Morgunblaðið - 25.06.1989, Síða 11

Morgunblaðið - 25.06.1989, Síða 11
að þegar opinbert starf er lagt niður skuli starfsmanni boðið sambærilegt starf. Þessu gat ég auðvitað ekki unað, en svo þróuðust málin á þenn- an veg og ráðherrann brá snöggt við. Við áttum, í fyrsta skipti síðan hann tók við starfinu, ítarlegt sam- tal.“ — Er það ekki óeðlilegt sam- bandsleysi á milli ykkar tveggja, ekki síst með hliðsjón af því að þú ert fyrrverandi formaður Alþýðu- fiokksins. Voru kannski tengsl þín við flokkinn algjörlega rofin eftir að þú hvarfst úr pólitíkinni í utanrik- isþjónustuna? „Ég er flokksmaður áfram, á þar mikið af góðum vinum og sam- starfsmönnum og hafði persónuleg tengsl við marga. Á sínum tíma, þegar ég var formaður, hafði ég unnið ötullega að því að fá Jón Baldvin og aðra unga félaga hans úr Samtökum ftjálslyndra og vinstri manna til liðs við Alþýðuflokkinn og hann gekk í flokkinn í formanns- tíð minni. Ég fór margar ferðir vest- ur á firði til að ræða þetta við hann, Karvel og fleiri Samtakamenn. En þrátt fyrir það sem hefur verið að gerast í utanríkisráðuneytinu á milli Morgunblaðið/Þorkell mín og Jóns Baldvins hefur aldrei verið nein persónuleg óvild okkar í milli. En einhvern veginn fórst hon- um þannig að hann lét mig bara liggja og notaði mig ekki til neins. Það má þó Steingrírn^r eiga að hann kallaði stundum í mig til að aðstoða við eitt og annað þegar hann var utanríkisráðherra.“ — Nú er sagt að mikil reiði hafi gripið um sig innan Alþýðuflokksins. og að margir, einkum eldri flokks- menn, hafi talið framkomu núver- andi formanns lítt sæmandi í garð síns fyrrverandi flokksformanns? „Ég vil ekkert segja um það, en MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 25. JÚNÍ 1989 MÉR ER ENGIN LUMÍVí; A ÞVÍ AÐ ÉG VAR ÁKAFLEGA VOVSVIKIW YFIR ÞVÍ HVERSII ILLA VID HÖFDLM SPILAÐ ÉR K08MAGASIGRIALH 1978 OG HVERMG ÞETTA RÍKI8ST JÓRWRSVHSTARI EADADI. ÞAD ÁTTIKAWSKIÞÁTT í ÞVÍ AÐ MÉR LEIST EKKIÁ AÐ HALDA ÁFRAII I ORHEW8KI VID ÞESSAR AÐSTÆDLR, MEÐ VARAFORMAMMW OG HÓP MAWA AD BAKIHOMJM í AADSTÖDL VID HIG. síminn hefur gengið hjá mér eins og það var í kringum kosningar áður fyrr þannig að ég hef fundið fyrir miklum stuðningi og velvild. Það hafa menn haft samband við mig úr öllum áttum og náttúrulega fyrst og fremst gamlir vinir úr Al- þýðuflokknum. En í samtölum milli okkar Jóns Baldvins um þetta mál var ekkert á pólitík eða flokkinn minnst. Málið var afgreitt algjörlega á faglegum grundvelli, innan marka utanríkisþjónustunnar." — Tillögur ráðherrans um breyt- ingar á utanríkisþjónustunni miða meðal annars að hagræðingu og sparnaði. Ertu á móti þessum breyt- ingum? „Ég er ekki á móti hagræðingu í utanríkisþjónustunni, síður en svo. Margar af hugmyndum ráðherrans um breytingar eru tvímælalaust til bóta. Hins vegar er ég ekki sam- mála öllum þeim leiðum sem hann hyggst fara í þessum efnum. Heild- arkostnaður Islands af utanríkis- þjónustu er lágur í samanburði við önnur lönd. Ég tel að við megum ekki ganga of langt í því að skera hann niður. Þótt íslendingar séu menntaðir og orðnir heimsborgarar virðast margir eiga afar erfitt með að skilja þýðingu utanríkisþjón- ustunnar. Menn halda að þetta sé ekkert annað en kokteilpartý fyrir uppgjafarstjórnmálamenn. Það er mikill misskilningur og menn skulu minnast þess að það er engin þjóð sjálfstæðari heldur en aðrar þjóðir viðurkenna. Við ætlum okkur ekki að vera einangrað smábýli langt uppi í afdal, sem enginn veit af. Við þurfum að hafa góð samskipti við aðrar þjóðir, bæði vegna við- skiptahagsmuna og öryggis lands- ins. Starf sendiherra byggir á gömlu kerfi sem notað er um allan heim, jafnt í austri sem vestri. íslenskur sendiherra er gersónulegur sendi- fulltrúi forseta íslands hjá viðkom- andi þjóðhöfðingja. Þessi samskipti veita viðurkenningu og sambönd sem ekki er hægt að fá á neinn annan hátt. Sendiherrar, með hinu pólitíska sambandi, opna hina dipló- matísku leið fyrir sölumenn, sem koma síðan á viðskiptum." Eitt sinn blaðamaður . . . Benedikt segir að boð utanríkis- ráðherra um starf sendiherra hjá Sameinuðu þjóðunum hafi komið sér þægilega á óvart og vissulega hafi það strax freistað sín. Hann væri kunnugur störfum Sameinuðu þjóð- anna, hefði bæði setið þing og ráð- stefnur á þeirra vegum auk þess sem sterk persónuleg bönd tengdu hann í þessa átt. Benedikt stundaði sagn- fræðinám við Harvard-háskóla í Boston. Þar kynntist hann konu sinni, Heidi, á bókasafni skólans, en faðir hennar var prófessor við skólann, og fjöiskylda hennar er á þessum slóðum. „Þegar ég lauk námi var verið að setja Sameinuðu þjóðirnar á stofn í New York. Trygve Lie hafði þá verið ráðinn í starf fyrsta fram- kvæmdastjórans og hann setti blaðamann frá Ósló, Thor Gjesdal, til að skipuleggja allt upplýsinga- starf stofnunarinnar. Ég komst í kynni við þá og þeir lögðu hart að mér að koma þá þegar til starfa sem embættismaður Sameinuðu þjóð- anna. Þeir tróðu umsóknareyðublað- inu nánast í vasa minn. Þessi norski blaðamaður varð seinna fram- kvæmdastjóri UNESCO. En ég var búinn að vera þtjú ár að heiman og heimþráin var svo sterk að heim varð ég að komast.“ Þó Benedikt sé fæddur vestur á Fjörðum og móðurætt hans sé þaðan er hann uppalinn í vesturbænum í Reykjavík og þar af leiðandi rótgró- inn KR-ingur að eigin sögn. Hann kveðst þó alitaf hafa haft taugar til gullaldarliðs Skagamanna eftir að hann fór að fara í framboð í Vesturlandskjördæmi, enda hefðu margir leikmanna liðsins verið mikl- ir og góðir stuðningsmenn hans í pólitíkinni. „Ég lék mér með Gunnari Huseby og Antoni Björnssyni á túnunum í Vesturbænum og þessir leikir leiddu til þess a_ð ég fór út í blaða- mennsku. Ég gat ekkert í íþróttum en ég hafði gaman af að skrifa, komst í samband við Alþýðublaðið og 14 ára gamall byijaði ég að skrifa íþróttafréttir í það blað. Það var 1938 þannig að ég átti fimm- tugsafmæli sem blaðamaður í fyrra. Finnbogi Rútur Valdimarsson var þá ritstjóri og hann lofaði mér að spreyta mig og síðan hefur áhugi minn á blaðamennsku alltaf verið fyrir hendi. Næsta ár var ég kominn í aðrar fréttir, vann þarna á sumrin og um tíma vann ég fullt blaða- mannsstarf samhliða meifhtaskóla- námi. Þegar ég kom heim aftur frá námi í Bandaríkjunum varð ég fréttastjóri Alþýðublaðsins. Um skeið var ég ritstjóri Samvinnunnar og síðar pólitískur ritstjóri Alþýðu- blaðsins, við hliðina á Gísla J. Ást- þórssyni, sem var aðalritstjóri blaðs- ins. Ég stundaði blaðamennsku jafn- framt hinu pólitíska starfi enda fara pólitík' og blaðamennska ágætlega saman. Og öðrum þræði hef ég allt- af litið á mig sem blaðamann og má þar til sanns vegar færa að „eitt sinn blaðamaður, ávallt blaðama.ð- ur“. Við það að starfa þarna á Al- þýðublaðinu smitaðist ég auðvitað af jafnaðarmennskunni og 1949, fyrir réttum 40 árum nú í haust, var ég fyrst beðinn um að fara í framboð fyrir Alþýðuflokkinn. Það var í Borgarfjarðarsýslu, á móti Pétri Ottesen sem var mikill öðling- ur, enda var þetta framboð von- laust. En ég dró góðan lærdóm af því. Eftir þetta var ég orðinn inn- vígður í flokkinn svo ekki varð aftur snúið. Ég hélt áfram framboðum þarna með góðum árangri og árið 1956, í svokölluðum hræðslubanda- lagskosningum, þar sem Alþýðu- flokkur og Framsókn buðu fram saman, varð ég uppbótarþingmaður. Eftir að kjördæmaskipaninni var breytt 1959 var ég frambjóðandi Alþýðuflokksins í Vesturlandskjör- dæmi og vann þar ýmist kjördæma- kosningu eða uppbótarsæti og sat á Alþingi í 26 ár.“ Stærsti kosningasigurinn — Hér gefst ekki tóm til að rekja pólitískan feril Benedikts Gröndal í smáatriðum heldur skal aðeins stikl- að á stóru. Hann varð kornungur varaformaður Alþýðuflokksins í „Hannibalsbyltingunni" svonefndu, þegar Stefán Jóhann var felldur í formannskosningu, en Hannibal Valdimarsson tók við. „Það atvikaðist á siðustu stundu að ég varð varaformaður Hannibals. Þetta var tilraun til að yngja foryst- una upp og bæta stöðu flokksins, en hún bar ekki árangur. Það komu í ljós samstarfserfiðleikar milli Hannibals og annarra félaga í flokksforystunni. Það slitnaði upp úr þessu samstarfi eftir tvö ár og eftir að Hannibal hrökklaðist úr for- mennskunni og ég úr varaformenns- kunni fór hann úr flokknum, en ég hélt mínu striki og náði þingsæti 1956, þótt auðvitað hafi þetta skilið slóð eftir sig. Stefán Jóhann var mjög góður vinur minn og ég sé eftir því að hafa staðið að því að fella hann. En svona hlutir gerast í pólitík." Benedikt tók við formennsku í Alþýðuflokknum eftir að Gylfi Þ. Gíslason lét af því starfi 1974. Flokkurinn var þá í talverðri lægð hvað fylgi snertir, en fjórum árum síðar vann hann stærsta kosninga- sigur sinn frá upphafi: „Viðreisnarstjórnin var um margt merkileg, enda varð hún langlíf, en undir lokin gekk erfið kreppa yfir sem kom sérstaklega illa niður á Alþýðuflokknum. Við vorum því ákaflega langt niðri þegar ég tók við, en byijuðum smátt og smátt að rétta úr kútnum. Þá hófst þetta pólitíska ævintýri sem skilaði stór- sigri flokksins í kosningunum 1978. Það var auðvitað margt sem stuðl- aði að þessari þróun. í því sam- bandi vil ég þó sérstaklega nefna þátt Vilmundar heitins Gylfasonar. Við vorum að vísu komnir í góða sóknarstöðu þegar hann ákvað að gefa kost á sér til þingmennsku, en eftir það sópaðist að okkur fylgið. Við náðum fjórtán mönnum á þing og í þeim hópi voru margir ungir og harðsnúnir menn.“ Ekki skynsamlegt að stíga á Vilmund — Það var haft eftir sumum þessara ungu manna að þeir kynnu þinni formennsku vel þar sem þú gafst þeim mjög fijálsar hendur. Var sú raunin og var þetta þá með ráðum gert? „Já, bæði af ásettu ráði og eins er mér það ekki eðlislægt að drottna yfir öðrum. En þetta er aðeins önn- ur hliðin á málinu. Þú dregur kupt- eislega fram fallegri hliðina. Út- hverfan á þessu er að halda því fram að ég hafi ekki verið nógu sterkur húsbóndi. Mér er það fullkorhlega ljóst að auðvitað má líta þannig á málið. En með þennan hóp af ungum mönnum, og sumum þeirra dálítið erfiðum á stundum, eins og Vilmund sem var ákaflega svipmikill og fór sínu fram, þýddi ekki fyrir mig að ætla að stíga á þá. Það var annað hvort að leiða þá með góðu eða að eiga á hættu upplausn og ósam- komulag innan flokksins. Auk þess vildi ég gjarnan gefa þeim sín tæki- færi.“ — Heldurðu, svona eftir á að hyggja, að þú hafir kannski hleypt þeim of langt? „Ég held að það hefði ekki verið skynsamlegt að beita harðari stjórn, til dæmis á Vilmund, það hefði bara flýtt fyrir því, sem síðar gerðist, að hann yfirgaf flokkinn og stofnaði sinn eigin. Á þessum tíma lét ég oft í ljós þá skoðun, sem ég trúi á enn- þá, að eftir þennan mikla sigur og það, að fá svona stóran þingflokk af nýju, fersku, en óreyndu fólki, þá hefði verið best fyrir okkur að vera utan stjórnar eitt kjörtímabil, svo að ungu þingmönnunum hefði gefist tími til að læra á þingið og stjórnmálaklækina, og búa sig undir meiri ábyrgð. En þess var ekki kost- ur. Flokki sem vinnur svona á, hér í þessu landi samsteypustjórna, ber skylda til að axla ábyrgðina strax. Við fórum því í ríkisstjórnarsam- starf sem því miður ekki gekk upp, og það var meðal annars óróleikinn í þessum þingflokki okkar sem varð ríkisstjórn Ólafs Jóhannessonar að falli, eftir stutt og stormasamt valdatímabil. En Alþýðubandalagið var komið býsna nærri því að sprengja hana líka.“ 11 Sumir hefðu kallað það samsæri — Nú virðist sem kjósendur hafi snúist öndverðir gegn þessu og Al- þýðuflokkurinn tapaði fylgi í kjölfar- ið. Voru þið kannski of fljótir á ykkur? „Samkomulagið innan þessarar ríkisstjórnar var svo erfitt að þetta samstarf gat aldrei staðið lengi, það var alveg ljóst. Hins vegar féll það ekki í góðan jarðveg hjá mörgum kjósendum að við skyldum ganga svona hreinlega til verks og slíta samstarfinu með þessum hætti og vissulega bar þetta svolítinn keim af ævintýramennsku. Ég var þá utanríkisráðherra og sem oftar staddur á Allsheijarþingi Samein- uðu þjóðanna þegar mér barst vitn- eskja um hvert stefndi og flýtti mér heim. Og það var ekki í fyrsta skipti sem ég hafði orðið að breyta ferðaá- ætlunum mínum vegna erfiðleika heima fyrir. En þarna höfðu menn innan flokksins komist að þeirri nið- urstöðu, að mér íjarverandi, að best væri að slíta þessu stjórnarsam- starfi og málið var þá þegar komið á þann rekspöl að ég fékk þar engu um breytt. Sumir hefðu kallað þetta samsæri, en sannleikurinn var sá að það var farið að hrikta verulega í stoðum þessarar stjórnar og ástæð- an var hið eilífa vandamál þessarar þjóðar, efnahagsmálin. En ég skal ekkert leyna því að ég sjálfur hefði kosið að fara varlegar í sakirnar. Þegar þessi stjórn var sprengd fylgdi það pakkanum að <efna sem fyrst til nýrra kosninga. Ólafur Jó- hannesson neitaði að sitja áfram og það samdist um það milli Sjálfstæð- isflokks og okkar að við settum á fót minnihlutasljóm, undir mínu forsæti, fram að kosningum. Alþýðuflokkurinn tapaði talsvert i þessum kosningum og að þeim loknum gengu stjórnarmyndunar- viðræður afar illa og voru engar horfur á að tækist að mynda stjórn. Við fengum umboðið hver af öðrum og mín tilraun gekk út á að mynda stjórn eftir Stefaníumynstrinu, það er stjórn Alþýðuflokks, Sjálfstæðis- flokks og Framsóknarflokks, en það strandaði á Framsóknarmönnum. Þá var það að Gunnar Thoroddsen sá sér leik á borði og myndaði sína stjórn sem frægt var.“ Vildi forðast innanflokksátök Þegar hér var komið sögu var formannsstóllinn farinn að hitna talsvert undir þér . . ? „Ég veit nú ekki hvort rétt sé að orða það svo. En það er satt að flokkurinn var nú kominn í stjórnar- andstöðu aftur og vissulega horfði ekki eins vel fyrir okkur og hafði gert eftir kosningarnar 1978. Þegar leið að fiokksþinginu tilkynnti Kjart- an Jóhannsson að hann myndi verða í framboði sem formaður. Á þeirri stundu kom sú ákvörðun hans mér mjög á óvart. Ég hafði áður valið hann sem minn varaformann og hann var auðvitað valinn með tilliti til þess að við myndum bæta hvor annan upp og að við gætum unnið vel saman. I þessu fólst auðvitað líka, þar sem hann er talsvert yngri, að hann myndi taka við af mér er fram liðu stundir. En ég hafði alls ekki hugsað mér að segja skilið við pólitíkina þegar hér var komið sögu og var ekki sáttur við að afsala mér formannsstöðunni. En það voru viss öfl í flokknum sem hvöttu Kjartan til að gera þetta og þegar málin skýrðust og ég sá hvernig komið var tók ég þá ákvörðun að gefa ekki kost á mér. En bæði ég og stuðningsmenn mínir vorum sann- færðir um að ég gæti unnið for- mannskosninguna. Hins vegar myndi þetta óhjákvæmilega hafa í för með sér átök í flokknum og mér fannst það ekki girnilegur kostur eins og komið var. SJÁ NÆSTU SlÐU

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.