Morgunblaðið - 22.04.1990, Page 16

16 C
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 22. APRÍL 1990
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 22. APRÍL 1990
C 17
+
ÁTAK U M LANDGRÆÐSLUSKÓGA 1990
ú hefur alþíngi samþykl óætlun um
__ __ landgræóslu og gróðurvernd ó
Islandi til að hefta náttúruspjöll, að minsta-
kosti þau sem hér hafa orðið af manna-
vcldum meiren í nokkru landi Evrópu á
þeim tíma sem landið hefur verið bygt.
Eg fæ ekki lokið þessum orðum betur en
aó láta í Ijós þökk mína sem íslendíngur
fyrir þetta framtak alþíngis í von um að
tokast megi að klæða auðnir landsins
aftur í grænan búníng lífsins. Og þessu
næst hylli ég lífgróður skáldskaparins sem
veitir kynslóðunum eilíft líf".
Lokaoró Halldórs Laxness ■
ávarpi„i minningu bókmen-
tanna" á þjóóhátió 1974.
(Birt i Þjóóhátióarrollu
1974.)
Fundurinn felur stjórn Stéttarsambands
bænda í samvinnu við önnur samtök
bænda aó beita sér fyrir raunhæfri og
öfgalausri umræðu um gróðurverndar-
mál, sem leitt geti til þess að sátt takist
um þessi mál meðal þjóðarinnar."
Úr ályktun aóalf undar
Stéttarsambands bænda
1987.
Skörp eru oft skilin milli beiti-
landsins og birkilandsins. Hér
sést suðurjaðar lands, sem Ketill
bóndi Indriðason girti í svonefnd-
um Fjallshnjúk árið 1926. Þetta
voru 60-70 ha. Þá leit landið út
eins og vinstra megin á mynd-
inni. Síðan hefur landið breysl
eins og sést hægra megin á
myndinni. Birkið og víðirinn hef-
ur komið upp af sjálfsdáðum.
Ljósmynd/Síg. Blöndal, 1978
HEILL FOTBOLTAVOLLUR
FÝKUR UPP Á HVERRIEINNI
OG HÁLFRIKLUKKUSTUND
eftir Valdemor Jóhannesson
FLESTIR EIGA erfitt með að gera
sér grein fyrir stórum tölum. Tölu-
legar staðreyndir um uppblástur á
íslandi eru einmitt þeirrar gerðar.
Sú staðreynd að 40.000 ferkílómetr-
ar lands hafa blásið upp aldirnar
ellefu síðan land byggðist, snertir
menn auðvitað, enda jafngildir það
Danmörku að stærð. Þetta svarar
til þess, að gróið land á stærð við
Laugardalsvöll hafi glatast á einnar
og hálfrar klukkustundar fresti nótt
og dag, vetur, sumar, vor og haust
í llOOár.
Það virðast þó ekki allir uppnæmir
fyrir því þótt gróið land sé ennþá
að glatast. Hraði uppblástursins kann
að vera minni nú en oft áður, enda er
fokgjarnasta landið löngu rokið út í
veður og vind. Sennilega eru stað-
reyndirnar of ótrúlegar til að allir geti
skilið þær.
Alls er talið að gróið land hafi verið
um 65.000 ferkílómetrar við landnám.
Nú er það aðeins um 25.000 ferkíló-
metrar. Almennt er svo gróðurlendi
orðið miklu rýrara en það var upphaf-
lega. Þegar tekið er tillit bæði til beinn-
ar gróður- og jarðvegseyðingar, sem
hefur orðið á 11 öldum íslandsbyggðar
og rýrnunar þess gróðurlendis sem eft-
ir stendur, er áætlað að meira en 80%
hafi glatast af þeim landgæðum, sem
fólust í gróðri og jarðvegi um landnám.
Gróðurlaust land hefur á þessum tíma
aukist úr tæplega 20.000 ferkílómetr-
um í 60.000 ferkílómetra.
Við erum ennþá að missa land und-
ir eyðimörkina. Það verður að stöðva
og jafnframt verðum við að endur-
heimta landið sem hefur glatast úr
greipum auðnarinnar. í þeim efnum
erum við heppnari en margur. ísland
er ágætlega til uppgræðslu fallið. Það
sanna dæmin.
„Vaxið skógum eyðist landið ekki,“
sagði Kristian Kirk frá Jótlandi. Hann
o(i
lAÍwl
m
kom aldrei hingað til lands, en fannst
svo miklu varða að kenna okkur þá
lexíu, að hann keypti Haukadal árið
1938, friðaði jörðina og hóf þar upp-
græðslu og færði íslensku þjóðinni að
gjöf til að hafa sem fyrirmynd.
Viljinn er allt sem þarf til að klæða
auðnir landsins aftur í grænan búning
lífsins. Sá vilji verður aðeins mældum
með verkum, ekki orðum.
Ljósmynd/Sig. Blöndal, 1989
Svo fogur getur íslenska björkin orðið þar sem hún vex við skilyrði, sem hæfa henni vel. Þessi stendur utarlega
í Vaglaskógi.
eginorsök uppblástursins er hvorki
lað finna í eldsumbrotum né versn-
andi loftslagi. Maðurinn og sauðkindin
eru meginorsök þess óhugnanlega upp-
blásturs sem án afláts hefur rýrt vort dýr-
mæta gróðurland í „Islands þúsund ár‘'.“
Siguráur Þórarinsson 1961
ú vita menn bæði af augljósum
dæmum hér á landi og ekki síður
al reynslu annarra þjóða, að þar sem
skógur fær að vaxa, heldur hann gróðri
og jarðvegi í fullkomnu jafnvægi, miólar
vatni og mildar vinda, svo aó fjöldi af
lifandi smáverum og plöntum á griðland
i eða við skógana. Skógarnir eru eina
gróðursamfélagið, sem veitt getur ham- '
förum náttúrunnar nokkurt viðnám á norð-
urhveli jaróar, og i skjóli þeirra græðir
náttúran fljótast sín eigin sár."
Hákon Bjarnason 1953.
♦
Eg hef leyft mér að kalla gróður og
gróðurvernd landsins landhelgismál
sveitafólksins. Nú vil ég bæta því við,
að það er landhelgismál þjóðarinnar í
heild. Við getum ekki lengur horft upp á
þann ófögnuð að sjá á eftir gróðurmold-
inni á haf út. Öll islenska þjóðin þarf að
sameinast um átakið og vinna að því að
framlag til sandgræðslunnar verði stórauk-
ið frá því sem nú er. Þá er sigurinn vis."
Páll Sveinsson,
útvarpserindi 1971.
Ljósmynd/Sig. Blöndal, 1989
Rússneskt lerki hefúr reynst undragóð landgræðsluplanta. Á mynd-
inni vex það eins og ekkert sé án áburðar upp úr klapparholti í Ásum
í landi Hallormsstaðar.
LANDGRÆÐSLUSKÓGAR
ATAK1990
HVAÐER
LANDGRÆÐSLUSKÓGUR?
að græða ógróið og líttgróið land
og gera það nú með tijágróðri.
Landgræðslan ætlar að auka við
sitt starf líka. Það hefur verið fólg-
ið í því að friða blásið land, sá í
það grastegundum og dreifa áburði.
Nú ætlar landgræðslan að bæta þar
við tijágróðri, sem víðast hvar á
jörðinni var hámarksgróður en
maðurinn hefur nú útrýmt alltof
víða. Landgræðslan ætlar ennfrem-
ur að færa sér í nyt þá lifandi áburð-
arverksmiðju sem lúpínan er, en
hana flutti hinn mikli gróðurvernd-
ar- og skógræktarmaður Hákon
Bjarnason hingað 1945. Þessi
undrajurt hefur enn ekki verið not-
uð nema í litlum mæli til að breyta
holtum og söndum, hlíðarsárum og
melum í blómiendi.
Hugsunin að baki átakinu „land-
græðsluskógar" er sú að sameina
tvenns lags tækni, sem hingað til
hefur verið beitt á sitt hvoru horn-
inu á íslandi — ef svo má segja —
á sameiginlegum vettvangi:
Græða foldarsárin að nýju,
- fyrst og fremst með hinum nátC-
úrlega hámarksgróðri Islands,
björkinni, en einnig,
- gera það betur en náttúran sjálf
hefur megnað að gera,
- bæta við tijátegundum, sem
sums staðar geta grætt sárin
fljótar og auðveldlegar en björk-
in.
Með afmælisátaki Skógræktarfé-
lags íslands „landgræðsluskógar“,
ætlum við, sem stöndum að því, að
brýna íslensku þjóðina til þess að
taka eitt stórt skref að því fjarlæga
marki, sem Hannes Hafstein sett,i
fyrir 90 árum, brýna hana svo að
hún láti nú sjást í verki, að „sú tíð
er komin, er sárin foldar gróa“.
....við erum gestir og
hótel okkar er jöróin."
Tómas Guómundsson,
úr „llótel Jöró".
eftir Sigurð Blöndal
FYRIR 90 árum skrifaði Hannes Hafstein í ljóði sínu „Aldarnótin"
þessa ljóðlínu: „Sú kemur tíð er sárin foldar gróa.“ Nokkrum árum
síðar var hann orðinn fyrsti ráðherra íslands. Hann lét þá ekki sitja
við orðin tóm og lagði fram á Alþingi frumvarp til laga um skóg-
rækt og varnir gegn uppblæstri lands, sem samþykkt var sem lög
22. nóv. 1907. Þar með var skipuleg skógrækt og landgræðsla hafin
á Islandi og Skógrækt ríkisins falin umsjá verkeíhisins. Skógrækt
og landgræðsla voru þannig stjórnsýslulega tvær greinar á sama
meiði, en verkefnin voru samt það frábrugðin, að nokkrum árum
síðar var tveimur aðskildum stofnunum falin umsjá þeirra og hefur
sú skipan haldist til þessa.
Skógræktin gekkst fyrir verndun
nokkurra bestu birkiskóga
landsins og innflutningi trjátegunda
til þess að breyta og bæta gróður-
lendi, sem fyrir voru. Það mætti
kalla ræktun „landbótaskóga" og
varð um áratuga skeið gildasti þátt-
urinn í starfi skógræktarmanna.
Landgræðslan hófst handa við
að leysa þá Heraklesarþraut að
stöðva uppblástur gróðurlendis og
endurheimta gróður á örfoka landi.
í höfuðdráttum hefur starfi þess-
arra tveggja aðila verið hagað svo
til þessa. En landgræðslu- og skóg-
ræktarmenn hafa smátt og smátt
aukið samvinnu sín á milli. A síðast-
liðnu ári gáfu Landgræðsla ríkisins
og Skógrækt ríkisins ásamt land-
búnaðarráðuneytinu út sameigin-
lega stefnuskrá um gróðurvernd og
með afmælisátaki Skógræktarfé-
lags Islands, „landgræðsluskóg-
um“, er í fyrsta skipti gerð tilraun
til að láta þessa tvo aðila sameina
krafta sína og tækni í einu átaki.
Skógi'æktin ætlar nú að gera
meira en vernda og endurheimta
birkilendi íslands, þar sem jarðveg-
ur er enn eftir og bæta gróður-
lendi, sem fyrir er, með innfluttum
trjátegundum. Hún ætlar að taka
höndum saman við landgræðsluna
Valdemar Jóhannesson
stendur hér undir birkitrj-
ám sem vaxa í Fögruhlíð í
innanverðum Austurdal í
Skagaflrði í 420 m h.y.s.
yósmynd/Sig. Blöndal, 1989
Sú kemur tíð
aðsárin
eflir Huldu Valtýsdóttur
LANGSTÆRSTA UMHVERFISVANDAMÁL
á Islandi er eyðing gróðurlendis og því vel
við hæfi að minna á það á „Degi jarðar".
Þar ber auðvitað hæst eyðing kjarrs og skóg-
lendis. Við landnám er talið að umfang skóg-
lendis hér hafi verið 25.000 ferkílómetrar
en það er nú aðeins 1.250 ferkílómetrar.
Þarna hafa því eyðst af mannavöldum og
fyrir áhrif af búsetu tæpir 24.000 ferkíló-
metrar af skógi. Þessar tölur hafa oft verið
neíhdar en það er líka mikilvægt að fólk
geri sér grein fyrir því um hve gífurlega
mikla rýrnun er að ræða. Þá er ekki nógsam-
lega á það bent að kjarr og skóglendi er sá
gróður sem gerir landinu mest gagn þegar
skynsamlega er með farið. Skóglendi eykur
frjósemi jarðvegs, heftir uppblástur, miðlar
vatni, bætir veðurfar, veitir öðrum gróðri
skjól og um leið mönnum og skepnum. Þá
eru ótaldar þær nytjar sem af skógi má hafa
í fyllingu tímans sé fyrirhyggju gætt.
Með þetta í huga og I tilefni af
60 ára afmæli Skógi'æktarfé-
lags íslands á þessu ári hafa
Skógrækt ríkisins, Land-
græðslan og Landbúnaðar-
ráðuneytið tekið sér stöðu við hlið skógræktarfé-
laganna og efnt til sérstaks átaks til eflingar
skógræktar og landgræðslu undir heitinu „Átak
um landgræðsluskóga 1990“.
Mikill undirbúningur hefur farið fram allt undan-
farið ár, nefndir hafa starfað, félagasamtök og
stofnanir hafa heitið stuðningi og áhugi almenn-
ings er tvímælalaust fyrir hendi. En áhugi al-
mennings er einmitt það sterka afl sem slíkt
átak byggir á. Þaðan fá stjórnvöld líka skilaboð
um óskir þjóðarinnar varðandi breytt áhersluat-
riði í samræmi við kröfur tímans. Og krafa
tímans er aukin umhverfisvernd með jákvæðum
formerkjum og efling gróðurríkis á landinu með
sérstakri áherslu á þann gróður sem gerir
landinu mest gagn — skógargróður.
Um 2 miljónir plantna eru í ræktun á vegum
átaksins um landgræðsluskóga sem afhentar
verða endurgjaldslaust til gróðursetningar á frið-
uðum svæðum, en fagnefnd á vegum átaksins
hefur valið svæðin víða um land í samráði við
heimamenn. í vor verða auglýstir gi'óðursetning-
ardagar og til þess ætlast að fólk komi til að
leggja hönd á plóginn. Þessi háttur er hafður á
foldar
gróa..
tii þess að gefa sem flestum kost á að taka
virkan þátt í eflingu og endurheimt skógargróð-
urs á íslandi. Höfuðáhersla verður lögð á gróður-
setningu birkis en aðrar tegundir verða líka til-
tækar.
Til þess að standa straum af kostnaði vegna
þessa átaks er efnt til merkjasölu um næstu
helgi, dagana 27. til 29. apríl og er hér með
skorað á landsmenn alla að „koma sér fyrir á
þeirri grænu grein“ og veita átakinu þannig
sinn stuðning.
Hugtakið „landgræðsluskógur" er nýyrði í
íslensku máli — til orðið í tilefni átaksins. Land-
græðsluskógur er skilgreindur svo:
Landgræðsiuskógur er ræktaður á lítt eða hálf-
grónu landi eða ógrónu og örfoka landi. Við
gróðursetningu skógarplantna hefur venjan ver-
ið sú að gróðursetja I kjörlendi til að tryggja
viðgang plantnanna. í þessu tilviki er lögð sér-
stök áhersla á að vanda vel til verksins — sjá
plöntunni fyrir nægum áburði næstu árin —
auka umfang skóglendis frá því sem nú er,
nema nýtt land fyrir skógargróður.
Markmiðið er í stuttu máli,
- að endurheimta íslenska birkiskóginn og víði-
flákana,
- að rækta nýjar tegundir tijáa ogjurta sem
ekki gátu borist hingað af sjálfsdáðum,
- að gera íslenskt gróðurríki fjölbreyttara og
sterkara en það áður var.
Landgræðsluskógur eins og raunar allur ann-
ar skógur, hefur þann eiginleika,
- að byggja uppjarðveg og binda þann sem
fyrir er,
- að miðla vatni og hindra þar með vatnsrof
og flóð,
- að skapa skjól,
- að endurheimtajurtagróður og gera hann
ríkulegri,
- að fegra umhverfið.
Öllum íslendingum svíður sárt að sjá hvernig
landið okkar er víða tötrum klætt í gróðurfars-
legum skilningi, enda staðreynd að hvergi í
Evrópu er uppblástur meiri en hér. Orsaka er
víða að leita en ofbeit, úrræðaleysi og vanþekk-
ing eiga drjúgan þátt í því hvernig komið er.
Nú er tími og tækifæri til að snúa þróuninni
við — snúa vöm í sókn — sýna viljann í verki.
Strengjum þess heit á þessum „Degi jarðar
1990“ að látaekki okkareftir liggja. Gerum
landið grænt og vafið fjölskrúðugum gróðri eins
og það á skilið.
Ilulda Valtýsdóttir cr formaður
framkvæmdanefndar „Átaks um
landgræösluskóga 1990“.