Morgunblaðið - 07.02.1990, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 7. FEBRÚAR 1990
Afvopnun í Evrópu og
fækkun í sjóhemum
eftirAlbert
Jónsson
í stefnuræðu sinni á Bandaríkja-
þingi síðastliðinn miðvikudag gerði
George Bush Bandaríkjaforseti
Sovétmönnum óvænt tilboð. Það
felur í sér að risaveldin fækki í
hersveitum sínum í Mið-Evrópu í
195.000 hermenn. í tillögum NATO
í svonefndum CFE-viðræðum
NATO og Varsjárbandalagsins,
sem nú fara fram í Vínarborg um
niðurskurð heija í Evrópu, hefur
verið gert ráð fyrir að sovéskum
hermönnum í Austur-Evrópu fækki
úr um 600.000 í 275.000 en banda-
rískum hermönnum í Vestur-Evr-
ópu úr rúmlega 300.000 í 275.000.
Langstærstur hluti sovéska herliðs-
ins er í Mið-Evrópu, þar af 380.000
í Austur-Þýskalandi. Af banda-
rískum hersveitum í Evrópu eru
langt í 300.000 í Vestur-Þýska-
landi. í tillögum Varsjárbandalags-
ríkjanna í CFE-viðræðunum hefur
verið stefnt að því að hvort banda-
lag megi hafa 350.000 erlenda her-
menn í Evrópuríkjum.
Færa má rök fyrir því að hið
nýja tilboð Bush kunni að hafa
áhrif á það hagsmunamál íslend-
inga að hafnir verði í náinni framtíð
samningar um fækkun í sjóheijum,
þótt auðvitað verði ekkert um það
fullyrt frekar en annað í þessum
málum nú á tímum örra breytinga
í samskiptum austurs og vesturs.
Þótt fækkun í sjóhetjum sé ekki
á samningaborðinu, er einhliða
fækkun þegar hafin af efnahagsleg-
um ástæðum og vegna breyttra
kringumstæðna í samskiptum aust-
urs og vesturs. Málið snýst því ekki
um hvort fækkun verður í sjóheij-
um, heldur hve mikil fækkun gæti
orðið og hvort hún yrði bundin í
samningum.
Sovétmenn þrýsta á samninga
um sjóheri. Þegar samið var um
erindisbréf yfírstandandi CFE-við-
ræðna féllust þeir á að sjóherir yrðu
undanskildir í samningunum. Um
tíma bjuggust ýmsir við að þeir
gerðu að skilyrði fyrir lausn ágrein-
ingsmála í viðræðunum eða fram-
kvæmd CFE-samnings að NATO-
ríkin féllust á viðræður um sjóheri.
Sovétmönnum hefur hins vegar
verið mjög í mun af efnahagslegum
ástæðum að ljúka CFE-samningi
og virst tilbúnir að bíða með að
setja sjóheri á oddinn þar til kæmi
að framhaldsviðræðum eftir CFE.
Bandaríkjamenn, Frakkar og
Bretar hafa hafnað hugmyndum
um viðræður um sjóheri þar sem
vestræn ríki séu háð hafínu á allt
annan hátt en Varsjárbandalagið
og Sovétríkin. Málflutningur
Bandaríkjamanna er mest áberandi
enda skiptir floti þeirra mestu máli.
Kjarninn í stefnu Bandaríkjamanna
virðist sá að þeir hafí ekki sem
grundvallarreglu að vera á móti
fækkun í sjóheijum, enda að fækka
í eigin sjóher, heldur séu andvígir
því að landveldi eins og Sovétríkin
fái gegnum samningaviðræður
áhrif á stærð og samsetningu
Bandaríkjaflota og umsvif hans á
höfunum. Önnur NATO-ríki, þeirra
á meðal Norðmenn og Danir, hafa
verið treg til að fallast á samninga-
viðræður um sjóheri og ekkert
þeirra hefur viljað slíkar viðræður
fyrr en eftir yfírstandandi CFE-
samninga. Talið hefur verið hugs-
anlegt að þegar þar að kæmi og
menn stæðu frammi fyrir CFE II,
mundi stóraukinn þrýstingur frá
Sovétmönnum og minni stuðningur
frá ýmsum NATO-ríkjum við núver-
andi stefnu bandalagsins leiða til
einhverskonar viðræðna innan eða
utan CFE II um fækkun í sjóheij-
um, a.m.k. um traustvekjandi að-
gerðir á höfunum.
Tilboð Bush felur í sér að atriði
sem búist var við að yrði rætt í CFE
II mundi, að-íengnu samþykki Sov-
étmanna, að verulegum hluta falla
undir CFE I-samningana. Því
víðtækari áhrif sem CFE I-samn-
ingur hefur á sovéska landherinn í
Evrópu, þeim mun minna hafa Sov-
étmenn að bjóða á síðari stigum í
CFE II, hvort heldur á landi eða
sjó, gegn fækkun í sjóheijum
NATO-ríkja. Reyndar er hugsan-
legt að verulega drægi úr áhuga
Sovétmanna á að fara strax yfír í
CFE II. Með CFE I-samningi, sem
fæli í sér fækkun sovéskra her-
Albert Jónsson
„Þannig má færa rök
fyrir því að ef Sovét-
menn ætli að ná fram
samningaviðræðum um
sjóheri þurfi þeir að
setja málið á oddinn
núna, í stað þess að bíða
og hætta á slakari
samningsstöðu síðar.
Þeir gætu horfíð frá
fyrri stefnu og gert við-
ræður um sjóheri að
skilyrði fyrir lausn
ýmissa ágreiningsmála
sem enn eru óleyst í
CFE I.“
manna í Mið-Evrópu í 195.000,
hefði hernaðarstaða NATO í Evr-
ópu gerbreyst. Meginatriðið í þeirri
ógnun sem NATO hefur talið sér
stafa af Sovétríkjunum eru yfir-
burðir þeirra í Evrópu. Sovéski
Norðurflotinn ógnar ekki NATO á
sjálfstæðan hátt óháð stöðunni á
landi. Þótt NATO yrði háðara flutn-
ingaleiðum yfir Norður-Atlantshaf
eftir venilega fækkun í herliði
Bandaríkjanna í Evrópu, gætu Sov-
étmenn ekki treyst á að það leiddi
til þess að NATO vildi semja um
gagnkvæma fækkun í sjóheijum
eftir CFE I. Það stafar meðal ann-
ars af því að lengri tíma tæki að
byggja aftur upp flotastyrk NATO
en landher Sovétríkjanna. Sovét-
menn hafa fyrir alllöngu boðist til
að láta af hendi verulegan hluta
þeirra kafbáta sem ógnað gætu
siglingaleiðum NATO, en einungis
gegn verulegri fækkun bandarískra
flugvélamóðurskipa. Það eru skipti
sem Bandaríkjamenn hafa verið
andvígir vegna hagsmuna Banda-
ríkjamanna annarsstaðar en í Evr-
ópu en einnig vegna uppbyggingar
Bandaríkjaflota og eðlis flotastefn-
unnar.
Þannig má færa rök fyrir því að
ef Sovétmenn ætli að ná fram
samningaviðræðum um sjóheri
þurfí þeir að setja málið á oddinn
núna, í stað þess að bíða og hætta
á slakari samningsstöðu síðar. Þeir
gætu horfíð frá fyrri stefnu og gert
viðræður um sjóheri að skilyrði fyr-
ir lausn ýmissa ágreiningsmála sem
enn eru óleyst í CFE I. Það mundi
hins vegar bijóta í bága við erindis-
bréf viðræðnanna og í skásta falli
tefja þær mjög. Hins vegar er hugs-
anlegt að þeir reyndu að einangra
hið nýja tilboð Bush og tengja það
því skilyrði að NATO fallist á sér-
stakar viðræður um sjóheri. Ef
gagntilboð af þessu tagi kæmi frá
OÞELLO - OÞELLO
Leiklist
Guðrún Þóra Gunnarsdóttir
Nemendaleikhúsið frumsýnir í
Lindarbæ leikritið Óþelló eftir
Shakespeare.
Þýðandi: Helgi Hálfdanarson.
Dramatúrgía: Hafliði Arngrí-
msson.
Leikmynd og búningar: Grétar
Reynisson.
Lýsing: Sveinn Benediktsson,
Grétar Reynisson og Guðjón P.
Pedersen.
Tónlist í dansatriðum: Paolo
Conte.
Leikstjóri: Guðjón P. Pedersen.
Nafnið Shakespeare er nánast
vörumerki í hugum margra,
klassík og vönduð vara sem lifír
af allar tískubreytingar. Kringum
þetta nafn hafa spunnist heilu
skólamir og aragrúi kenninga
verið smíðaður. Virðuleikastimp-
illinn hefur því miður fælt marga
frá verkum Shakespeares og
menn halda að þau séu full af
alvöru og þunga. En það er mesta
fírra að maður þurfi að vera eitt-
hvað andaktugur og virðulegar
gagnvart þessu höfuðskáldi leik-
bókmenntanna. Allir þeir, sem
eitthvað þekkja til verka Shake-
speares, vita að slíkt er víðsfjarri.
Þau em full af húmor, tvíræðni
og galsa; jafnvel harmleikimir.
Það em ekki síst harmleikimir
sem hafa haldið nafni Shakespe-
are á lofti allan þennan tíma. Til
þeirra teljast m.a. Lér konungur,
Macbeth, Hamlet og Óþelló. Stutt
er síðan Macbeth og Hamlet vom
á fjölunum í reykvískum leikhús-
um og nú er Oþelló á sviðinu í
Lindarbæ.
Að þessu sinni hefur Nemenda-
leikhúsið fengið þá félaga Guðjón
P. Pedersen og Hafliða Amgríms-
son til liðs við sig. Samvinna
þeirra hefur á undanförnum áram
skilað sér í ágætum og oft nýstár-
legum leiksýningum hjá Ieikhúsi
þeirra Frú Emilíu. Svo er einnig
nú. Sýningin er kraftmikil og
skemmtileg fyrir hlé og reyndar
eftir hlé en þá er kominn annar
tónn enda alvarlegir hlutir að
gerast. Það er mikið af skemmti-
legum leikstjómarlausnum s.s.
fagnaðarhátíð Kýpveija þegar
ljóst er að floti Tyrkja er sokkinn
í sæ. Hún er sýnd með mjög fjör-
ugu og skemmtilegu dansatriði
sem er um leið brúðkaupsveisla
Óþellós og Desdemónu. Atriðið í
skóginum þegar Róderígó, vesæll
kaupmaður úr Feneyjum, reynir
að drepa Kassíó, fyrram herfor-
ingja Oþellós, er líka mjög áhrif-
amikið. Þessi atburður, eins og
fleiri, er sprottinn af ráðabraggi
Jagós sem á sér ekkert annað
markmið en að steypa Óþelló í
glötun. Þetta atriði minnir mig
um margt á atriði úr spennu-
mynd. Myrkur, dökkklæddir
menn, drangaleg tónlist og stig-
magnandi spenna. Klippingin á
karlmönnunum varð líka til þess
að mér duttu bíómyndir í hug.
Þeir era allir, nema kaupmaður-
inn, nær krúnurakaðir eins og
algengt er með hermenn og stund-
um fannst mér þeir minna mig
óþægilega mikið á ameríska
drengi í herskóla.
Leikgerðin er yfírleitt vel unnin,
atriðin stutt þannig að hraðinn
verður meiri. Það var helst að
hinn harmræni þáttur leiksins
kæmi ekki nógu sterkt fram.
Harmleikir Shakespeares byggj-
ast á því að ógæfan býr innra
með hetjunni sbr. t.d. Hamlet sem
heyr hrikalegt hugarstríð allt léik-
ritið í gegn. Jagó er auðvitað sá
sem hrindir atburðarásinni af stað
en það eru tilfínningar Óþellós og
þá fyrst og fremst afbiýðisemin
sem ráða því hvernig fer.
Leikaraefnin stóðu sig upp til
hópa mjög vel og greinilegt að
þau vora undir sterkri leikstjóm.
Framsögn var þó eilítið ábótavant
á mestu æsingastundunum. Ann-
ars fluttu þau textann mjög vel
og eðlilega. Baltasar Kormákur
leikur márann dökka, Óþelló.
Baltasar hefur útlitið með sér,
suðrænn og dökkur yfirlitum.
Leikur hans var jafn. Hann á
auðvelt með að tjá ríkar geð-
sveiflur án þess að fara yfír strik-
ið og rödd hans er sterk og hljóm-
mikil. Desdemóna er öllu minna
hlutverk en Edda Arnljótsdóttir
fer ágætlega með það. Hún sýnir
engin stórkostleg tilþrif en nær
mjög vel að túlka sorg Desdem-
ónu, eftir að Óþelló hefur snúið
við henni baki. Ingvar E. Sigurðs-
son lék Jagó, táknmynd þess illa
og spillta, snákinn í Edensgarði
sem skríður um og spýr eitri í
saklaus hjörtu. Ingvar er, í stuttu
máli sagt, stórgóður. Hann var
ótrúlega djöfullegur og útsmoginn
í öllu tali og hreyfíngum, svip-
brigðin vora líka góð hjá honum.
Konu Jagós lék Harpa Arnardótt-
ir. Harpa er skemmtileg leikkona,
mjög kraftmikil þó smávaxin sé.
Bjöm Ingi Hilmarsson lék Kassíó,
agnið í ráðabraggi Jagós. Hann
er yfírleitt ágætur en þarf einna
helst að passa sig í gamanatriðun-
um, þá virkar hann svolítið stífur.
Önnur hlutverk eru smærri og
þau eru í höndum Kararinu
Nolsöe, Eggerts Arnars Kaabers,
Erlings Jóhannessonar og Hilm-
ars Jónssonar. Tveir hinir
síðastnefndu leika tvö hlutverk.
Þessi fjögur standa sig öll prýði-
lega og fátt út á þau að setja.
Grétar Reynisson hefur fyrir
löngu sannað að hann er fijór
leikmyndahönnuður, hannaði m.a.
leikmyndina í Hamlet þegar hann
var sýndur í Iðnó. Leikmyndin í
Óþelló er skemmtileg og nýtist
vel. Sviðið er langt og mjótt eftir
endilöngum salnum en tréþil lokar
af baksviðið. Þilið er ekki jafn
heilt og það virðist vera við fyrstu
sýn; á því era fjölmargar dyr og
ganga persónur þar út og inn.
Þegar allar dyrnar eru opnar
gegnir þilið t.d. prýðilega hlut-
verki sem tré í skógi. A miðju
þilinu er stór hringur eða hnöttur
og fyrir framan hann á sviðinu
er annar hringur, speglun af hin-
um. Það má auðvitað lesa þetta
á ýmsa vegu en freistandi er að
líta á þá sem nokkurs konar hring-
iðu. Ef maður dettur inn í hana,
sogast maður með á æ meiri ferð,
nær og nær miðju og að lokum
gleypir hún mann. Afbrýðin nær
smám saman svo sterkum tökum
á Óþelló að hann missir ráð og
rænu og steypir sjálfum sér í
glötun með þv'að myrða konuna
sem hann elskar.
Ég minntist á það í upphafí að
menn skyldu varast að setja sig
í of virðulegar stellingar gagnvart
Shakespeare, slíkt kemur einung-
is í veg fyrir að maður njóti verka
hans til fulls. Aðstandendur Óþel-
lós hafa varast allt slíkt, enda er
hér á ferðinni ungt og kraftmikið
listafólk. Það er nánast orðin
klisja að tala um hina ungu og
upprennandi leikara á hverri sýn-
ingu Nemendaleikhússins og hið
sérstaka andrúmsloft sem ríkir í
Lindarbæ. En sú klisja á fyllilega
rétt á sér. Þegar ungt fólk, sem
þorir, getur og vill, er saman
komið verður útkoman fersk og
ánægjuleg kvöldstund í leikhúsinu
við Lindargötu.
----------í- .Íii--------------