Tíminn - 28.10.1965, Blaðsíða 8

8
TÍIV9BNN
FIMMTUDAGUR 28. október I9G5
í náinni samvinnu milli
norskrá, sænskra, danskra og
þýzkra fræðimanna er t. d.
þegar búið að koma hugtakinu
„íslenzk fornrit“, „íslenzkar
sögur“ og „forníslenzka“ svo
rækilega fyrir kattarnef, að
jafnvel háskólastúdentar í
norrænu erlendis reka upp stór
augu af áhuga, þegar þeir
heyra ininnzt á tilveru ein-
hverra forníslenzkra bók-
mennta.
Það væri auðvitað hlægilegt
að fara á einhvern hátt að fjand
skapast við Norðmenn út af
þessari yfirgripsmiklu þjóðlegu
ákefð, sem þeir sýna við að
hagræða sögulegum staðreynd-
um sér í hag en í kostnað ís-
lendinga, og var ég því að velta
þessu fyrir mér, hvort Tíminn
sæi sér ekki fært að birta hjá-
lagða skopgrein (satíru) i
formi bréfs, sem stílað er til
Ola.
Halldór Vilhjálmsson:
Bökmenntabréf til Ola
I því vel una þessum málalokum, og
ef við skyldum hér eftir sakna
einhvers úr íslenzka búinu, sem
áður kaliaðist íslenzkar fornbók-
i menntir (og það kallast þær orð-
1 ið nær eingöngu á íslandi sjálfu),
þá má það vera okkur nokkur
raunabót, að enginn er í vafa um,
að Hótel Saga er jafn íslenzk og
edda-skreiðin og saga-skreiðin í
smekklegum skreiðarnöfnum
standa Norðmenn okkur enn
langt að baki.
Du kjære, snilde gutten min,
Det var da virkelig hyggelig á
fá höre fra deg igjen; du vet jo
sá godt, sá godt hvor meget det
altid gleder din familie her oppe
á vite at du stadig har det bra
dér hjemme í gamlelandet (og da
mener jeg ikke Irland, má du
skjönne), og likedann at du av
og til tenker pá oss her ute pá
den triste, lille Sagaöja vár. Men
ná má du da ikke tro at vi is-
lendinge er misfornöjde með dette
landet som det stiger frem, oh
nejda, vi er tilfreds vi; eller som
Islands store dikter, Bjömstjarna
uttrykkte det i sit dikt:
Det ligger et land mot den
evige sne
i revnene kun er det várliv á se.
Men havet gár til med
historiedönn
og elsket er landet som mor
av sönn.
Synes du ikke det er vakkert
kannskje? Ja, ja, du gutten min,
vi kan i grunnen ikke beklage
oss, fordi trods vi er plutselig
blitt nærmest fattigfolk pá det
literære omrádet sammenlignet
med dere, med alle disse æld-
gamle Snorrene og Sturlene og
hvad de ná heter alle sammen
disse norröne-norske skaldene der-
es, sá har vi da stadig litt á skryte
av vi ogsá. Bortset fra inngrodde,
heilislandske nationaldiktere som
han Björnstjarna Björnsson og
de to Hinrikene váre, har vi til
og med nyligen gjenerobret en
svært viktig islandsk forfatter som
vi hittil har vært nödt til á unn-
være. Danskene (som ellers bruker
á være sá fæle) har nemlig vært
sá elskverdige á gi fullstendig av-
kall pá vár egen, kjære Hólberg,
sáledes at Islands store dramatiker
fra det attende árhundre ná blir
vár, helt og holdent. Er’ke det
fantastisk kannskje hvor man er
istand til á rette litt pá historien
hist og her? Vi har store planer
om á sette upp en liten Hólberg-
statue i Lækjargata (Reykjavíks
virkelig beskjedne sidestykke til
deres skjönne Karl Johan), like-
dann én statue i Akureyri, dikter-
ens födeby, og sá et relief i
Grindavík, hvor han var lærer i
sin tid. Lúðvík Hólberg var en
vittig kar som skrev mange,
svært morsomme smá skuespill pá
dansk, noesteds i Danmark (blandt
annet „Jeppi á fjalli" som du sikk-
ert har set oppfört engang i norsk
oversettelse pá det ,,Norske“); —
men det at Hólberg skrev pá
dansk og kannskje fölte seg litt
dansk pá slutten, — gjör itt’noe
fo“--rá skal han hit hjem for godt,
om han sá vil eller ej. Dette kaller ,
man pá fagspráket á revidere1
eller lese omhyggelig korrektur-
ene til historien og gjennemföre|
de nödvendige moderniseringene, |
et beteende og et begrep som du
burde i höjeste grad være fortro-
lig med Ola.
Tenk, ná har brasilienene ende-
lig besluttet seg til á gjöre den
10. Oktober til en árlig minnedag
um den islandske vikingen, Lars
den overmáte lykkeliges oppdag-
else av Brasilien i ár 1001. Det
siðges enda ha vært selveste
presidenten, Humberto Branco,
sem höjst personlig bestemmte
dette. Hvad sier du til det da, du
Ola? Selvfölgelig kan han Lars
ingenlunde mále seg med deres
fenomenale Leiv lykkelige Erik-
son og Vinland og alt déredér,
men allikevell má jeg si at det er
ganske godt gjort av et lite land
som Island á kunne varte opp
med han Lars og Brasilien; —
bare tenk pá all den deilige kaff-
en som kommer fra dette landet!
Jeg vil ikke skryte, men i all be-
skjedenhet má jeg dog ofte tenke
pá hvad vel denne verden ville
ha vært uten Island og alle váre
dáder og historiske bedrifter.
Det var snildt av deg á sende
meg den nye lomnnebok-utgaven
av „NjáIssoga“ og „Kongespeilet“;
man ser ellers sá alt for lite av
denne gamle norske literaturen i
bokhandelen her i Island. Disse
sogane deres er jo sá fortryllende
i sine knappe, klare og brutale
skildringer at jeg synes det er
rett og slett skam at disse verk-
ene ikke oftere oversettes og ut-
gis pá islandsk. De er sá koselige
á lese, nej storartet ville jeg si,
særlig pá de lange, mörke vinter-
kveldene, like för man gár til ro.
Hvor har dere egentlig fátt tak i
alle disse prima skaldene deres?!
Nej, jeg bare spöker, veit du, de
er jo heilnorske som snart hele
verden vet.
Ritva, min gode finske venn-
inde, fortalte nyligen i et brev
til meg at hun hadde besökt den
norske kulturukens norske bokut-
stilling i Helsingfors, i hvilken
anledning alle disse gammelnorske
verkene var blitt stillet til
offisiell skue: Are den klokes
„Landnáme" Snorre Slurlesöns
„Hjemmekringle" og likedann
hu „Edde“, Sturle Thordarsöns
„Sturlengeboka" og Öysten Ás-
grimmsens „Lilje“. Det hele virk-
et sá norsk og vakkert sa hu
Ritva; alle de finske gjestene var
svært imponért og man snakket
sevfölelig bare enten oldnorsk,
gammelnorsk eller nynorsk, —
finnene ogsá. Det eneste skár i
kulturgleden, — sa Ritva, — var
et dumt skriveri om bokutstillinga
i Huvfedstadbladet av en dárlig
informért skribent som trodde
seg kunne bevise at denne Snóre
og denne Sturtila (han tillot seg
á forfinske de norske skaldenes
navn noe aldeles forfærdelig)
ikke var norske i det hele tatt
men at begge to stammet tverti-
mot fra Shetlandsöjene og var
altsá like engelske som Shake-
speare. Har du hört pá maken
til sludder?! Men sánt tar da hell
er ingen alvorlig, — sa Ritva.
Men ná er jeg nödt til á gi
meg for denne gangen, vennen
min, da jeg helst ikke vil gá glipp
av et interessant káser i radioen
om den store italienske oppdagels-
esreisende, Thoro Heyerdahlio,
som du sikkert har hört snakket
om.
Ha det godt, kjære Ola, og la
endelig snart höre fra deg igjen.
Eftir öllum norskum sólarmerkj
um að dæma, virðist Dönum hafa
orðið sú reginskyssa á í sambandi
við samþykktina um að afhenda
norrænu-norsku handritin í Kaup-
mannahöfn, að ákveða að senda
handritin hingað til íslands í stað
þess að senda þau heim til Nor-
egs eða að öðrum kosti hvergi.
Hér er listinn yfir nokkra forn-
norska fræðimenn, skáld, rithöf-
unda og verk þeirra (auk þess
þrír norskir sæfarar), sem kirkju-
og fræðslumálaráðuneytið
(menntamálaráðuneytið) í Osló,
ásamt norsku sendiráðunum
(nema norska sendiráðið í Reykja-
vík), velur hvað eftir annað, marg-
sinnis árlega, til að kynna um
allan heim fornnorskar bókmennt-
ir, fornnorska og miðalda-menn-
ingu norsku þjóðarinnar á norsk-
um menningarvikum og norskum
bókasýningum, svo ekki sé minnzt
á norska upplýsingapésa erlend-
is, prentuðum í Osló samkvæmt
fyrirsögn og að áeggjan norska
menntamála- og norska utanríkis-
ráðuneytisins. Þar er vissulega um
auðugan garð að gresja fyrir okk
ur íslendinga: Snorre Sturlesön,
Are den kloke Torgilsön!1 ; Egil
Skalle-Grimsön, Sturle Tordarsön,
Tormod Kolbruneskald, Hallfred
vannrödeskald, abed Karl Jonsön,
Öysten Ásgrimmsen, Erik den
röde, Leiv Erikson, Torfinn Karls-
emne o. fl. Bækurnar eru m. a.:
Snorre-Edda, Kongespeilet, Hátte
tal, Egilsoga, Laksdöla, Njálssoga,
Edda den eldre, Fagerskinna,
Sturlengesoga, Sverresoga, Grette
soga og Lilje.
í þeim löndum, þar sem þessar
bókmenntir og þessi skáldanöfn
eru á annað borð orðin eitthvað
kunn, geta fæstir lengur verið í
vafa um, hverrar þjóðar þau eru,
því kynning Norðmanna á þess-
ari menningararfleifð sinni er rek
in á kerfisbundinn hátt og vel
skipulögð, en starfsmenn íslenzku
utanríkisþjónustunnar eru aftur á
móti of önnum kafnir til að geta
verið að rekast í þannig hlægileg-
um smámunum, einkum og sér í
lagi þar sem okkur mjög vinveitt
og náskyld þjóð á í hlut. Stein-
hljóð opinberra aðila á íslandi
meðan þessi fjöruga norska útsala
á fornbókmenntum okkar stendur
sem hæst, ber að skilja sem ör-
lítir.n vinargreiða okkar við Norð-
menn fyrir hjálp þeirra í viðlög-
um t. d. við íslenzka utanríkis-
pólitík, Við íslendingar megum
I formála sænska fræðimanns-
ins, Áke Ohlmarks, að bókinni
„Vikingahistorier, trettio forn-
nordiska berattare" (auk ísl. höf.
eru Saxo Grammaticus og Eskil
lögmaður kynntir í bók þessari;
Folket i Bilds Förlag, Stockholm,
1962), er Snorra Sturlusyni,
Sturlu Þórðarsyni, Karli Jónssyni
ábóta, Oddi Snorrasyni o. fl. ís-
lenzkum skáldum skipað í bók-
menntalegan sess sem „de flitiga
och minnesgoda islánningarna“.
......í hinni fornnorrænu frá-
sagnarhefð er þannig aðallega um
að ræða sögur, samdar af óþekkt-
um eða nafngetnum höfundum,
sem að ekki litlu leyti reynast
vera bein ritun gamals, munnlegs
minnisfjársjóðar, bæði frá heiðn-
um sið og frá fyrstu tímum kristn-
innar, — þessu órólega og mjög
þýðingarmikla tímabili, sem við
venjulegast köllum víkingaöldina.
Mikið af þessari frásagnarlist er
orðið hluti af heimsbókmenntun-
um og hefur öðlazt frægð og vin-
sældir einnig víðs fjarri Norður-
löndum og hinu evrópíska menn-
ingarsvæði. Lang mesti hlutinn af
bókmenntum þessum hefur bæði
verið saminn og (eða) að minnsta
kosti verið ritaður af hinum iðnu
og minnisgóðu íslendingum . . . “
Svo mörg voru þau orð um hlut
íslendinga að fornnorrænum bók-
menntum.
H. V.
Stiklað á Staksteinum
Din hengivne
H.
Ekki get ég sagt að ég sé stöð-
ugur lesandi Morgunblaðsins. Þó
1 ber það oft við að það rekur á
Ifjörur mínar, og þá les ég það,
; oft mér til mikillar ánægju. Því
einatt vantar mig eitthvað til að
lesa. Sérstaklega þykir mér gam-
an að greinarflokknum „Stakstein
ar“ og „Reykjavíkurbréf." Því í
þessum flokkum speglast venju-
1 lega viðhorf Sjálfstæðisflokksins
ýmissa mála.
Nú á dögunum barst mér Morg-
unblaðið frá 13. október, er þar
nokkuð rætt um Samvinnuhreyf-
inguna, blómstrun hennar fyrr.
en hrörnun hennar nú.
Eiginlega á ég ekki gott með að
skilja þetta, því ég sem hefi nú
í nærfellt fimm áratugi fylgzt
nokkuð með þeim málum, get
ekki komið auga á þessa óttalegu
uppdráttarsýki sem höfundur
„staksteina" dylgjar þarna með.
Ég veit ekki betur en samvinnu-
hreyfingin sé enn, þrátt fyrir harð
vítuga baráttu við íhaldsöflin, í
stöðugri framsókn. Það er ekki
langt frá því, að mér detti í hug,
að það sé óskhyggja Staksteina-
höfundarins sem stýrt hefur
penna hans, en ekki raunveru-
leikinn. En „þaðan á ég úlfs von,
er ég eyrun sé.“ Höfundur Stak-
steina er svo sem ekki í vafa hvað
veldur þessari hrörnun samvinnu-
stefnunnar. Það er n. 1. samband
hennar við Framsóknarflokkinn.
Þá veit maður það. En það er
bara dálítið erfitt að skilja sam-
bandið þarna á milli.'Því ef vöxt-
ur samvinnustefnunnar var mikill
og glæsilegur meðan Framsóknar-
flokkurinn tók þátt í stjórn lands-
mála, hvernig ættí hann þá að vera
minni nú. Þegar þeim flokki hef-
ur verið bolað út úr öllum áhrif-
um á peningamálum landsins.og
viðskiptamálum yfirleitt? Mitt. höf
uð rúmar ekki svona rökfærslur,
það getur svosem verið að aðrir
lesendur Morgunblaðsins skilji
þær.
Það er til gamalt spakmæli sem
hljóðar svo:
Sterkur fór um veg
þá var steini þungum
lokuð leið fyrir.
Ráðat hann kunni
þó ríkur sé
en hefðu þrír umþokað."
j Samvinnuhreyfing!... bæði hér á
| íslandi og alls staðar annars stað-
| ar í heiminum, er einmitt byggð
í á þessum sannindum. Samtök
jfjöldans geta það sem einstakling-
jurinn getur ekki. Því í raun og
! veru er eitthvað bogið við það,
þegar svo mikið fjármagn kemst
! á hendur eins manns, að hann
: gerist margra manna maki.
Ég er nú orðinn aldraður mað-
ur, og man tímana tvenna. Ég
hefi séð einkafyrirtæki verslast
upp og deyja við hliðina á blá-
fátækum samvinnufélögum. Ég
hef séð nýríka menn slá mikið
um sig í fyrstu og byggja upp
atvinnurekstur sem veitt hefur
fjölda manns lifibrauð meðan dýrð
in stóð. En svo öxluðu þeir sín
skinn og hurfu burtu með gróð-
ann sinn (ef hann var einhver)
Oft var það þá beinlínis sam-
vinnufélagsskapurinn, sem kom í
veg fyrir að plássið legðist í auðn.
Hver er það sem ekki gæti sagt
eitthvað svipaða sögu? Þó er það
fjærri mér að álíta ao einkafram-
tak eigi engan rétt á sér, það
er þvert á móti, ég álíti að ein-
staklingsverzlun við hliðina á
kaupfélagi, sé einmitt mjög þörf
sem hæfilegt aðhald fyrir hvort-
tveggja, því fjærri sé það mér að
halda þvi fram að kaupfélags-
stjórar séu yfirleitt heiðvirðari
menn en kaupmenn. „Það er ekki
gott að maðurinn sé einsamsall“
heyrðu einhverjir skapara himins
og jarðar segja þegar hann skap-
aði manninn, og það er vafalaust
í fleiru en kynferðismálum, sem
þð er ekki heppilegt. Ef fólkið
getur valið á milli kaupmanna-
verzlunar og kaupfélags, þá er
mjög æskilegt að það geri það, en
það er bara þessi mismunurinn:
að fólkið sjálft á kaupfélögin.
Þær umbætur sem það lætur gera,
mega ekki flytjast burtu, þó kaup-
félagið sé lagt niður um sinn. Og
engin dæmi veit ég til þess, að
kaupmannaverzlun hafi risið upp
af rústum kaupfélags.
Höfudnur „Staksteina" læzt
vera undrandi á því á þessum ár-
um velmegunar hjá öllum, þegar
einstaklingsframtakið reisti stór-
hýsi og komi á fót alls konar,
sjálfsagt þörfum rekstri. Þá skuli
vera kyrrstaða hjá samvinnufélög-
unum. Heldur höfundur „Stak-
steina“ virkilega að lesendur
Morgunblaðsins séu yfirleitt svo
heimskir að þeir skilji þetta ekki,
ef satt væri. Verzlun og viðskipti
svo og öll starfsemi, byggist fyrst
og fremst á rekstursfé, eins og nú
er málum háttað. Ef gróska er í
rekstri og verzlun einkafyrirtækja
þá stafar það fyrst og fremst á
því, að þau hafa nægilegt rekst-
ursfé. Ef peningum er af þeim,
sem yfir þeim ráða, beint í ein-
hvern sérstakan farveg, þá hlýtur
það að koma niður á þeim, sem
eru lokaðir úti frá peninga-
straumnum.
Getur það verið að höfundi
„Staksteina" sé ókunnugt um það,
að samvinnufélögin hafa nú nokk-
ur ár, verið olnbogabörn peninga
Framh. á bls. 14