Alþýðublaðið - 21.01.1959, Blaðsíða 4

þess aö verða markvíst
aðsópsmikið ádeiluskáld
þarí’j höfundurinn að vera
■gædfer þremur eiginleikum.
I fyjsta lagi hugrekki. í öðru
lagi hugrekki og í þriðja lagi
'itugrbkki. Allir eru fæddir
-skábd, en flestir deyja ungir
iSem' slíkir. Stílsnilld er að
„mestu leyti skólun, sjálfsögun
_*g smekkvísi.
Hþfund leikritsins Dómar-
áinn,i sem Þjóðleikhúsið gýnir
|þm þessar mundir, eftir sænska
j||ithöfundinn Vilhelm Moberg,
^skoi^tir sannarlega ekki hug-
rekki. Og það, sem er éf til
vill enn þá betra, honum ligg-
ur mikið á hjarta. Svo mikið,
-aö liann fleygir sýnilega vilj-
-andi', ofureinföldum leikbrell-
xtm fyrir borð, til þess að leik-
'Lirinn verði meira sannfærandi.
'Hið1 glæsilega hugrekki Vil-
íleín Mobergs minnir mig á
orð Þórðar heitins Sveinbjörns
„sonafc- sýslumanns Árnesinga,
f-íðar háyfirdómara, þegar
iionúm var hótað bæði illu og
Haraldur og Baklvm
góðu til að láta Kambsránsmál-
ið ntður falla. Þá sagði Þórður
.-.ýslumaður: „Rétt’ætinu full-
nægist og heimurinn fari til
íjandans“. Þessi óbilandi rétt-
i.ætisvitund, hvað sem á dyn-
vtr, er meginstoðin í leikritinu
Dómarinn.
Ég hef aldrei haft þann sið
að rekja efni þeirra leikrita,
sem leikhúsin sýna. Leikhús-
gestir verða sjálfir að koma og
sjá. Hitt værj líkast því að
segja manni söguþráð og efni
bókar og gefa honum hana síð-
an í jólagjöf.
Ég hef séð það á prenti, að
höfundurinn hafi stuðzt við
tvö hneykslismál. sem orðið
hafi uppskátt um í Svíþjóð
nýlega. Ekki er ég kunnugur
sögu sænskra glæpamála. En
ætli slíkt og þvílíkt ,,blómgist“
ekki í öllum löndum. Ög ham-
ingjan forði oss frá því, að Vil-
helm Moberg kynnist okkur of
mikið. Hvernig skyldi það leik-
rit verða, sem hann skrifaði um
okkur?
Persónur leiksins eru þrett-
án og allar í góðum höndum.
Kristar skáld leikur Baldvin
Halldórsson. Hann fer stillt af
stað, svo sem, til er ætlast af
höfundi, en sækir í sig veðrið
og undir lokin er leikur hans
bæði sterkur og átakanlegur.
Brita, unnusta hans, er leikin
af Herdísi Þorvaldsdóttur. Hún
leikur af mýkt og þrótti í senn
og er erfitt að láta það tvsnnt.
fara saman, en-það teksí-henni
mæíavel.
Róar ' réttarfulltrúa leikur
Haraldur Björnsson og er nú
í essinu sínu. Þeíta er hin allra
.skemmtilegasta manngerð, sem
■hann skapar. Hann er kaldrifj-
aður og fjarri því að vera
hjartahlýr og .framburður orð-
svaranna hæfir prýðilega þess-
,ari manngerð.
Einkaritara hans, fröken
Bernhard, leikur Gxiðbjörg Þor
biarnardóttir. Hún hefur að
sjálfsögðu tekið sér húsbónda
sinn til fyrirmyndar og er
kuldaleg og þóttaleg, svo sem
vera ber. En það er annað og
meira. Hún sýnir hundrað pró-
sent sænska kvengerð: Og það
á auðvitað við í sænsku leik-
riti.
Arnold lögfræðing leikur
Valur Gíslason á skemmtileg-
an hátt, en nær annars ekki
miklu út úr hlutverkinu, enda
gefur það ekki tilefni til þess.
Sextugur :
Jóhannesson, Daivík
22. DESEMBER sl. átti Krist
.fán Jóhannesson, hreppstjóri á
©alvík, sextugsafmæli. Því
yhiðúr vissi ég ekki um þetta
i<1fmæli Kristjáns vinar míns í
íæ'ka tíð til að senda honum
Jieillaóskir mínar, heldur hög-
•uðu örlögin því svo grágletti-
fega til, að ég varð til þess að
Diðja hann að vinna mikið er-
i ’sverk fyrir mig á afmælis-
x-hginn, hverju hann tók af
.<;nni alkunnu ljúfmennsku og
íjreiðvikni og hló aðeins að,
];>egar ég síðar baðst vandræða-
Jega afsökunar á óháttvísi
rainni.
Kristján Jóhannesson er
íæddur 22. des. 1898 og voru
ií'roldrar hans hjónin Jóhann-
< s Þorkelsson og Guðrún Gísla-
-tíóttir, er siðast bjuggu að
Baldvin og Herdís.
Geðveikralækninn leikur
Róbert Arnfinnsson. Það reyn-
ir aldrei verulega á hann í
þessu lilutverki, en eins og
leikhúsgestum er kunnugt, er
Róbert beztur, þegar mest. á
re.yriir.. , • •
Ritstjói'a. leikur Rúrik Hár-
aldsson. Hann' er alliof mikið
.glæsimenni til að sétja hann í
•þetta eymdarhlutverk, en allt
um það skilar hann því eins
og til var ætlast.
Aðstooarriístjóra leikur
Indriði Waage. Honum eru lögð
í munn þakklátustu orðsvörin,
enda detta þau ekki dauð nið-
ur af vörum hans. Það var sann
arlega gaman að siá hinn gamla
Indriða orðinn nýjan.
Frammistöðustúlku leikur
Ingá Þórðardóttir á bráð-
-skemmtilegan hátt. Arndís
Björnsdóttir kom snöggvast
inn á sviðið, en varð ógleym-
anleg á þessari stuttu stund.
Ytra-Holti í Svarfaðardal, og
þar sleit Kristján hmalaskón-
Framhald á 10. síðu.
★ Boðskapur, sem á er-
indi til íslendinga.
★ Þverbrestir í leikriti.
★ Hættir almenningur að
geta sótt leikhúsið?
ir Athyglisvert bréf um
efnahagsástandið.
DÓMARINN eftir Moberg, —
leikritið, sem Þjóðjleikhúsið
sýnir nú er þrungið boðskap tii
okkar. Um hann vil ég ekki
fax-a mörgum orðtnn, enda krefst
það lengi-a máls en ég hef hér
rúm fyrir. Þetta leikrit hefur
alls staðar vakið óskipta at-
hygli og deilur, en of mikið
tómlæti er um það hér. Þó hygg
ég að boðskapurinn eigi ekki
sízt erindi tii okkar íslendinga
—- og að minnsta kosti á fjár-
málasviðinu sé margt líkt og hjá
embættismannastéttinni í ríkinu
— sem Mcberg lýsir.
MAÐUU fylgist með af lifandi
athygli frá upphafi til enda. —
Stigandin er jöfn og hröð en
nokkru fyrir lokin verður þver-
brestur í leikritinu, sem maður
áttar sig ekki alveg á. Hann er
eftir sýninguna á ritstjórnar-
skrifstofunni. Hins vegar er loka
ati'iðið' frábært, sterkt og mark-
ast í vitund vegna frábærs leiks
Lárusar Pálssonar og listbragða
sjálfs höfundarins.
EN AF TILEFNI þessa vil ég
segja þetta: Ég held að Þjóðleik-
húsið hafi nú alveg náð hámarki
í verði aðgöngumiða. Neðarlega
í salnum kostar aðgöngumiðinn
60 krónur. — Þetta þýðir það, að
þúsundir mamía geta ekki sótt
leikhúsið. Það kostar fyrir hjón
120 krónur að sjá leikrit í Þjóð-
leikhúsinu. Að vísu mun verð-
ið véra lægra sums staðar í saln-
um. Vitanlega er ofsalega dýrt
að reka leikhúsið. En verðið á
aðgöngumiðunum getur orðið
svo hátt, að það verði að loka
því.
FRÁ HIRTI HJÁLMARSSYNI
kennara á Flateyri hef ég eftir-
farandi bréf: ,,Að þora eða þora
ekki, virðist um langt skeið hafa
verið aðal vandamál íslenzkra
forustumanna, minnsta kosti
þeirra, sem eiga forustu sína und
ir dómi almennings. Og því mið-
ur virðist það hingað til hafa
orðið ofaná að þora ekki. Þetta
var m. a. viðurkennt í grein í
Vinnunni, sem út kom skömmu
fyrir Alþýgiusambandsþing, nafn
lausri og því á ábyrgð ritstjór-
ans, hafi hún ekki verið skrifuð
af honum.
ÞAÐ SKAL þó viðurkennt að
sá maður hefur oft þorað, það
sýndi hann m. a. á s. 1. vori, er
hann barðist fyrir framgangi
efnahagsmálatillagna rikisstjórn
arinnar í 19 manna nefndinni.
Það mátti þó öllum ljóst vera
að þær tillögur voru gagnslaus-
ara nema lengra væri gengið.
En þá þorðu menn ekki. Því var
IKHUSIÐ:
w
Leikstjóri: Lárus Pálsson
$ 21. jan. 1959 — Alþýðublaðið
Ég var raunar f arinn að
vona, að skúrkurinn sjálfur
sæist ekki á sviðinu, heldur
fengju leikhúsgestir aðeins lít-
ilsháttar kveðju, frá Gregory.
En það var nú eitthvað annað.
Undir lokin birtist sjálfur leik-
stjórinn, Lárus Pálsson, í gerfi
skúrksins. Og maður var svei
mér ekki svikinn á honum frem
ur en endranær. Hann heldur
langa ræðu um hinn „full-
komna glæp“, en slíka glæpi
geta engir framið nema flug-
gáfaðir og hálærðir lögfræð-
ing'ar. Meðan hann lét dæluna
ganga, datt mér í hug maður
einn hér í bænum, sem fyrir
mörgum árum gerði sér það til
dundurs að kveikja í hxxsum
sínum. Eitt sinn hafði hann
hringt í mann úti í bæ, sem
hann þekkti ekki neitt, en'
hafði frétt að væri tilleiðan-
legur að kveikja í húsum fyrir
sanngjarna borgun. Sá, sem
hringt var í, tilkynnti þetta
lögreglunni. Þegar .þekktur
kaupsýslumaður hér í bænum
frétti þetta, barði hann hnúun-
um í borðið og sagði: — Mik-
ið bölvað fífl var maðurinn aö
hringja í mann, sem hann ekki
þekkti. Og þetta helvíti, sem
ekki er gerandi nema með al-
veg stálábyggilegum og þræl-
heiðarlegum mönnum.
Afsakið þennan útúrdúr.
Bæði leikur og leikstjórn Lár-
usar var óaðfinnanlegt.
Helgi Hjörvar hefur snaraö
leiknum á hið viðkunnanleg-
asia mál, víðasthvar, enda er
hann landskunnur fyrir fram-
úrskarandi tungutak, svo í
ræðu sem í riti. En Hómer get-
Ui' dottað. Og ég hnaut að
minnsta kosti um eina setn-
ingu: ;„Ég held það .ekki út“.
■Á dönsku: Jeg holder det ikke
ud. Á íslenzku: Ég þoli það
ekki. Karl ísfeld.
það að Alþýðusambandsþingið
„beygði hjá“ eins og Beygurinn
í Pétri Gaut, og ríkisstjórnin
sundraðist, sú stjórn, sem átti
að hafa mesta möguleika til að
leysa efnahagsvandamál okkar,
ef allt hefði verið með felldu.
NÚ MUN það öllum svo ljóst
hvern ófarnað verðbólgan skap-
'ar okkur að óþarfi er að rifja
það upp,. en eitt atriði vil ég þó
drepa á. Það vita menn að þeir,
sem græða á verðbólgunni, eru
þeir, sem komist hafa yfir nægi-
legt lánsfé og Iagt í fastar eignir.
Það hefur að vísu komið fram að
þetta sé ekki raxmverulegur
gróði, því eignirnar séu metnar
í minnkandi krónum, en þetta
er auðvitað rangt, Skuldirnar
eru metnar í minnkandi krón-
um. Hins vegar finnzt mér ekki
hafa komið nógu skýrt fram
hvaðan þessi gróði kemur, því
hingað til hefuraðeins guði al-
máttugum verið talið fært að
skapa af engu.
GRÓÐINN er tekinn af böru-
unum, sem eru að safna sér fé
til menningar og framfærslu síð
ar í lífinu, af gamalmennunum,
sem lagt hafa fé til hliðar til ör-
yggis í ellinni, af ýmsum styrkta
og menningasjóðum, þar á með-
al af sjóðum verkalýðsfélag-
anna, af atvinnuléysistrygging-
arsjóðunum, sem verkalýðsfélög
in féngu komið á og af sjóðum
þeirra, sem'nú hafa með lögum
verið skyldaðir til sparnaðar á
vissu aldursskeiði, þótt þeir eigi
að vera tryggðir með sýndarvísi-
tölu. Þetta eru nefnilega þeir
aðilar, sem fyrst og fremst skapa
sparifjárinnlögin og um leið
möguleika til lánastarísemi.
ER NÚ EKKI einhverju fórn-
andi til að koma í veg fyrir
þetta og ekki víst með tilliti til
(Framhald á 10. síðu).