Morgunblaðið - 01.10.1989, Blaðsíða 10

10 ®
MORGUNRLAÐID ;MAIVIi\ILÍFj$STRAUMAR sUNNUI>AGUR 1. OKTÓBKR íaSij,
LÖGFRÆDI/£r hœgt ab afturkalla ábyrgb sína?
KREDITKORT
í JÚNÍ sl. var kveðinn upp dómur í bæjarþingi Reykjavíkur í máli
sem snertir réttarstöðu ábyrgðarmanna á greiðslukortaúttektum.
Þetta er að vísu ekki fyrsta málið sem tekið er fyrir hér í lögíræðip-
istlinum sem fjallar um greiðslukort, en þar sem þetta nýja mál er
ekki síður athyglisvert er full ástæða til að fara um það nokkrum
orðum.
Málið sem hér um ræðir var
höfðað af Kreditkortum hf. (K)
gegn þremur mönnum, A, B og C,
til greiðslu víxilskuldar óskipt að
fjárhæð kr. 406.471,90. Tildrög
málsins voru þau
að A fékk sér
greiðslukort hjá
K. B og C tóku
ábyrgð á úttektum
A með því að rita
nafn sitt á óútfyllt
víxileyðublað. Rit-
aði A á eyðublaðið
sem samþykkj-
andi, B sem útgefandi og framselj-
andi, og C sem ábekingur. Jafn-
framt undirrituðu þeir allir þann
14. júlí 1987 sérstaka yfirlýsingu
þar sem K var heimilað að breyta
hugsanlegum vanskilaskuldum A í
víxilskuld með því að dagsetja og
færa fjárhæðina inn á víxileyðu-
blaðið og gera það þar með að full-
gildum víxli. Þann 31. des. 1987
sendi B símskeyti til K þar sem
hann afturkallaði ábyrgð sína frá
og með þeim degi. Að auki tók
hann fram að ábyrgð hans tak-
markaðist einungis við leyfilega
hámarksúttekt eins og hún var
ákveðin við afhendingu kortsins.
Hvorki A né C tóku til vama í
málinu. B hélt því hins vegar fram
að á grundvelli framangreinds
símskeytis bæri hann enga ábyrgð
á úttektum A eftir 31. des. 1987
og að auki væri sú ábyrgð takmörk-
uð við leyfilegar hámarksúttektir.
Á þetta síðamefnda var ekki fallist
og er það í samræmi við þann dóm
sem fyrr er nefndur og áður hefur
verið ijallað um í pistlinum. Um hið
fyrrnefnda segir hins vegar í dómin-
um: „Mál þetta er höfðað sem víxil-
mál. Vamir B þykja varða form og
efni víxilsins og mega komast að,
sbr. 2. mgr. 208.gr. laga nr.
85/1936. Fallast verður á það með
B að hann hafi með símskeyti sínu
afturkallað umboð það sem hann
gaf K með ofangreindri yfirlýsingu
sinni frá 14. júlí 1987 til að útfylla
víxilinn. Verður að líta svo á að
afturköllun þessi sé gild frá þeim
tíma er í skeytinu greinir, 31. des-
ember 1987. Eftir þann tíma var K
óheimilt gagnvart B að útfylla víxil-
inn með hærri fjárhæð en þá hafði
verið tekin út á kortið ...“ Upplýst,
var að skuldir A námu þann dag
kr. 177.622,33 og var hann dæmd-
ur til að greiða þá ijárhæð óskipt
með A og C, en þeir vom að auki
dæmdir til að greiða óskipt
353.527,34.
Niðurstaða dómsins virðist í
fljótu bragði sanngjörn, sérstaklega
þegar haft er í huga að K var í
lófa lagið að innkalla kort A þegar
eftir að B hafði lýst því yfir að
hann afturkallaði ábyrgð sína. Með
því hefði fyrirtækið komið í veg
fyrir söfnun frekari skulda en þeirra
sem B var tilbúinn til að bera
eftir Davíó Þór
Björgvinsson
ábyrgð á. Þrátt fyrir þetta eru tvö
atriði í dóminum umdeilanleg. í
fyrsta lagi má deila um það hvort
þær varnir sem B hélt uppi eigi að
komast að í víxilmálum. Ef svo er
álitið vaknar sú spurning í öðru
lagi hvort menn geti yfirleitt aftur-
kallað ábyrgð sína með þessum
hætti.
Ég hygg að varðandi síðarnefnda
atriðið verði að gera greinarmun á
því hvort um er að ræða ábyrgð á
skuldum sem þegar hefur verið
stofnað til og þeirra sem síðar stofn-
ast. Afturköllun varðandi þær fyrr-
nefndu kemur auðvitað ekki til
greina. Öðru máli gegnir um þær
sem síðar eiga eftir að stofnast. I
þessu máli gat K einfaldlega komið
í veg fyrir að skuldir stofnuðust ef
ábyrgðir voru ekki taldar fullnægj-
andi. Í ljósi þess er niðurstaða dóms-
ins mjög eðlileg. Fyrrnefnda atriðið
snertir eðli víxla og víxilmála. Sam-
kvæmt 208. gr. laga nr. 85/1936
um meðferð einkamála í héraði eru
taldar upp þær varnir sem hafa
má upp í víxilmáli, nema með sam-
þykki handhafa víxilsins. Sam-
kvæmt ákvæðinu komast aðeins
þær varnir að sem lúta að því að
form og efni víxilsins sé ekki í sam-
ræmi við víxillög eða hann sé fals-
aður. Þá má hafa uppi þá vörn að
viðkomandi hafi skort heimild til
að baka sér Ijárskuldbindingar (t.d.
vegna lögræðisskorts). Hugmyndin
með þessu er sú að halda utan við
víxilmál vörnum sem lúta að þeim
viðskiptum sem liggja að baki
Sumir telja að hjá eldri
börnum eigi tíminn að
skiptast á milli leiks og
vinnu og hlutdeild
leiksins eigi að fara
minnkandi eftir því sem
aldur færist yfir og
hverfa að lokum alveg.
Ýmislegt er við þetta
sjónarmið að athuga.
SÁLARFRÆDI/Hversu mikilvœg er leikglebin?
HOMO LUDENS
SNILLINGUR einn lét sér til hugar koma að gefa manninum kenni-
heitið homo ludens. Ludens er lýsingarháttur nútíðar af latnesku
sögninni ludo, sem merkir ég leik (mér). Með þessu skemmtilega
hugtaki vildi hann leggja áherslu á mikilvægi leiksins og Ieikgleðinn-
ar í lífí mannsins. Átti hann þá ekki einungis við börn, eins og ætla
mætti, heldur fólk á öllum aldri.
KRCFHÆÐI/Ste/nir ríkistjómin ab
hœkkun vaxta?
Óvæntloforð
um vaxtahækkun
Nú er það kunnara en frá þurfi
að segja hversu mikið yndi
böm hafa af því að leika sér og
hversu ftjáls leikur er mikilvægur
þáttur í lífi hvers barns. Sú tíð er
löngu liðin að leik-
ur sé talin óþurft
ein. Allir vita —
eða ættu að vita —
að leikur er ein af
mikilvægustu leið-
um barnsins til
þroska. í honum
felst fijáls æfing á
margvíslegum
hlutverkum, sem síðar þarf að
gegna, efling sköpunarmáttar og
útrás athafnaþarfar. En ennþá eim-
ir eftir af þeirri hugmynd að leikur
tilheyri aðeins tilteknu æviskeiði.
Sumir telja að hjá eldri bömum eigi
tíminn að skiptast á milli leiks og
vinnu og hlutdeild leiksins eigi að
fara minnkandi eftir því sem aldur
færist yfir og hverfa að lokum al-
veg. Ýmislegt er við þetta sjónar-
mið að athuga. Vera má að menn
hafi flaskað á því að stilla þessu
tvennu, leik og vinnu, upp sem
andstæðum: annars vegar sé leikur-
inn fijáls, óbeislaður, ábyrgðarlaus
og af engu bundinn nema geðþótta
þess sem leikur sér — hins vegar
feli vinna í sér skyldur, kvaðir,
ábyrgð og sjálfsaga. Þessar and-
stæður era bersýnilega að allmiklu
leyti tilbúningur. Ekki þarf Iengi
að virða fyrir sér leiki t.a.m. eldri
bama til að sannfærast um að þeir
era svo sannarlega oft háðir margs
konar reglum og lögmálum, sem
leikandinn verður að hlýða og
beygja sig undir. (Fræðimaður einn
sýndi meira að segja fram á endur
fyrir löngu að á vissum aldri taka
börn þessar reglur mjög bókstaf-
lega og telja þær algildar og
ófrávíkjanlegar.) Hann tekur einatt
að sér verkefni og gegnir hlutverk-
um sem fela í sér skyldur og ábyrgð.
En hins vegar ræður leikandinn því
jafnan hvort hann tekur þátt í leikn-
um eða velur sér annan leik.
Líklega er réttlætanlegt að skipta
vinnu í tvo aðalhópa. Annars vegar
er það starf sem maðurinn hefur
valið sér sjálfur og þá væntanlega
vegna áhuga á starfínu sjálfu. Slík
vinna, sem einmitt er hvað oftast
stunduð af mestum áhuga, krafti,
sjálfsaga og ábyrgðarkennd, er í
rauninni náskyld leikjum barnsins,
eins konar framhald þeirra og álíka
ánægjuleg og þroskavænleg og
þeir. Það er líka yfirleitt sú vinna
sem skilar mestum árangri. Hins
vegar er sú vinna sem eingöngu eða
að mestu leyti er unnin af illri nauð-
syn, vegma launanna sem fyrir hana
koma. Hún er flestum kvöð, oft
þungbær — þó að slíkt ástand geti
að vísu komist upp í vana — sem
menn reyna þá eftir mætti að Iétta
sér með frjálsu og sjálfvöldu tóm-
stundastarfi (leik).
Sá snjalli maður sem fann upp
hugtakið homo ludens vildi vafa-
laust vekja athygli manna á því,
hversu nauðsynlegt er að allir menn
á öllum aldri hlúi að leikþörf sinni
og leikgleði og reyni að haga lífi
sínu þannig að hún fái'að njóta sín
sem best. Það er líkast til
„lífsnautnin fijóva“, sem skáldið
talaði eitt sinn um.
egar fjármálaráðherra tók við
embætti fyrir réttu ári hafði
hann uppi orð um að hann mundi
láta greipar sópa um vasa sparifjár-
eigenda og sækja þangað milljarða
króna. Nú mun í
ráði að leggja
fram frumvarp á
Alþingi um skatt-
Iagníngu vaxta-
tekna. Enda þótt
ráðherrann hafi
lýst stefnu sinni
með skýrum og
afdráttarlausum
hætti, þegar í upphafi ferils síns,
kemur á óvart að knýja eigi fram
þessa skattlagningu nú. Við
ríkjandi aðstæður mun skattur á
vaxtatekjur leiða til vaxtahækkun-
ar. Auk þess er hætta á, að innlend-
ur sparnaður dragist saman og
sækja verið lánsfé í auknum mæli
til útlanda.
Því hefur margsinnis verið lýst
yfir, að prófsteinninn á ríkisstjórn-
ina sé, hvort henni takist að lækka
vexti. Einstakir stuðningsmenn
ríkisstjórnarinnar hafa ítrekað hót-
að að falla frá stuðningi við hana,
ef hún sýndi ekki fram á meiri
árangur á þessu sviði. En skyndi-
lega virðist sannfæringarkrafturinn
í yfirlýsingum um okurvexti vera
þrotinn. Nú virðist mega hækka
vexti. Öðravísi mér áður brá.
Um það er ekki deilt, að skattur
á vaxtatekjur mun leiða til vaxta-
hækkunar. Formaður fjármagns-
skattanefndar, sem jafnframt er
efnahagsráðgjafi fj ármálaráðherra,
viðurkennir að skatturinn muni
valda hækkun vaxta. Gerir hann
raunar betur en játa að vextir muni
hækka, því í viðtali við DV 16. sept-
ember nánast lofar hann lífeyris-
sjóðum vaxtahækkun verði skattur-
inn lagður á. Loforðið kemur fram
í þeim orðum formannsins, að þar
sem skattur á vaxtatekjur muni
leiða til hækkunar vaxta sé ljóst.
að lífeyrissjóðimir muni hafa hag
af þessum skattbreytingum, enda
ætlist nefndarmenn til að skattur-
inn yrði endurgreiddur inn í lífeyris-
kerfið komi til skattlagningar á
vaxtatekjum sjóðanna.
Hversu mikið hækka vextir af
völdum skattsins? Þeirri spumingu
verður ekki svarað af nákvæmni.
En það má reyna að glöggva sig á
því, hver áhrif skattlagningarinnar
kynnu að verða. Spyija má sem
svo: Hversu háa vexti þarf að bjóða
á spariskírteinum ríkissjóðs, sem
eru lægstu vextir á lánamarkaði,
til að ávöxtun eftir skatt nægi til
að fólk vilji kaupa skírteinin? Sala
skírteinanna á 5,5-6% vöxtum hefur
reynst dræm að undanförnu. Hugs-
um okkur að vaxtatekjur verði
skattlagðar um þriðjung. Til saman-
burðar má hafa í huga að tekju-
skattur í ríkissjóð er 30,8%, heildar-
skattur með útsvari er 37,74%.
Varla býst Ijármálaráðherra við, að
salan taki fjörkipp þegar hann hirð-
ir þriðjung vaxtanna og sparifjár-
eigendur geta búist við 4% ávöxtun
eftir skatt? Þvert á móti þarf hann
að horfast í augu við þá staðreynd,
að til að ávöxtun spariskírteina
ríkissjóðs nemi 6% eftir skatt, ef
það dugir þá til að koma skírteinun-
um út, þarf hann að bjóða 9% vexti.
Líkur eru á að skattlagning
vaxtatekna muni leiða til minni
sparnaðar. Fari svo skapast aukinn
þrýstingur á vexti upp á við sökum
lánsfjáreklunnar sem þá myndast.
Því meir sem sparnaðurinn dregst
saman af völdum skattlagningar-
innar þeim mun meira munu vextir
hækka. Skattbyrðin skiptist á milli
sparifjáreigenda og lántaka. Hinir
síðarnefndu eru einkum atvinnufyr-
irtæki og fólk sem er að eignast
húsnæði auk ríkissjóðs.
Aukinn innlendur sparnaður hef-
ur reynst beittasta vopnið til að
draga úr lántökum og skuldasöfnun
erlendis. Nú á að slæva eggjar þessa
eftir eftir Sigurjón
Björnsson
eftir Ólaf
ísleifsson