF,
Sölvhólsgötu 13 - Reykjavík - Sími (91)20680
verið bætt ákvæðum um forrit.
Höfundalögin veita höfundi
einkarétt til að gera eintök af verki
sínu. Sá réttur er þó þeirri takmörk-
un háður að hveijum sem er er
heimilt að gera og nota til einka-
þarfa eintök af verkum sem hafa
verið birt, en með því er átt við að
verk hafí annaðhvort verið gefíð
út eða sé á einhvem hátt tiltækt
svo almenningur geti kynnt sér það.
í núverandi mynd Ieiðir þetta
ákvæði höfundalaganna til að afrit-
un forrita hér á landi er í miklum
mæli lögmæt. Á hinn bóginn koma
upp mörg markatilvik sem erfitt
getur verið að leysa úr.
Stór hluti afritunar á stöðluðum
forritum, leikja- og ritvinnsluforrit-
um o.þ.h. er med vissu lögmætur.
Lögleg keðja afrita af einu seldu
eintaki getur þannig myndast ef
þess er gætt að hver aðili dreifi
aðeins eintökum til vina og kunn-
ingja sem nota þau til persónulegra
þarfa. Um leið og starfsemi verður
skipulagðari eða forrit eru boðin til
sölu er komið út fyrir heimildina.
Síðla árs 1987 gekk dómur í Svíþjóð
þar sem skólapiltur var dæmdur til
að greiða sekt fyrir brot á höfunda-
lögum. Hann hafði boðið til sölu
eintök af þrem leikjaforritum og
einu reikniforriti og selt af þeim
12 eintök.
Þar sem það er einungis afritun
til einkanota sem heimiluð er gildir
reglan að meginstefnu til ekki um
afritun til nota í fyrirtækjum og
stofnunum. Starfsmönnum væri þó
heimilt að afrita forrit til að nota
sjálfír við afmörkuð verkefni þó það
kæmi fyrirtækinu óbeint til góða,
t.d. yki vinnuhraða. Slík eintök
mættu þó ekki vera almennt að-
gengileg fyrir aðra starfsmenn fyr-
irtækisins. Það er þannig alls ekki
öll afritun tengd atvinnu sem bönn-
uð er. Jafnvel er hugsanlegt að
kennara sé heimilt að taka afrit af
forriti til að nota við kennslu í skóla.
Brot á rétti höfundar skv. höf-
undalögum varða sektum eða varð-
haldi og fangelsi allt að 2 árum.
Ólögleg eintök má gera upptæk en
þó ekki hjá þeim sem eignuðust þau
í góðri trú. Eftir breytingu á höf-
undalögum árið 1984 sæta mál
vegna brota á lögunum opinberri
ákæru en voru áður einkamál. Er
því nú unnt að láta fara fram lög-
reglurannsókn vegna meintrar
ólögiegrar afritunar, leggja hald á
muni o.s.frv. sem ekki var unnt
fyrir lagabreytinguna.
Sá sem brýtur gegn rétti höfund-
ar er bótaskyldur gagnvart honum.
Hafí framleiðendur hugbúnaðar
litla trú á úrræðum höfundalaga
Athugasemd
við athugasemd
eftir ívar Pétur Guðnason
Athugasemd frá Páli Hjaltasyni
sem birtist í Mbl. hinn 4. maí sl.
ber þess greinileg merki að um-
ræddan kafla í grein minni hefur
Páll lesið með sama hugarfari og
skrattinn biblíuna.
í greininni kemur mjög skýrt
fram að ekki er verið að veija ólög-
lega afritun hugbúnaðar og raunar
eru orðin „því miður“ notuð í því
sambandi. Það sem Páll áttar sig
greinilega ekki á er munurinn á
hugtökunum afsökun (eða rétt-
læting) annars vegar og útskýr-
ingu hins vegar. Afsökun er það
þegar reynt er að réttlæta vafa-
samt athæfí með skírskotun í að
ástæður þær sem að baki liggja
geri það að verkum að athæfíð sé
hvorki ljótt né syndsamlegt. Út-
skýring aftur á móti segir hlut-
lægt frá því að athæfið hafí verið
framið og reynir að grafast fyrir
um ástæður þess. Umfjöllun mín
var útskýring.
Verð á hugbúnaði getur hver
sem er kynnt sér, jafnt í erlendum
blöðum sem í verslunum hérlendis.
Þær þýðingar á tölvuforritum
sem Páll telur sínum mönnum til
tekna eru á alvarlegum villigötum.
Forrit á að þýða „gegnsætt“, þ.e.
að notandi sem les skjátexta skilji
strax hvað átt er við en því er því
miður ekki svo farið hér á landi.
Þrátt fyrir Iangt nám og mikla
reynslu af tölvum hef ég ekki enn-
þá getað skilið skjámyndir í þekktu
ritvinnsluforriti sem á að heita
„íslenskað". Getur verið að til-
gangurinn sé að selja forrit út á
íslenskun, vitaskuld að gæta þess
vel að hún sé óskiljanleg öllum sem
ekki hafa magistersgráðu í málvís-
indum, og síðan að maka krókinn
á námskeiðahaldi?
Ég átta mig ekki alveg á tilvitn-
uninni í „samræmda notkun“ en
illt þykir mér ef tölvan á að taka
við hlutverki þrælahaldara fyrri
tíma. Adam uppgötvaði fyrstur
manna að bestur árangur í vinnu
næst með þeim verkfærum sem
ekki aðeins hæfa verkinu, heldur
einnig verkamanninum. Fram-
leiðni og starfsgleði einstaklings
sem notar forrit sem hann kann
illa við er varla upp á marga fiska.
Útreikningar hugbúnaðarhúsa
á tapi sínu vegna ólöglegrar afrit-
unar hlægja mig. Forstöðumenn
þar virðast aldrei geta skilið að
afrit er ekki sama og glötuð sala.
Við skulum ekki blanda orðinu
„rök“ saman við ágiskanir þeirra
í því sambandi.
Þegar öllu er á botninn hvolft
höfum við Páll sömu skoðanir á
ólöglegri afritun hugbúnaðar en
okkur greinir á um orsakir vand-
ans. Hann telur að vandinn sé ein-
hliða hugbúnaðarhúsanna og að
sökin sé eingöngu notenda. Ég tel
að hagsmunir framleiðenda og
neytenda fari saman í þessum efn-
um. Ástandið í þessum málum
væri ólíkt skárra í dag ef hug-
búnaðarsalar reyndu að sjá bjálk-
ann í eigin auga og grafast fyrir
um orsakir og ástæður vandans í
stað þess að ráðast fullir vandlæt-
ingar í krossferðir gegn þeim sem
borga brauðið þeirra.
Eg vil ennfremur lýsa yfir von-
brigðum mínum með frammistöðu
prófarkalesara Morgunblaðsins.
Morgunblaðið var fyrsta lestrar-
bókin mín og það var áður fyrr
fyrirmynd þeirra er vildu rita rétt
og auðskilið mál. Starfsfólk þess
hefur því miður ekki náð tökum á